Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Medemblik.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Aan de Middenweg in Andijk worden appartementen gerealiseerd. In 2020 is door één van de adviseurs van MOOI Noord-Holland een stedenbouwkundige onderlegger opgesteld voor het appartementencomplex. In deze onderlegger wordt uitgegaan van een complex van drie bouwlagen. Parkeren en de ontsluiting van de appartementen vindt plaats aan de achterzijde. Op het achterterrein komen tevens garages.

De initiatiefnemers gaan aan de slag met het ontwerp en in 2022 wordt het plan voor het eerst aan de commissie voorgelegd. Het ontwerp is in eerste instantie nog te onsamenhangend en oogt erg massaal in de dorpse context. De trappenhuis-verbinding tussen de twee woonvolumes is een aandachtspunt, net als de omgang met het herdenkingsmonument in het voorterrein. Gedurende de behandelingen worden stappen gezet om meer samenhang in het ontwerp te genereren, met tegelijkertijd diversiteit in het aanzicht en de schaal visueel te verkleinen. Het eindontwerp vertoont een setback op de eerste verdieping, zoals tevens in de stedenbouwkundige onderlegger was voorgesteld. Het trappenhuis is uitgewerkt in baksteen, zoals de rest van het complex. Hierdoor is het aanzicht rustiger geworden. Door middel van parcelering en verschillende kleuren metselwerk ontstaat een levendig beeld. De commissie kijkt uit naar de realisatie van het project.

Bestaande situatie in 2023. MOOI Noord-Holland

Bespreking van het eindontwerp en bemonstering. MOOI Noord-Holland

In 2023 is het plan voor de herbestemming van de voormalige zuivelfabriek Rosita behandeld. Het gebouw is aangeduid als karakteristiek pand en is gelegen in het beschermde dorpsgezicht van Twisk. Het gebouw wordt getransformeerd naar wijnbar in het voorste deel en woningen in het achterste deel. Het plan is in eerste instantie voorgelegd op de overlegtafel van de gemeente, waar de stedenbouwkundige van de commissie tevens bij aansloot. Aan de overlegtafel is onder meer gesproken over de inpassing van de woningen en de wijze waarop het parkeren plaats zou gaan vinden bij de nieuwe woon-bedrijf functie.

Bij de verdere uitwerking van het schetsplan is de commissie om advies gevraagd. Doordat dit in een vroeg stadium is gebeurt, was het mogelijk om mee te denken over de planvorming. De commissie is positief over de transformatieplannen, haar aandachtspunten waren vooral in de wijze waarop het terrein, inclusief parkeren, wordt ingericht en de omgang met authentieke elementen. Het gebouw staat op een zeer markante en zichtbare plek in het dorp. De terreininrichting kan van positieve invloed zijn op de beleving vanuit de openbare ruimte. Het is een waardevol karakteristiek pand en het is belangrijk voor de geschiedenis van Twisk, het maakt onderdeel uit van het collectieve geheugen van Twisk en er zijn nog veel authentieke elementen aanwezig. In het plan wordt hier zeer zorgvuldig mee omgegaan. De commissie gaat graag kijken wanneer de transformatie gereed is.

Oostgevel in 2023. TPAHG

Impressie nieuwe toestand. TPAHG

Impressie nieuwe toestand. TPAHG

In 2023 adviseerde de commissie over twee initiatieven bij het Nederlands Stoommachine Museum: de uitbreiding van het bezoekerscentrum én de realisatie van een opslagruimte op het terrein. De opslagruimte komt op het verharde deel achterop het terrein te staan, nabij het water. Uit overleg blijkt dat er verschillende sponsoren zijn om de opslagruimte te kunnen realiseren, dat het volume en de constructie reeds vastliggen, maar dat de keuze voor materialen en kleuren nog open is. Ook is er een masterplan voor het terrein waarin is geanticipeerd op buitenprogramma/ expositie langs het water en een parkeerterrein. De diverse onderdelen, zullen in stappen worden uitgevoerd. In de toekomst wordt nabij de schuur het parkeerterrein ingericht.

In eerste instantie wordt een opslagruimte met gevels van plaatmateriaal in zwarte kleur voorgesteld, met dakpanplaten in oranje. Er is sprake van een ensemble met het Rijksmonument en het andere bijgebouw op het erf. Daarnaast wordt het terrein veelvuldig bezocht en is de locatie goed zichtbaar vanaf het water. Dit vraagt om een zorgvuldige omgang met de nieuwbouw en aansluiting op het reeds bestaande bijgebouw. Na overleg wordt de opslagruimte volledig in zwart uitgevoerd, ondergeschikt aan het aangrenzende landschap en passend in de wereld van het industrieel erfgoed. De commissie adviseert aanvullend om beplanting te plaatsen en ziet de toekomstige plannen voor het parkeerterrein met belangstelling tegemoet.

Terreinoverzicht. Van Uffelen Advies

Ontwerp opslagruimte. Van Uffelen Advies

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie, op één na, overgenomen door het college van B&W. Het college ging contrair aan het advies over de nieuwbouwwoning op de locatie van Ganker 4, kavel D.

Op basis van het beeldkwaliteitsplan wordt een haakse plaatsing van de woning gevraagd. Op die manier past de nieuwe reeks woningen het best in het landelijke lint en wordt wandvorming, door het naast elkaar plaatsen van woningen met langskappen, voorkomen waardoor het landschap tussen de woningen meer zichtbaar blijft. De woning op kavel D is dwars voorgesteld, met de garage ernaast. Hierdoor ontstaat een front en wordt het doorzicht naar het landschap meer belemmerd dan wanneer de woning haaks wordt geplaatst. Omdat het beeldkwaliteitsplan stuurt op een goede landschappelijke inpassing en doorzichten, houdt de commissie vast aan dit criterium en adviseert zij niet akkoord te gaan. Aan dit advies is contrair gegaan.

Voorgevel woning kavel D. DWP.

Situatietekening met daarop woning kavel D. DWP.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij verschillende ruimtelijke plannen. Deze plannen werden aan de overlegtafel besproken met de stedenbouwkundige van de commissie erbij of in de commissievergadering. Aan de overlegtafel werden onder meer het plan voor de herontwikkeling van de voormalige pastorie in Onderdijk en inbreidingsplannen aan de Vok Koomenweg in Wervershoof en de Ganker in Nibbixwoud besproken. Daarnaast is de commissie gevraagd om advies over ingezonden initiatieven voor erfmolens in de pilot van de gemeente en om het regionale beleid te evalueren.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor gemeente Medemblik hebben wij evaluaties uitgevoerd van de ruimtelijke kwaliteit op het DEK-terrein en het zonnepanelenbeleid in het beschermde stadsgezicht van Medemblik. Daarnaast is MOOI Noord-Holland betrokken geweest bij het opstellen van de kerkenvisie van de gemeente Medemblik.

Locatiebezoek DEK-Terrein. MOOI Noord-Holland

Locatiebezoek evaluatie zonnepanelenbeleid Medemblik. MOOI Noord-Holland

In 2011 adviseerde de commissie over de realisatie van zorgappartementen aan de Schepenlaan in Medemblik. De commissie was destijds positief. Het ontwerp sloot goed aan op hetgeen in deze omgeving gebruikelijk is en waar de (toenmalige) welstandsnota voor dit gebied op stuurde. Complexen waren mogelijk met een kap of plat dak. Dat laatste is destijds gekozen. Het complex is enkele jaren geleden gerealiseerd en in gebruik genomen. De diversiteit in metselwerkkleuren en toepassingen zorgt voor een levendig aanzicht in de wijk.

Aanzicht complex. Cyclomedia Streetsmart

Detailfoto metselwerk. TPAHG.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 4 september 2024 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 

– Omgevingsvisie: De gemeente werkt aan haar Omgevingsvisie. Het is belangrijk dat kernkwaliteiten van de gemeente in de Omgevingsvisie worden ondergebracht. De commissie kan ondersteunen door mee te lezen met de teksten die relatie hebben met omgevingskwaliteit en erfgoed.,

– Samenwerking ruimtelijk domein: De commissie is positief over de rol die de stedenbouwkundige van de commissie heeft kunnen innemen aan de overlegtafels in 2023. De rol van de commissie is verbreed onder de Omgevingswet. Vroegtijdig overleg en samenwerking is daarom steeds meer van belang. Samen met de gemeente stelt zij dat de samenwerking met het ruimtelijk domein verder verbeterd kan worden. De commissie stelt voor om kennis te maken met de medewerkers van de afdeling Ruimtelijke Ordening en met hen in gesprek te gaan over de werkwijze. Dan kan zij ook kennismaken met de nieuwe stedenbouwkundig adviseur van de gemeente. Ook stelt zij voor om vaker met elkaar aan tafel te gaan, bijvoorbeeld tijdens commissievergaderingen, of juist bij de afdeling van de gemeente zelf. De ervaringen met de omgevingstafel, waarbij een commissielid als gemandateerde bij aansloot was positief en bekeken wordt hoe dat kan worden gecontinueerds. Afhankelijk van het type vraag en stadium waarin een plan verkeerd, kan iemand van de commissie deelnemen aan de besprekingen. De commissie heeft bij verschillende gemeenten ervaring opgedaan met de omgevingstafels en indien gewenst kan ze meedenken over de nieuwe opzet van intaketafels en omgevingstafels.

– Erfgoed: De gemeente geeft aan het erg belangrijk te vinden dat er draagvlak is voor het behoud van de de cultuurhistorische waarden bij initiatiefnemers van erfgoedplannen. Zij vindt het daarom prettig dat er locatiebezoeken gepleegd kunnen worden met erfgoedadviseur(s) van de commissie, omdat dit veelal als praktisch en laagdrempelig wordt ervaren. Uit een aantal herbestemmingsplannen voor monumenten is gebleken dat het gemeentelijk beleid niet altijd bevorderlijk is voor transformatieplannen, terwijl er vanuit erfgoedwaarden wel mogelijkheden worden gezien. Dit betreft bijvoorbeeld de parkeernorm.

– Pilots en evaluaties: De pilot voor erfmolens ligt momenteel stil vanwege het uitvallen van een erfmolenleverancier. De evaluatie van het DEK-terrein wordt aangevuld wanneer het appartementengebouw gereed is. De evaluatie van het zonnepanelenbeleid heeft ertoe geleid dat er aangepast beleid zal worden gemaakt.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Medemblik doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In gemeente Medemblik zijn voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Medemblik de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.