De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Koggenland is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op.  Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld. Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid.

Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie.

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden. Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.

Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi kan zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Het is balanceren, zoals Minister en Gedeputeerde terecht aangeven, van slim zijn én kwaliteit bewaren. Als adviesorganisatie voelen we ons bij dit balanceren, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.

De commissie krijgt ter preadvies de herontwikkeling van een bedrijfscomplex in Scharwoude tot wonen voorgelegd. Het bestemmingsplan staat op deze plek veel massa toe, omdat het uitgaat van het bestaan de bedrijfsgebouw. Omdat de ontwikkeling plaatsvindt in het historische dorpslint, wordt gezocht naar een gulden middenweg waarbij de initiatiefnemer de gewenste massa kan realiseren maar visueel wordt aangesloten op de maat, schaal en karakteristiek van de omgeving.

Over het landschapsplan is de commissie meteen enthousiast: langs de straat en op het achterterrein is kwaliteit toegevoegd en door de openbaarheid van het terrein is dit te beleven door alle dorpsgenoten. Het gebouw zelf oogt nog te massaal en heeft onvoldoende relatie met de omgeving, daarom vraagt commissie een stap terug te zetten. Middels een ontwerpstudie en onderzoek naar de rooilijnen in de directe omgeving is tot een aangepast schetsplan gekomen waarmee de commissie – met enkele opmerkingen – op hoofdlijnen akkoord kon gaan. De waarde van schetsplannen en vroeg contact bij dergelijke ontwikkelingen wordt hier nogmaals duidelijk.

Eerste ontwerp voor de nieuwbouw, zijde van de Scharwoude. TPAHG Architecten

Principeontwerp na onderzoek, zijde van de Scharwoude. TPAHG

De commissie krijgt ter beoordeling de herinrichting en splitsing van een erf voorgelegd. Het erf behoort bij een monumentale stolpboerderij. De boerderij zal tevens gesplitst worden voor dubbele bewoning. De ingrepen aan de boerderij worden voorgelegd aan de Centrale Erfgoedcommissie, de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Koggenland beoordeeld het erf.

Op het erf worden in eerste instantie drie bijgebouwen voorgesteld en is de splitsing duidelijk zichtbaar door de symmetrische opzet, toegangspaden en erfafscheidingen. De commissie vraagt met name aandacht voor de positie en oriëntatie van de bijgebouwen, omdat hiermee meer doorzicht gerealiseerd kon worden dan in de huidige toestand. Daarnaast dringt zij aan op het handhaven van de samenhang op het erf en een opzet passend bij stolpenerven. Vanuit de openbare ruimte zou niet zichtbaar moeten zijn dat het erf gesplitst wordt voor dubbele bewoning. Dit vraagt om een herziening van onder meer toegangspaden, begroeiing en erfafscheidingen. Het eindontwerp toont een erf in samenhang met een voor stolpenerven kenmerkende asymmetrische opzet en elementen zoals karresporen en fruitbomen. Tevens zijn er nu meer doorzichten op het achterland dan voorheen. De commissie is dan ook positief over het eindbeeld.

Eerste ontwerp voor de erfinrichting. Studio Vlaar

Eindontwerp voor de erfinrichtingl. Studio Vlaar

Langs de IJsselmeerdijk in Scharwoude staat een dijkmagazijn. Aan de commissie wordt het initiatief voorgelegd om het gebouw te herbestemmen tot recreatiewoning. De herbestemming van dit pand maakt onderdeel uit van een groter plan om 3 dijkmagazijnen te herbestemmen. In Scharwoude wordt een kleinschalig recreatieverblijf gerealiseerd waarin duurzaamheid centraal staat. Om deze functie mogelijk te maken wordt de bestemming gewijzigd en het pand aangepast. Het aanzicht en de indeling blijven hoofdzakelijk gehandhaafd. In het interieur blijft de structuur behouden.

De commissie is positief over het initiatief om het gebouw te herbestemmen. Zij vraagt nog aandacht voor het aanzicht van het gebouw wanneer dit niet gebruikt wordt, de uitwerking van de verduurzamingsmaatregelen en de plaatsing van parkeren en installaties op het terrein. De commissie streeft ernaar het oorspronkelijke beeld van het dijkmagazijn zoveel mogelijk in tact te houden. In het eindontwerp kunnen de ramen met luiken worden afgedekt. Zonnepanelen worden laag in het dakvlak geplaatst, zodat deze minder prominent aanwezig zijn en installaties worden intern geplaatst. De commissie ziet een zorgvuldig uitgedacht plan met een meerwaarde voor het dorp.

De zwarte schuur in Scharwoude, bestaande toestand. DIJK.nl

Ontwerp voor de herbestemming van het dijkmagazijn. Common Practice

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. In sommige gevallen is het college contrair gegaan aan het advies van de commissie. De exacte getallen zijn niet bekend.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2022 is de commissie betrokken geweest bij verschillende ruimtelijke plannen. De commissie is onder meer om advies gevraagd over beleid en procedures voor het plaatsen van kleine windmolens. In het kader van deze vraag heeft zij gereageerd op een beleidsvoorstel en informatie gedeeld over soortgelijk beleid elders in Nederland. Zij is tevens om advies gevraagd bij het opstellen van verschillende beeldkwaliteitsplannen, die later als beoordelingskader voor initiatieven gaan dienen.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. MOOI Noord-Holland heeft in samenwerking met de gemeente Koggenland gewerkt aan de kerkenvisie. In 2021 is hiermee gestart.  Naar verwachting wordt de kerkenvisie van de gemeente Koggenland in 2023 vastgesteld.

Als vervolg op een stedenbouwkundig plan voor drie nieuwbouwwoningen aan de Kwakelweg in Hensbroek, werd in 2021 het ontwerp van één van de drie woningen aan de commissie voorgelegd. Het ontwerp betrof een woning volgens de stolptypologie, met een vierkante platterond en piramidevormig dak. De uitwerking van de stolpwoning was modern. De gevels zijn strak gedetailleerd en naast puiachtige invullingen voorzien van houten latten. Door de grijze dakpannen en de natuurlijke houtkleur heeft het geheel een sobere uitstraling. In 2021 werd gestart met de bouw en in 2022 was de woning gereed.

De woning in aanbouw in 2022. Cyclomedia.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 13 juli 2023 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2022. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 

Sinds 2023 wordt gewerkt met een gemandateerde van de commissie, die samen met de ambtenaren plannen behandeld. Dit wordt als efficiënt ervaren. Het gemandateerde werken is een gevolg van de motie van de gemeenteraad in 2022 om de taken van de commissie in te perken naar aanleiding van de hoeveelheid herhalingsbehandelingen bij een aantal zaken. De gemeente streeft naar maximaal drie behandelingen, bij meer wordt overwogen contrair te gaan. De commissie geeft aan graag op de hoogte gesteld te worden wanneer de gemeente overweegt contrair te gaan, momenteel gebeurt dit niet. De commissie heeft dan de mogelijkheid om haar advies verder te onderbouwen of te herzien. Dit kan dan meegenomen worden in de overweging om contrair te gaan.

Momenteel werkt MOOI Noord-Holland samen met de gemeente en de commissie aan het herzien van de huidige welstandsnota. De nota was verouderd en wordt weer in overeenstemming gebracht met de huidige regelgeving en er vindt een verduidelijkingsslag plaats. Na deze ‘stofkam’versie zal gestart worden aan een Nota Omgevingskwaliteit, waarin de door de gemeente gewenste versoepeling van het beleid kan worden verwerkt, evenals meer integraal omgevingsbeleid. MOOI Noord-Holland geeft aan dat het mogelijk is om in het Omgevingsplan meer te differentiëren in gebieden en meer vrijheid te kiezen voor bepaalde gebieden, waar andere gebieden om meer maatwerk vragen.

Tot slot wordt gesproken over ontwikkelingen in de gemeente, zoals de ontwikkeling van woongemeenschappen, woonmogelijkheden op stolpenerven en fabrieksmatig bouwen. De commissie geeft aan bereid te zijn in een vroeg stadium mee te denken met initiatieven, bijvoorbeeld door aanwezigheid bij een Omgevingstafel.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Koggenland doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Samenwerking is het motto van de commissie. In het streven naar kwaliteit is samenwerking met alle partijen, in een complexe omgeving belangrijk om tot goede resultaten te komen. Dit kan het best door in een vroegtijdig stadium met elkaar in gesprek te gaan, zeker bij grote stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen. Zo kan meegedacht worden over passende oplossingen en het nastreven omgevingskwaliteit.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Een goede inpassing valt of staat bij een goede inrichting van de buitenruimte. De commissie heeft nu nog weinig ruimte om hier op te sturen. Dit wordt des te belangrijker omdat er een grote maatschappelijke opgave ligt in verband met klimaatverandering, hittestress, waterhuishouding en biodiversiteit. De gemeente kan bijvoorbeeld een erfbeplantingstool of subsidie voor vergroening van erf en tuin in het leven roepen.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Koggenland aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Arie Keppler Prijs 2022