De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit (ARK) werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 januari 2023 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang.. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk mogen we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie ontvangen.

De opgave betrof een stedenbouwkundig plan ten behoeve van een gebouw voor jongerenhuisvesting aan de Spaarndamseweg 13 als onderdeel van de ontwikkelzone Spaarndamseweg.

Door de prominente ligging aan twee hoofdverkeersaders èn aan het Spaarne moet het gebouw zich alzijdig manifesteren. In eerste instantie vond de commissie het volume en de referenties voor beeldkwaliteit onsamenhangend en te druk. Bij het ontwerp van de openbare ruimte zag ze versnippering en sociaal onveilig ruimtes ontstaan. Het advies leidde tot een aanpassing van het ontwerp dat rust bracht, zowel in het stedenbouwkundig ontwerp als in de beeldkwaliteit en de openbare ruimte.

De drie belangrijkste aanpassingen richtten zich op vormgeving van de plint, die nu de routing op maaiveld volgt. Vervolgens op de afronding van de hoeken van het gebouw, waardoor het een rustig en autonoom karakter krijgt naar de hoofdwegen met de getrapte opbouw van de verdiepingen, waardoor het zich opent naar het water.  En tenslotte op de aansluiting aan de Schoterbrug – een overbrugging  met collectieve buitenruimte. Met name de noordgevel en de verbinding van het gebouw met de Schoterbrug hebben aan kracht gewonnen door de inbreng van de stadsarchitect.

“In een kritische dialoog met de ARK is scherpte ontstaan in de gewenste stedenbouwkundige betekenis van het gebouw. In creatieve interactie met de stadsarchitect is een voorstel ontwikkeld voor een gebouw dat in één beweging de plek organiseert. Met name de noordgevel en de verbinding van het gebouw met de aanlanding van de Schoterbrug hebben daardoor aan kracht gewonnen.”

– Mark van der Heide (Urban Design)

“Mark van der Heide en Joeri van Ommeren hebben in opdracht van 1828 Groep een bijzonder ontwerp gemaakt op een stedenbouwkundig complexe kavel aan het Spaarne. Op basis van de bezwaren van de ARK kon ik in een tweetal gesprekken, mede dankzij de open en professionele houding van Van der Heide en Van Ommeren, een kleine maar welkome bijdrage leveren aan de inpassing van het volume en programma op het kavel.”

– Willem Hein Schenk (Stadsarchitect)

 

Het Veerkwartier is in 2015 gestart als een tijdelijk paviljoen aan de Veerplas. De Veerplas is een openbaar recreatiegebied aan de rand van de Waarderpolder en maakt onderdeel uit van de ontwikkelzone Oostpoort (ca. 1100 woningen). Omdat de vergunning van het Veerkwartier in 2020 afliep, heeft het recreatieschap Spaarnwoude een onderhandse werving uitgeschreven voor een permanente horecaonderneming met aanvullende activiteiten.

Het winnende ontwerp van Her architecten is een natuurinclusief paviljoen dat in vormgeving en materialisering ondergeschikt is aan het landschap. In een landschappelijk aangelegde heuvel komt een snede waar het gebouw tegenaan wordt gezet. De gevel aan de Veerplas is bijna volledig open en aanpasbaar in de toekomst. Het paviljoen wordt opgebouwd uit een groot aantal biobased materialen en voorziet grotendeels in de eigen energiebehoefte.

De commissie had vanaf begin af aan grote waardering voor de hoge duurzaamheidambities van het plan. Zij heeft aandacht gevraagd voor het creëren van meer schaduwplekken. Naar aanleiding van deze opmerking is de watertuin vervangen door een boomgaard. Ook heeft zij haar zorgen geuit over spelende kinderen op het groendak. Dit bleek eenvoudig op te lossen. Al met al vormt het paviljoen een voorbeeld voor andere toekomstige plannen.

 

 

“Samen met alle stakeholders in het gebied is gezocht om het paviljoen zo goed mogelijk in te passen in het landschap aan de Veerplas. In het modulaire en energieneutrale ontwerp wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van biobased materialen, om de footprint zo klein mogelijk te houden. Zo is het gebouw net als de bezoeker te gast in de natuur.”

– Hans van Eeden (Her architecten)

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Grote Houtstraat 52-60

Kleine plannen in beschermd stadsgezicht, kleine wijzigingen aan Orde 2 of monumenten, trends en plannen waar extra begeleiding gewenst is vanuit de gemeente werden dit jaar door het gemandateerde lid van de commissie behandeld. In augustus werd een plan voorgelegd voor het verbouwen van een winkelruimte op de begane grond aan de Grote Houtstraat 52-60, een Rijksmonument en een Orde II pand. De commissie constateerde dat er met name bij de panden 54-60 veel kwaliteit verloren ging ten opzichte van de bestaande situatie en verwees naar het bouwhistorisch rapport (situatie voor 1960). Na twee behandelingen in de ARK en nader overleg met de gemandateerd architect is het plan fors verbeterd en uiteindelijk is er positief geadviseerd.

 

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 is de commissie betrokken geweest bij grootschalige ruimtelijke plannen, zoals het Beeldkwaliteitsplan en Stedenbouwkundig Plan van Eisen voor de Schipholweg. In september heeft een fietstocht plaatsgevonden door de Europaweg-zone met de leden van het supervisieteam. Na afloop is een aantal varianten van een nieuwe Openbaar Vervoer Hub besproken rondom een maquette op het stadskantoor. Vervolgens heeft de commissie (ongevraagd) advies uitgebracht aan het college van B&W.

Naar aanleiding van de planbehandeling van woongebouw Schipholpoort is een gesprek gevoerd met de supervisor over zowel proces als inhoud. De commissie was met name kritisch over de schaal en het functioneren van de openbare ruimte en de routing in relatie tot de omgeving en de semiopenbare functies in het plan. Vanwege de grote dichtheid had het plan volgens de commissie een te massaal, hard karakter en mistte het een zekere lichtheid, variantie en aandacht voor de menselijke maat. Inmiddels wordt gewerkt aan planaanpassingen om aan de bezwaren van de commissie tegemoet te komen.

In het algemeen kan over grote woningbouwontwikkelingen in Schalkwijk, maar bijvoorbeeld ook over de nieuwbouwplannen langs de Spaarndamseweg, nog gezegd worden dat het strategisch inzetten van groen op daken en balkons zeker een bijdrage kan leveren aan de gevraagde verzachting. Dit is echter zeker niet zaligmakend, want inzetten van groen op daken staat behoorlijk onder druk doordat deze ook nodig zijn voor het plaatsen van installaties en zonnepanelen. Groenvoorzieningen op balkons zijn niet altijd levensvatbaar en realistisch, zeker als het huurwoningen betreft, maar ook vanwege het klimaat met veel wind op grote hoogte en beperkte bezonning. Dergelijke beeldbepalende, hoge woongebouwen zullen in zichzelf dan ook voldoende kwaliteit en detaillering moeten hebben, ook zonder groene daken en groene balkons. Met name is een goede inbedding in de openbare ruimte met veel groen op straatniveau cruciaal.

Naar aanleiding van plannen voor nieuwbouw en verbouwing van bedrijfspanden in de Waarderpolder, waaronder een Datacenter en een bedrijfspand aan de Maus Gatsonidesweg adviseert de commissie de gemeente om meer ontwerp-ambitie te verlangen van aanvragers. Wellicht kan er een toekomstvisie voor de Waarderpolder geformuleerd worden, als aanvulling op het nu geldende beleid uit de Welstandsnota. Vergroening en verduurzaming van bestaande panden kan worden gestimuleerd en ongewenste ontwikkelingen, zoals nog meer self-storage gebouwen en datacenters, kan worden ontmoedigd.

Een van de zorgen van de commissie is de groei van het aantal bedrijfsverzamelpanden met rijen verhuurbare units, die anonimiteit en ondermijnende activiteiten in de hand kunnen werken. Opvallend is daarbij ook hoe weinig ruimte er is voor parkeren en manoeuvreren in de vaak smalle tussenruimte tussen de stroken bedrijfsunits. Ook dat is een aspect van ruimtelijke kwaliteit.

Zeker nu er ook woningbouwplannen in de maak zijn voor het gebied rond het station Haarlemmerliede-Spaarnwoude en de Waarderpolder een belangrijke entree naar de binnenstad geworden is voor autoverkeer, is kwaliteit van de openbare ruimte en de bebouwing van groot belang.

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Haarlem hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Procesbegeleiding: advisering ten behoeve van de ambtelijke toetsing en verbeteren samenwerking tussen erfgoed, OMB en de ARK door de gemandateerde architect, Debby Alferink
• Voorbereiding Omgevingswet: inhoudelijke input leveren voor de gemeentelijke omgevingsvisie en deelname aan pilot omgevingstafel Sint Jacob door de adviseur stedenbouw, Dorine van Hoogstraten en Miranda Reitsma
• Beleidsadvisering: advisering over ruimtelijk beleid ten aanzien van zonnepanelen in beschermd stadsgezicht (Zaanenlaan) en richtlijnen muurschilderingen en assisteren bij nieuwe richtlijnen voor dakopbouwen door de gemandateerde architect, Debby Alferink en de ARK