De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Dijk en Waard werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

 

 

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Voor de monumentenadvisering doet Heerhugowaard op dit moment een beroep op de MOOI Noord-Holland Erfgoedcommissie, waarbij de erfgoed-adviseur van de bestaande erfgoedcommissie in deel neemt. Langedijk schakelt momenteel de lokale erfgoedcommissie voor monumentenadvisering in. De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Dijk en Waard kan – indien nodig – altijd een beroep (blijven) doen op de erfgoedcommissie.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

 

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

 

 

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk mochten we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie ontvangen.

Dit plan betreft een grootschalige kantoorontwikkeling met een entree aan de  van de Dorpsstraat. De architectuur kenmerkt zich door horizontale lijnen, uitgestrekte volumes en overkragende daken met flauwe dakhellingen. Je zou er een verwijzing naar de Prairie architectuur van Frank Lloyd Wright in kunnen zien. Bij deze architectuuropvatting behoort ook een nadrukkelijke plaatsing in de natuurlijke omgeving, wat ook hier door inbreng van een gerenommeerd landschapsarchitectuurbureau het geval is.

De commissie is vanaf het begin van de planbehandeling enthousiast over de getoonde vergaande ambitie van de indieners. Zij ging ook met de ontwerpers, die op moment van indiening vooral bekend waren door smaakvolle interieurs en luxe villa’s, in discussie over de opzet en uitwerking van de architectuur op deze grote schaal.

De inpassing van de terreininrichting aan zowel het dorpslint als het bijzondere landschap erachter was bij de beoordeling ook een punt van aandacht. De eerste parkindeling gebaseerd op Zuid-Nederlandse tuinontwerpen is op aanraden van de commissie gewijzigd in gebiedseigen indeling met inheemse beplanting behorende bij de naastgelegen stolp en het aanpalende landschap. Ook is gelet op de samenhang tussen architectuur en landschap. Aandachtspunten hierbij waren de overgang tussen de verschillende volumes en de sterk aanwezige betonnen kaders. Deze, in de ogen van de commissie niet strikt noodzakelijke toevoegingen, zijn in overleg verzacht naar meer subtiele kaders die beter de overgang naar het landschap duiden.

 

Aan de Dorpsstraat in Oudkarspel is een karakteristiek pakhuis gelegen, dat verbouwd gaat worden tot werkplaats, twee appartementen en een woonhuis. Dit programma past niet in het huidige gebouw, waardoor het pakhuis zal worden uitgebreid aan de achterzijde. Gebouwen als deze zijn een essentieel onderdeel van een door velen gekoesterd beeld uit vervlogen tijden. Als individueel gebouw niet per se monumentwaardig, maar als onderdeel van een historisch totaalbeeld essentieel. Kleine veranderingen kunnen voor het beeld grote gevolgen hebben. De charme van gebouwen uit het verleden gaat snel verloren door kleine details te wijzigen.

Een van de belangrijkste punten binnen dit ontwerp was de zoektocht naar een passende vormgeving van de uitbreiding, waarbij hoofdvorm, materialisatie en detaillering passend is bij het pakhuis én binnen het dorpslint. Het plan is diverse malen in de commissie behandeld waarbij met name de aansluiting van de nieuwe toevoeging op het bestaande gebouw een aandachtspunt was. Uiteindelijk is de definitieve verschijningsvorm ontstaan waarmee een historisch gebouw geschikt gemaakt is om weer voor langere tijd een onderdeel te zijn van een gewaardeerd dorpsgezicht.

 

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

De commissie is actief betrokken geweest bij de beeldkwaliteit van de nieuwe spoorweg onderdoorgang, een belangrijke entree voor de gemeente, en de woningbouwontwikkeling op de achterliggende rotonde, waarbij parkeren een grote impact heeft op de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. De commissie maakt zich zorgen over de parkeerdruk op het openbaar gebied in de gemeente in zijn algemeenheid, waarbij ze aandacht vraagt voor toekomstige ontwikkelingen met betrekking tot vervoer.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals het opstellen van beeldkwaliteitsplannen voor het Stationsgebied, Centrumwaard, Havenplein en Nauertogt en de harmonisatie van de samengevoegde Nota Ruimtelijke Kwaliteit voor gemeente Dijk en Waard. Verder is ze ook betrokken geweest bij de ontwikkelingen in de Dorpsstraat van Langedijk, tegenover de Leeuw, en de ontwikkelingen in het gebied Broekerwerf.

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Dijk en Waard hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Procesbegeleiding: Supervisie nieuwbouwwijk De Draai (Jan-Richard Kikkert), Kwaliteitsteam Westerdel (Debby Alferink), Kwaliteitsteam De Vaandel en Breekland (commissie) en Kwaliteitsteam Stationsgebied (Laura de Bonth)
• Beleidsontwikkeling: begeleiding bij het opstellen van het masterplan en Beeldkwaliteitsplan voor Stationsgebied, Centrumwaard en de Vaandel Zuid (commissie), ondersteuning in verschillende fasen van planontwikkeling voor plannen die grote invloed hebben op het uiterlijk van de stad, zoals de ondertunneling van de Zuidtangent, de ontwikkeling aan de Tangentlocatie en de ontwikkeling van Broekerwerf.
• MOOI Noord-Holland heeft verder de gemeente geassisteerd bij het tot stand brengen van een nieuw omgevingsplan wat betreft regelgeving, beleidsnota’s, opstellen van procedures.

 

 

Enkele projecten uitgelicht:

 

Bijzonder/groot plan De Waarddijktoren

Bij de ontwikkeling van het stationsgebied komen een aantal omstandigheden bij elkaar die zijn uitgekristalliseerd in de voorliggende ontwerpen. De schaal van de ontwikkelingen en dan met name van volumes die ook nog eens stevig de lucht in gaan is voor Heerhugowaard wel nieuw zodat hiermee weinig ervaring is. Voeg daarbij een stevige traditie van het ontwikkelen, ontwerpen en bouwen met lokale partijen en het resultaat mag zich met recht locatie specifiek noemen, vooral qua proces niet per se qua opzet, massaopbouw, materiaalgebruik en detaillering. Door de onverwachte snelheid van ontwikkelingen in het stationsgebied en het ontbreken van een stevig beoordelingskader en een solide overlegstructuur in de voorbereidende fase, is het ontwerp veel meer dan gemiddeld vaak in de commissie besproken en is het resultaat het beste dat er uit de gegeven situatie te behalen was. Na vele bespreek- en ontwerprondes is het uiteindelijke compromis gevonden is tussen de uitgesproken wensen van de opdrachtgever, de beperkende financiële kaders en lokale ontwerpkwaliteit. Daarmee kan het ontwerp zich wellicht niet meten met de veel gepubliceerde hoogtepunten van de huidige hausse in hoogbouw, maar is het wel een directe weerslag van lokale omstandigheden in het huidige tijdsgewricht. De uitgesproken wens om de bovenste verdieping publiek toegankelijk te maken, doet toch vooral uitzien naar realisatie, al was het maar vanwege het fantastische zicht op het omliggende landschap.

 

 

Beleidsplan: Beeldkwaliteitsplan Stationsgebied

Gemeente Heerhugowaard heeft zich de afgelopen jaren beziggehouden met verschillende trajecten die betrekking hebben op de herontwikkeling van het Stationsgebied. In 2020 is het masterplan voor het gebied vastgesteld en in het verlengde daarvan is een beeldkwaliteitsplan opgesteld door Kuiper Compagnions.

Vanuit het masterplan zijn diverse doelstellingen omschreven die gaan over de levendigheid en bereikbaarheid van het gebied, de stedenbouwkundige en architectonische samenhang en de energieopgave. Het beeldkwaliteitsplan speelt hierop in door uitgangspunten voor uitgangspunten te koppelen aan deze doelstelling en zo de gewenste stedenbouwkundige en architectonische beeldkwaliteit in de ontwikkelingen te kunnen waarborgen.

De commissie is nauw betrokken geweest bij de vorming van het masterplan en beeldkwaliteitsplan, omdat dit document haar toetsingskader vormt bij de toekomstige ontwikkelingen in het Stationsgebied. Aangezien de snelle ontwikkelingen werden echter plannen reeds voor de ontwikkeling en vaststelling van deze toetsingskaders ingediend waardoor de commissie weinig kader had plannen te kunnen sturen op hoogwaardige kwaliteit binnen de toen nog geldende criteria voor het gebied. Ze heeft diverse malen aangegeven dat vergroten van het programma de ruimtelijke kwaliteit van het gebied in de weg stond. Het heldere document dat reeds was opgemaakt is in samenspraak met de commissie aangescherpt op basis van onder andere de expertise de ervaringen met de adviseringen bij eerdere plannen in het gebied. Met dit beeldkwaliteitsplan is een nieuwe stap gezet richting de herontwikkeling van het Stationsgebied.

 

 

Hergebruik van een kerk

Het landelijke proces van secularisering gaat ook aan onze gemeente niet voorbij. De prominente rol die kerkgebouwen innemen in de gebouwde omgeving vindt vaak zijn weerslag in de hoge architectonische kwaliteit en de prominente plaatsing. Herbestemming van kerkgebouwen is dan ook een actuele opgave. Vaak betreft het kerkgebouwen van enorme omvang, maar er zijn ook veel bescheidener voorbeelden die karakteristiek zijn voor een straatbeeld.

Aan de Dorpsstraat in Broek op Langedijk is een kerk uit 1975 getransformeerd tot vier woningen. Hierbij werd de voorgevel ingrijpend gewijzigd door onder andere toepassing van geëmailleerd glas, de toevoeging van kozijnen en een dakopbouw.

De herbestemming van een kerk is een mooie ontwikkeling, maar dient tegelijkertijd passen in het straatbeeld van een dorpslint én aan te sluiten op de bestaande karakteristieken van de kerk. Een invulling hiervan is op verschillende manieren mogelijk, maar vraagt om maatwerk. Een woongebouw vraagt ook om functies als een berging en een parkeerplaats. Hier is het door smaakvol kleur- en materiaalgebruik gelukt de karakteristieke architectuur te behouden én geschikt te maken voor een tweede leven.

 

 

 

Groot plan: Een nieuw bedrijfsgebouw in de Vaandel

In de Vaandel wordt aan een kruispunt een nieuw bedrijfsgebouw gerealiseerd. Vanwege deze prominente hoekligging vraagt het gebouw om een passende aansluiting met de openbare ruimte en een accent of verbijzondering aan het kruispunt.

Het eerste plan ontstond uit twee volumes met ieder een eigen architectuur die tegen elkaar waren geplaatst. De commissie was nog niet overtuigd van de architectonische kwaliteit van het ontwerp, omdat onder andere een eenheid tussen de twee volumes in zowel vormgeving als materialisatie en het gewenste hoekaccent ontbrak.

In slechts twee volgende planbehandelingen heeft de architect op basis van het advies van de commissie het ontwerp weten aan te passen tot een gebouw dat binnen de gestelde beeldkwaliteit past. Er is architectonische eenheid gecreëerd door de compositie van de gevels en materialisatie op elkaar af te stemmen. Het accent is vormgegeven door middel van een kader dat subtiel aansluit op de overige gevels. De commissie is dan ook te spreken over de verbeteringsstappen die in korte tijd zijn gemaakt.

 

 

 

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. 

Op 25 augustus 2022 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek met Wethouder Langedijk over het jaar 2021 plaats. Tijdens het gesprek werd door beide partijen het belang benadrukt om de kwaliteit en het ambitieniveau van de vele ontwikkelingen in de gemeente hoog te houden.

De komende periode staat ook in het teken van de komst van de Omgevingswet, de grote woningopgave en de urgentie om te verduurzamen. Deze thema’s gelden extra nadrukkelijk voor ontwikkelgebieden zoals het Stationsgebied, de Vaandel, Kanaalzone en Centrumwaard. Ook verdienen de diverse inbreidingsactiviteiten in de dorpslinten en Oosterdel aandacht en extra bescherming, omdat deze vanwege de fijne structuur uiterst bepalend zijn voor het karakter van dit cultuurhistorisch unieke deel van de gemeente.

Daarnaast is gesproken over het belang van het opstellen van goede toetsingskaders in de vorm van visies en beeldkwaliteitsplannen, en het blijvend actualiseren ervan, omdat deze zich anders niet meer goed verhouden tot actuele thema’s als nieuwe innovaties, verduurzaming, vergroening, energietransitie en klimaatadaptief bouwen. De commissie geeft aan graag mee te denken met het opstellen ervan.

Samenvattend wordt uitgesproken dat het voor alle partijen essentieel is dat de gebieden en gebouwen die worden gerealiseerd en/of getransformeerd een meerwaarde voor de omgeving zijn. Gezien de grote projecten en transities die eraan komen, wordt volledig ingezet op de realisatie van zowel goede omgevingskwaliteit als architectonische kwaliteit.

 

Overige aanbevelingen door de commissie

De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Dijk en Waard doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie vraagt in een vroeg(er) stadium betrokken te worden bij het opstellen van nieuwe beeldkwaliteitsplannen, gezien onze expertise en ervaring, en omdat dit hoofdzakelijk ons toetsingskader betreft. Onze input borgt een duidelijke aantoonbare sturende kwaliteitsslag in een vroegtijdig stadium.
• Zoals elk jaar vraagt de commissie aandacht voor behoud van de linten gezien de cultureel historische waarden in de gehele gemeente. Kleine ingrepen hebben relatief grote impact. De commissie is van mening dat deze linten extra bescherming behoeven en beveelt aan een sturende visie op te stellen voor deze linten.
• De commissie vraagt aandacht voor de ontwikkelingen in en rondom het Stationsgebied. Door uitbreiding van programma komt de ruimtelijke kwaliteit van het gebied en de beoogde beeldkwaliteit in het gedrang. Bovengronds parkeren in combinatie met benodigde fietsbergingen staan op gespannen voet met de benodigde levendige plinten die van het gebied een aangenaam leefbare ruimte moeten maken.
•  MOOI Noord-Holland heeft in opdracht van de provincie een stolpeninventarisatie gemaakt gezien het voor Noord-Holland bijzondere karakter van deze woningtypologie en het in rap tempo verdwijnen ervan door sloop/nieuwbouw. De commissie vraagt aansluitend hierop extra bescherming voor deze stolpen, bijvoorbeeld door hiervoor heldere en beschermende criteria op te nemen in bestemmingsplannen en nota’s
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Vóór de invoeringsdatum van de Omgevingswet zal de gemeenteraad een gemeentelijke adviescommissie moeten instellen. Deze gemeentelijke adviescommissie zal de opvolger worden van de bestaande adviescommissies voor welstand en monumenten. Wij kunnen ons voorstellen dat deze commissie voorlopig min of meer dezelfde taakomschrijving meekrijgt als de voorgaande commissie, ook omdat veel van het huidige beleid ook min of meer beleidsneutraal wordt overgezet. Toch raden wij u aan de inzet op een vroegtijdige en brede advisering verder door te zetten.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeprofiteren bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot

Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Dijk en Waard aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2022 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.