Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Bergen.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze. Vooruitlopend is de vernieuwde Nota Omgevingskwaliteit in 2023 vastgesteld en is Bergen één van de eerste gemeentes die de oude welstandsnota vervangen heeft en voorsorteert op een nieuwe aanpak. Het is een heldere nota, overzichtelijk en met heldere handvatten. De commissie maakt vaak gebruik van trendsetters. Een trendsetter is dan een navolgbaar voorbeeld voor gelijksoortige situaties van kleine vaak voorkomende verandering van een gebouw in, zoals een dakkapel bij een rijwoning. In de nota is een kopje trendsetters opgenomen met daaronder geschreven dat sneltoetscriteria niet van toepassing zijn wanneer er een trendsetter is. Dit is voor de ruimtelijke kwaliteit een heldere volgorde. In de praktijk blijkt het voor indieners en commissie vaak onmogelijk of heel lastig om er achter te komen welk bouwwerk nu de trendsetter is van de straat. Zeker wanneer er ook bijvoorbeeld dakkapellen zonder vergunning zijn geplaatst. Het is daarom heel belangrijk dat de trendsetters bij de gemeente bekend zijn. Aandachtspunt blijft het terugkerende vraagstuk ten aanzien van het stuken van bakstenen gevels (vaak in combinatie met isoleren aan de buitenzijde).

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

De Adelbertuskerk in Egmond Binnen is niet meer in gebruik en het perceel wordt herontwikkeld tot betaalbare huurwoningen. De kerk wordt daarvoor helaas gesloopt, maar de klok zal terugkomen bij de centrale toegang van het woongebouw. De commissie heeft veel waardering voor het ontwikkel- en ontwerpproces dat een aantal jaren heeft geduurd, maar waarbij de ambitie is behouden en juist is versterkt gedurende het proces. Het U-vormige gebouw heeft een goede geleding en voldoende reliëf om het grote volume te verzachten. Dit wordt ondersteund door flauw hellende daken en vriendelijke kleuren en materialen. Belangrijk was ook dat het grote gebouw niet leidde tot onpersoonlijke entrees, kille galerijen en nare binnenhoekjes of een anonieme onderdoorgang. De architect heeft hier veel aandacht aan besteed en heeft goede oplossingen bedacht.

In de advisering is behalve de architectonische geleding ook veel aandacht gegaan naar een vriendelijk en klimaatbestendig binnenhof en buitenruimte om bijvoorbeeld hittestress te beperken. De grote hoeveelheid parkeerplaatsen blijft wat dat betreft een zorgpunt.

Impressie voorgevel, Henk Snoeks

Gevel Kerkplein zuid, Henk Snoeks

Gevel Kerkplein oost, Henk Snoeks

Het kleine huisje ligt vrij aan de rand van de duinen met alleen helmgras rondom. Elke aanbouw aan het monument ligt in het zicht. Het eerste ontwerp was een eenvoudig twee verdiepingen hoog rechthoekig moderne houten aanbouw, haaks op de achtergevel. Ook al was de aanbouw ingetogen en eenvoudig, doordat het aan het kleine huisje vastzat en relatief groot was, concurreerde het teveel ermee en tastte de aanbouw het karakter van het monument te veel aan. Het tweede ontwerp was eenlaags en als volume voorstelbaar, maar de architectuur oogde erg sober en weinig smaakvol in relatie tot het monument, temeer daar het volledig eraan vastgebouwd was. De commissie adviseerde de aanbouw los te plaatsen met een tussenlid als verbinding. Daarna verraste de architecten de commissie met een gedurfd ontwerp van een organische vorm die volledig los staat van het monument, half in het duin. De commissie heeft veel waardering voor de inzet van opdrachtgever en architecten om een passende oplossing te ontwerpen waardoor goede omgevingskwaliteit ontstaat die recht doet aan de wensen van de opdrachtgever, het landschap en het monument.

Voorgevel bestaand, architectenburo de Vries & Theunissen

Impressie, architectenburo de Vries & Theunissen

De Achterweg loopt langs de duinrand van het Witte Kerkje in Groet richting Schoorl. De woningen staan ruim op de kavels en liggen vaak ver terug vanaf het pad, verscholen in het groen van de duinvoet. Op dit perceel ligt een heel klein onopvallend huisje dat in de Tweede Wereldoorlog deels is verwoest. Het charmante eigenzinnige ontwerp voor een nieuwe woning is weliswaar iets groter, maar verschuilt zich bescheiden tussen de bomen. Het is opgebouwd uit enkele architectonische elementen als een lange muur en een puntig dak dat er boven lijkt te zweven. De commissie waardeert het bescheiden, maar eigenzinnige karakter dat zich ook door de beperkte grootte en de oriëntatie op de duinen, voegt naar de natuurlijke omgeving.

Impressie, Charles Slot architect

Impressie, Charles Slot architect

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Steeds vaker is de erfinrichting onderdeel van de aanvraag en de advisering. Het vele groen en verscheidenheid aan volwassen bomen zijn een bruidschat die gekoesterd wordt door de commissie. Op advies van de commissie lukt het vaak om het ontwerp op onderdelen zo te maken dat gebruik gemaakt wordt van het bestaande groen. Daarbij gaat het niet alleen om het mooie karakter van begroeiing, maar ook om vitale aspecten als biodiversiteit, waterberging door een gezonde bodem en verkoeling op hete dagen.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij een aantal ruimtelijke plannen, zoals de verdere uitwerking van het beeldkwaliteitplan voor de ontwikkeling van het centrum van Schoorl. Bij een dergelijk ambitieus plan is een sterke regie noodzakelijk, bijvoorbeeld door middel van een goede supervisor. Belangrijk is dat de samenhang in de diversiteit in combinatie met bestaande karakteristieke elementen als het rijtje huizen bij het klimduin, geborgd worden. Dat kan bijvoorbeeld met supervisie zowel voor de architectuur als de landschappelijke ingerichte openbare ruimte. Ook heeft de commissie geadviseerd over het Ruimtelijk Kwaliteitskader voor Oudburgerpolder. Ze heeft daarbij vooral geadviseerd over de werkbaarheid en uitvoerbaarheid van het uitgebreide document. Inhoudelijk heeft ze geadviseerd om de kwaliteit van de overgangen tussen de deelgebieden duidelijker te beschrijven om te borgen dat ze goed op elkaar aansluiten, bijvoorbeeld aan de hand van de thematiek van groen en water, van toegankelijk en niet-toegankelijk en aan de hand van de relatie met het landelijk gebied en het niet-landelijk gebied.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Bergen hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Aan de hand van twee pilots (in Bergen en Egmond aan Zee) is onderzocht hoe er beleid voor beeldbepalende panden kan worden ontwikkeld door de gemeente. Dit is gedaan in samenwerking met lokale historische verenigingen. Deze eerste fase is afgesloten met twee succesvolle bewonersavonden.
• Voor Bergen hebben we samen met de stedenbouwkundige beleidsmedewerker van de BUCH de nieuwe nota omgevingskwaliteit geschreven. In de loop van 2023 is dit afgerond en de nota is aangenomen door de raad.

Schoorl centrum impressie plein, Studio Vinke

Er is veel te doen geweest om de sloop van de bijzonder villa De Hooiberg van de Amsterdamse School architecten Eibink en Snellebrand. Het had geen beschermde status zodat sloop niet kon worden tegengehouden. De commissie heeft veel aandacht besteed aan de geleding van de nieuwbouw om te zorgen voor voldoende verfijning die de in eerste instantie volledig gestuukte woning, miste. Dit resulteerde in horizontale gelaagdheid, houten louvres en deels bakstenen gevels. Inmiddels is de woning gebouwd, waarbij de tuin er nog kaal bij ligt en hopelijk een stuk groener wordt.

Nieuwbouw, MOOI Noord-Holland

Nieuwbouw straatbeeld, MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 10 juli 2024 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek met wethouder Roos-Bakker plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

– Enkele onduidelijkheden in het jaarverslag worden toegelicht zoals het begrip ‘trendsetter’.

– De inzet van Omgevingstafels en de bijdrage vanuit de commissie middels een gemandateerde wordt positief ervaren door de commissie. Niet alleen kan ze vroegtijdig een bijdrage leveren, maar het waarborgt ook een effectieve estafette-advisering.

– Aandachtspunt is duidelijkheid over de rol van oude en nieuwe Kwaliteitsteams en de betrokkenheid van de commissie hierbij.

– Het begrip ‘omgevingskwaliteit’ en de bredere, meer integrale advisering door de commissie is in heel Nederland en dus ook in Bergen in ontwikkeling. De commissie ervaart een positieve samenwerking met de gemeente om dit goed met elkaar af te stemmen. Bijvoorbeeld als het gaat om de zorg en inzet voor het behoud en versterken van de bijzondere landschappelijke en groene kwaliteit van de gemeente.

Overige aanbevelingen door de commissie

De commissie Bergen doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie vraagt aandacht voor de in het verleden benoemde Q teams. Daar is het al lange tijd stil. Een inventarisatie van de stand van zaken, dan wel afsluiting van de processen is belangrijk. Onlangs was ze verrast door een plotselinge uitnodiging deel te nemen aan de beoordeling van de inzendingen voor de Harmonielocatie. De voorbereidingstijd was kort en de commissie mist samenhang en continuïteit van haar betrokkenheid in de ontwikkelingen in het centrum van Bergen.
• In het Omgevingsplan kun je ook straatbeelden vastleggen, zoals groen lanen en ruimte tussen gebouwen. Zorg dan wel voor een goede koppeling en samenhang met de nota Omgevingskwaliteit en het Omgevingsplan.
• Vanwege het beeldbepalende karakter van bomen en vanwege hun belangrijke rol in biodiversiteit, verkoeling en waterberging (sponswerking wortelstelsel) spelen bomen een belangrijke rol in goede en gezonde omgevingskwaliteit. Aanvragen voor een kapvergunning worden niet voorgelegd aan de commissie. Tegelijk betrekt de commissie de bestaande (natuurlijke) omgeving in haar advies over een plan. Afstemming over het verlenen van een kapvergunning en een omgevingsvergunning is belangrijk om tegenstrijdigheid in de uitvoering van het beleid te voorkomen.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In Bergen is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog beperkte criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Bergen de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Schoorl centrum vogelvlucht, Studio Vinke