De Welstandscommissie Haarlemmermeer is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op.  Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld.  Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken.

Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie. Werken onder mandaat komt in Haarlemmermeer bijvoorbeeld voor bij de beoordeling van kleinere plannen.

Bezoek Welstandscommissie aan de Gerrits Hoeve, MOOI Noord-Holland

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden. Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

Tudor Park Hoofddorp, MOOI Noord-Holland

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Het is verheugend dat de rijksoverheid de regierol wil nemen en hierbij een belangrijke rol toekent aan de doelstelling van ruimtelijke kwaliteit, goed verwoord in het programma Mooi Nederland.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave.

Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.

Duurzaamheid, energiecrisis….. het is te merken. Het aantal aanvragen voor het plaatsen van zonnepanelen is gestegen. Ook van particulieren. De gemeente geeft aan dat er geen specifiek beleid voor zonnepanelen bij particulieren bestaat. Er wordt aan de commissie gevraagd om aan het beeldkwaliteitsplan zonnecarré te beoordelen. De commissie is van mening dat het beeldkwaliteitsplan voornamelijk grotere velden betreft en niet zozeer van toepassing is op tuinen bij woningen. Het zou mooi zijn als de gemeente richtlijnen opstelt voor kleinschalige particuliere initiatieven.

Er kwamen in 2022 twee aanvragen langs die in het gebied aan de IJweg liggen. Eén van de gemeentelijke eisen voor het aanleggen van zonneakkers in dit gebied is dat er recreatieve paden en plekken worden aangelegd die een aanvulling zijn op het bestaande netwerk. De nieuwe recreatiezone maakt deel uit van de door de gemeente gewenste uitbreiding van het Groene Carré ten noorden van Hoofddorp. Het Groene Carre vormt een belangrijk onderdeel van de gewenste groenstructuur voor Haarlemmermeer. De commissie juicht de ontwikkelingen toe. Ze krijgt bevlogen aanvragers in de vergadering, die vertellen dat ze jammer genoeg in hun ambities tegengehouden worden door de omwonenden, die onder anderen bang zijn voor ongewenste activiteiten in de zonneparken.

Impressie zonnepark IJweg, Trio Investment

Impressie zonnepark Rijnlanderweg, CB5/Vattenvall

Hyde Park begint vorm te krijgen. Een Q-team begeleidt de ontwikkeling. Er is afgesproken dat de Welstandscommissie in het voortraject een aantal malen geconsulteerd wordt en dat haar opmerkingen worden meegenomen in het verdere traject. De definitieve aanvraag wordt dan door het Q-team ter hand genomen. Alle partijen waarderen deze werkopzet. Het is duidelijk dat er verschillende ambities zijn bij de partijen, belangrijk is daarom dat Q-team en Welstandscommissie samen optrekken om de ambities en samenhang waar te maken. Hyde Park moet niet een stempelplan worden, maar een samenhangend geheel van blokken. Het moet ook een leefbaar gebied worden, daarom is de zogenaamde “encroachment” zone, het gebied op de begane grond, tussen privé en openbaar zo belangrijk. Deze wordt door de ene aanvrager beter opgelost dan de ander. Hier is door het Q-team in het voortraject meer aandacht gekomen. De begane grond moet niet gesloten worden, er moet interactie zijn tussen de publieke en private ruimtes. Er moet ook aandacht blijven voor de kwaliteit van materialen en kleuren. Materialen moeten in het kader van duurzaamheid bestendig zijn. Natuurinclusiviteit begint gelukkig ook meer tot het standaardpakket te behoren. Er wordt door de aanvrager nu vaak een landschapsarchitect aangetrokken voor het ontwerp van de binnentuin en terrassen.

Impressie binnentuin blok 20, MSolutions

Impressie blok 10 Hyde park, Powerhouse Company

Impressies encroachmentzone, INBO

Impressies encroachmentzone, Studioninedots

Selectiever omgaan met ruimteclaims. Dit stond enige tijd geleden in de krant. Haarlemmermeer wil namelijk veel. De veelheid aan opgaven en ontwikkelingen heeft geleid tot bedenkingen over het aantal datacentra. Hoeveel zijn er nodig? In ieder geval heeft de Welstandscommissie in 2022 weer een aantal onder ogen gekregen.

Waar de ene aanvrager een gedegen analyse laat maken van het gebied en het ontwerp volgens de architect een “vertaling van de symbiose tussen landschap en gebouw, tussen natuurinclusiviteit en techniek” is, maakt de andere opdrachtgever zich er vrij makkelijk van af. Hier ook moet geconstateerd worden dat een begeleiding door bijvoorbeeld een Q-team, een kader met richtlijnen (inclusief de natuurinclusiviteit en duurzaamheid) en een vroege behandeling in de vergadering van de Welstandscommissie nodig is. De ontwerpen voor datacentra in het Polanenpark hebben stuk voor stuk meer kwaliteit dan het datacentrum in het gebied Schiphol-rijk. Dit lag nog niet zozeer in de kwaliteit van het gebouw, maar aan de landschappelijke inpassing van het gebouw. Het gebouw geeft niets terug aan de openbare ruimte en doet niets aan natuurinclusiviteit en/of klimaatadaptie. Dit zijn in deze tijd urgente vraagstukken. Er ligt nu de kans om iets terug te geven. De Welstandscommissie kan echter op basis van de vigerende nota alleen aanbevelingen doen in de vorm van suggesties.

Impressie, WRK Architecten. Landschappelijke inpassing kan beter

Impressie landschappelijke inpassing gebouw, Landschappartners en Architecten_Lab

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
Waar in 2021 de commissie betrokken was bij concepten voor verschillende ruimtelijke plannen en beleidsontwikkeling: Ringdijk, Polderlinten, beeldkwaliteitsplan zonnecarré, Pionier-Bolsterrein Nieuw-Vennep, Holmkwartier Hoofddorp, Hoofddorp-Noord en Structuurvisie, bleef het in 2022 vrij rustig.

De commissie heeft in de vergadering “Beleid” met de gemeente overleg gevoerd over de actualisatie van het beeldkwaliteitsplan Nieuwe Kom (intussen vastgesteld) en over het traject van de HOV baan.

Overleg over HOV tracé, MOOI Noord-Holland

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Te denken valt aan:

• Procesbegeleiding: supervisie, deelname aan een kwaliteitsteam, deelname aan een projectteam of werkgroep, ervenconsulent en stolpenconsulent
• Beleidsontwikkeling: ondersteuning in verschillende fasen van beleidsontwikkeling: agenderen, stimuleren, (ontwerpend) onderzoek, visievorming, regelgeving, beleidsnota’s, opstellen van procedures, evaluatie en actualisatie. Zo heeft MOOI Noord-Holland gewerkt aan een nota omgevingskwaliteit die binnenkort voor bestuurlijke vaststelling aan het college en de gemeenteraad wordt aangeboden.

Gemeentelijke ambtenaren zijn bijvoorbeeld aanwezig geweest bij bijeenkomsten over Erfgoed en participatie, Wetgeving en jurisprudentie en bij de zomerexcursie Amstelscheg.

Kennismaken met de Erfgoedcommissie van de gemeente, MOOI Noord-Holland

In september komt een aanvraag langs voor de bouw van 30 woningen aan de Laan van Zuiderhoeven (Zuiderhoeven Oost). Het plan bestaat uit 30 grondgebonden woningen. Er is veel diversiteit met verspringing in de rooilijn, verschillen in de nokhoogtes en draaiing van de kappen. Er is veel detaillering met accenten op de kopgevel, spekbanden, hoekstukken, tuitgevels en dergelijke.

Als referentie wordt een eerder uitgevoerd project aan de Laan van Zuiderhoeven getoond. Dit plan is als aanvraag in 2016 behandeld. Dus hoog tijd om te kijken hoe het is geworden. Het is een wijkje geworden waar het waarschijnlijk goed vertoeven is. Ook hier had de commissie de opmerking om bij het kopiëren van de historie, dit op een goede manier vorm te geven, ook in materialen. Kunststof is mogelijk, maar moet uitgevoerd worden met een houtdetaillering. Dit is gebeurd. De materialen laten kwaliteit zien. Het groen is intussen ook volwassen geworden. Er is plaats voor een aantal speelplaatsen. Er is jammer genoeg nog wel sprake van veel verharding. In deze tijd van hittestress kun je hier beter maatregelen tegen nemen, bijv. halfverharding voor de parkeerplekken. De architect van het nieuwe plan geeft aan dat de gemeente (Beheer) hier niet altijd blij mee is. Jammer is ook dat de rechtertoegang (brug) tot het gebied ontsierd wordt door een houten schutting. De impressie gaf een lage haag aan (zie beeld).

Impressie vanaf Bennebroekerweg, Common Affairs

Plan Zuiderhoeven Oost, Buro 070

Rechter toegang tot het gebied, met erfafscheiding, MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 7 juni 2023 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2022. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 

Allen bevestigen het prettige gesprek met de beide wethouders Jurgen Nobel en Marja Ruigrok, inhoudelijk verdiepend en aangenaam van toon.

Gewaardeerd wordt de soepele overgang naar een integrale commissie omgevingskwaliteit en de inzet om met de burgers van Haarlemmermeer prettige, inhoudelijke gesprekken over kwaliteit te voeren.

De volgende afspraken worden gemaakt:

• De samenwerking tussen supervisieteam Hyde Park en commissie omgevingskwaliteit bevalt goed en leidt tot goede resultaten. Deze afspraken verdienen navolging in toekomstige ontwikkelingsgebieden en in het najaar wordt een bijeenkomst tussen alle supervisoren, supervisieteams en de commissie omgevingskwaliteit georganiseerd.
• Ingangsdatum omgevingswet op 1 januari 2024 geeft aanleiding om de bestuurlijke vaststelling van de conceptnota omgevingskwaliteit naar voren te halen.
• Het pilotproject ‘vergunningvrij bouwen’ verdient een inhoudelijke evaluatie, ten aanzien van het effect op de ruimtelijke en de cultuurhistorische kwaliteiten.
• Kansen worden verkend om een bijeenkomst met de Raad van Advies van NH-bouwstroom over het fabrieksmatige bouwen in Haarlemmermeer te organiseren.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstandscommissie Haarlemmermeer doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Beeldkwaliteitsplannen zijn niet alleen stimulerend en inspirerend voor initiatiefnemers maar ook verankerd in het gemeentelijke beleid en bruikbaar als beoordelingskader voor de gemeente en de commissie. Als ze door de gemeenteraad vóór de ingangsdatum van de Omgevingswet zijn vastgesteld, gaan ze mee in de bruidsschat als onderdeel van het tijdelijke Omgevingsplan en blijven ze daarom geldig.
• Bij nieuwe woningen worden vaak warmtepompen aan de buitenkant van de woning aangevraagd. Deze kunnen een behoorlijke invloed hebben op de ruimtelijke kwaliteit, maar de commissie mist een beoordelingskader voor dergelijke technische installaties. De commissie vraagt daarom aan de gemeente om uitgangspunten hiervoor op te stellen.

Buitenunits in Tudor Park, MOOI Noord-Holland

• Ook dit jaar heeft de commissie geconstateerd dat bestemmingsplan en beeldkwaliteitsplan niet altijd op elkaar afgestemd zijn, hetgeen een afgewogen beoordeling bemoeilijkt. Zeker bij beeldkwaliteitsplan die structuren betreffen zoals bijvoorbeeld het Polderlint zou afstemming wel nodig zijn.
• Bij de aanvraag voor de zonneparken mist de commissie de verbinding in het netwerk van recreatieve doeleinden. Elke keer wordt als het ware een kraal toegevoegd aan de ketting van routes die in het gebied worden gemaakt. De gemeente kan hier in een regisserende rol nemen. je kunt dit niet alleen van de aanvragers verwachten. Het vergt samenwerking om een goede kwaliteit van de (fysieke) leefomgeving te ontwikkelen/ ontwerpen.
• Op veel plekken wordt gezocht naar verdichting, hetgeen voorstelbaar is. Dit moet echter wel gepaard gaan met een goede inrichting openbare ruimte om de leefkwaliteit te waarborgen.
• Voor woningen langs de Ringdijk en de polderlinten komen regelmatig aanvragen voor dakopbouwen op de (vergunningsvrije) aanbouw achter de woning. Ook als het bestemmingsplan het niet toelaat wordt er de gemeente vaak soepel meegewerkt aan afwijking van het bestemmingsplan. Gevolg is dat er achter de woningen een tweedelijns zone van aanbouwen op de verdieping ontstaat. De huidige welstandscriteria geven vaak niet voldoende handvatten om dat wat door afwijken van het bestemmingsplan mogelijk wordt gemaakt, in toom te houden.
• De beoordeling van ruimtelijke kwaliteit door de commissie vindt plaats na beoordeling door de stedenbouwkundige en toetsing aan het geldende bestemmingsplan. Vaak zijn reeds toezeggingen gedaan aan aanvragers met betrekking tot afwijking van beleidskaders voordat de commissie de voorstellen heeft kunnen beoordelen. Of ontbreekt een toelichting van de stedenbouwkundige welke motieven zijn gehanteerd voor afwijkingen en/of planvaststellingen. De commissie heeft meermaals geconstateerd dat de kwalitatieve beoordeling hierdoor in het gedrang komt en verzoekt de gemeente om vooroverleg voordat de aanvragen voor beoordeling worden voorgelegd.
• Grotere plannen zoals datacenters en appartementengebouwen krijgen vaak op de bovenste bouwlaag nog een flinke batterij aan installaties. De commissie is van mening dat deze installaties gezien moeten worden als een volwaardig onderdeel van het gebouw en dus ook een hoogwaardig onderdeel zullen moeten vormen van de architectuur wanneer deze niet in het gebouw opgenomen kunnen worden.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Arie Keppler Prijs 2022
In 2022 werd de Arie Keppler Prijs weer uitgereikt. Voor de gemeente Haarlemmeer werd het beeldkwaliteitsplan voor de Ringvaartzone ingezonden. Leuk is om te vermelden dat het tot een nominatie kwam.

Arie Keppler Prijs 2022 nominatie BKP Ringvaartzone Haarlemmermeer,
Feddes, Olthof, Teake Bouma

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Haarlemmermeer aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.
De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.