Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in de gemeente Wormerland.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunde de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en vroegtijdigere advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid.. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Zo is in Wormerland op 8 maart 2022 de omgevingsvisie vastgesteld door de gemeenteraad.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zal op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, Omgevingsplannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland  versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

De Molenbuurt in Wormer wordt gefaseerd vernieuwd. Enkele jaren geleden is Molenbuurt I gerealiseerd, en in 2024 heeft de commissie de plannen voor Molenbuurt II beoordeeld. De bestaande 97 woningen worden gesloopt en vervangen door 90 nieuwe woningen, waarbij zeven woningen worden opgeofferd voor de aanleg van een natuurlijke ontmoetingsplek.

In tegenstelling tot Molenbuurt I krijgt Molenbuurt II een meer introvert karakter en een eenduidigere architectuur. De naoorlogse woningbouwtypologie maakt plaats voor een jaren ’30-stijl met mansarde- en zadeldaken. De commissie sprak vanaf het begin haar waardering uit voor deze architectonische benadering. Daarnaast is zij positief over de participatie van bewoners bij de inrichting van de plantvakken.

Verder is gesproken over de robuustheid van natuurlijke erfafscheidingen, de inrichting van de openbare ontmoetingsplek en de positionering van installaties. De commissie betreurt het ontbreken van een wadi uit kostenoverwegingen, maar erkent dat Molenbuurt II in voldoende mate rekening houdt met de nieuwste inzichten op het gebied van klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen.

Luchtfoto Molstraat bestaand. BBHD

Render vogelvlucht Molenbuurt II. BBHD

Terreininrichting middenterrein. BBHD

Aan de Noorderweg 131 staat een stolpboerderij uit 1900, gelegen aan het historische bebouwingslint in het Bijzonder Provinciaal Landschap Wijde Wormer. De stolp verkeert in slechte bouwkundige staat, en de commissie werd om advies gevraagd over het plan om deze te herbouwen.

Het nieuwe ontwerp behoudt de bestaande voorgevelrooilijn, maar introduceert een aangepaste plattegrond met een staart. De commissie toonde begrip voor de wens om een eigentijdse stolp te realiseren, maar adviseerde om enkele traditionele kenmerken te behouden. Dit omvat onder andere het beperken van het aantal verschillende typen dakramen, het handhaven van de oorspronkelijke hoogte van de darsdeuren en het opmetselen van de schoorsteen.

Daarnaast pleitte de commissie, als aanvullende opmerking, voor het hergebruik van het houten vierkant in de nieuwe stolp, desnoods om esthetische redenen. Een houten vierkant biedt ontwerpvrijheid, is niet per se duurder en draagt bij aan de duurzaamheid en toekomstwaarde van het gebouw. Het omgevingsplan bevat echter geen bepalingen die hergebruik kunnen afdwingen.

Situatietekening. Marjet de Boer

Gevelaanzicht. Marjet de Boer

In 2024 heeft de commissie meerdere gesprekken gevoerd met de beleidsadviseur economie en toerisme over het plan om drie kanosteigers van gerecycled kunststof (KLP) te plaatsen. De gemeente wil kleinschalige recreatie, zoals kanoën en fluisterboten, stimuleren. Er is gekozen voor kunststof omdat eerdere houten bankjes zijn vernield door brandstichting en kunststof minder onderhoud vergt. Onderdeel van het plan zijn tevens drie vergunningvrije picknickbanken van staal op een betonplaat.

Gezien de status van het gebied als Bijzonder Provinciaal Landschap stond de commissie terughoudend tegenover het toevoegen van objecten in dit kwetsbare polderlandschap met zijn grote cultuurhistorische en ecologische waarde. Er waren verschillende meningen over de meest duurzame materiaalkeuze. De commissie gaf de voorkeur aan een inlandse houtsoort met een natuurlijke veroudering, omdat streekeigen materialen beter opgaan in het landschap.

Uiteindelijk is de commissie overtuigd door foto’s van vergelijkbare kunststof steigers in de gemeente Purmerend en door een aangepaste locatie voor de aanlegplaatsen langs de beschoeiing, waardoor deze beter aansluiten op het landschap.

Situatietekening met locatie steigers. Gemeente Wormerland

Referentie KLP steiger. Gemeente Wormerland

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn voor zover bekend alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
Wat betreft de advisering in Wormerland was 2024 een rustig jaar. De commissie is niet betrokken geweest bij ruimtelijke plannen of beleidsontwikkeling.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Wormerland heeft MOOI Noord-Holland in 2024-2025 onderzoek gedaan naar de Nieuwe Kerk te Wormer. Het kerkgebouw wordt verkocht en krijgt een nieuwe invulling. Het onderzoek heeft de vorm van een kerkenpaspoort en is bedoeld om de gemeente en de nieuwe eigenaar inzicht te geven in de waardes van de kerk inclusief omgeving en in de kansen en transformatiemogelijkheden bij herbestemming.

Nieuwe Kerk Wormer. André Russcher

Tussen de historische Zaanwand en de nieuwe wijk Zaandriehoek ligt het Pakhuisplein. In 2024 zijn twee plannen ingediend:

• Fase 1 omvat drie houten huizen, geïnspireerd op traditionele schuren.
• Fase 2 betreft twee appartementencomplexen (Bruynvis I en II) met een verbindend tussenlid, die verwijzen naar de voormalige pakhuizen De Unie en De Meelfabriek.

De ambitie is om aan het Merckenrif een hoogwaardige entreezone te creëren, inclusief een hoogteaccent, als markering naar de nieuwe wijk.

Aanvankelijk had de commissie moeite met de letterlijke vertaling van historische referenties, omdat hierdoor een tweede voorkant werd gesuggereerd die er historisch nooit was. In werkelijkheid had bebouwing in deze tweede lijn een meer functionele uitstraling. Het aangepaste ontwerp sluit nu beter aan bij de pakhuizen langs de Zaan, zonder te pretenderen dat het er ooit stond.

Door Bruynvis I in metselwerk uit te voeren, wordt bovendien voorkomen dat het hoogteaccent concurreert met de graansilo Lassie. Ook de zorgen over de aansluiting op de omgeving zijn weggenomen door nauwkeurige inmetingen en aanpassingen aan het entreegebied.

Vogelvlucht met zicht op de ontsluiting via het tussenlid. Architectenbureau Klein

Gevelaanzicht. Architectenbureau Klein

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 8 mei 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

Tijdens het evaluatiegesprek op 8 mei 2025 tussen de gemeente Wormerland, de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit en MOOI Noord-Holland is het jaarverslag 2024 besproken en enkele beleidsvraagstukken zoals het dakkapellenbeleid aan de voorzijde van woningen en de kaders voor duurzaam bouwen. Ambtelijk wordt gekeken of er separaat beleid op dakkapellen gemaakt kan worden. De gemeente is zich bewust van de noodzaak de welstandsnota uit 2004 te actualiseren. Dit is echter voor deze bestuursperiode niet opgenomen als doelstelling. Wellicht dat dit in de komende bestuursperiode de noodzakelijke aandacht kan krijgen. Door MOOI Noord-Holland werd vervolgens voorgesteld om in de volgende bestuursperiode prioriteit te geven aan het opstellen van een integrale nota omgevingskwaliteit waarin al het bestaande beleid wordt gebundeld. Met het oog op de aankomende verkiezingen is geadviseerd dat MOOI Noord-Holland de gemeenteraadsfracties hierover actief benadert via een informerende brief.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit (ARK) doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. De huidige welstandsnota is van 2004 en toe aan een actualisatie. Wij adviseren de gemeente Wormerland om een nota omgevingskwaliteit op te laten stellen. Een nota omgevingskwaliteit bundelt en ordent al het bestaande beleid en bouwt daarmee voort op het bestaande kwaliteitsbeleid, maar geeft ook de doelen en ambities weer van gemeente Wormerland in het streven naar goede omgevingskwaliteit.
• Sinds 2024 heeft de gemeente Wormerland een beleidskader voor kleine windturbines. Naast de opwek van energie hebben ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit steeds nadrukkelijker impact op de gebouwde omgeving. De commissie gaat gesprek met de gemeente in gesprek over de kwaliteitsadvisering over deze onderwerpen en het ontwikkelen en toepassen van nieuwe beleidskaders.
• De gemeente is proactief bezig met houtbouw in nieuwe plannen en de commissie kijkt reikhalzend uit naar de eerste plannen waarvoor vergunningen worden aangevraagd, die onder dit convenant tot stand zijn gekomen. Zij merkt op dat er in de welstandsnota geen beoordelingscriteria staan voor houtbouw, waardoor de commissie is toegewezen op de algemene criteria.
• De commissie deelt de zorgen van de gemeente over de verwaarlozing van een rijksmonument. De commissie ziet dat de gemeente hier al goed op handhaaft, maar de regelgeving en mogelijkheden voor de gemeente zijn relatief beperkt. De aanpak van de gemeente Wormerland zou kunnen dienen als voorbeeld voor andere gemeentes met vergelijkbare problematiek. De commissie ondersteunt de aanpak van de gemeente van harte, en is altijd bereid om samen met de gemeente hierover mee te denken.”
• De commissie heeft kennis genomen van de intake- en omgevingstafel in Wormerland, een goed middel voor een integraal en vroegtijdig gesprek over grote bouwplannen. Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit (ARK) de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Dorpsstraat 6 Jisp. Gemeente Wormerland