De adviescommissie welstand en monumenten Wormerland (AWMW) werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk mogen we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie ontvangen.

Op één van de mooiste plekken van de Zaanstreek, aan de Dorpsstraat in Jisp wordt een nieuwe vrijstaande woning gebouwd in een eigentijdse stijl. Het eerste ontwerp leidt tot bezwaren van de commissie. Door de aaneenschakeling van volumes in de breedte, met woning, tuinmuur en dubbele garage zet de woning het open landschap dicht en blokkeert het zicht op het landschap. En de opvallende materialen en traditionele donkere kleuren in combinatie met grote witte vlakken zorgen voor veel contrast. In een aantal gesprekken ontstaat een andere interpretatie van ‘een schuurwoning’; nog steeds modern en abstract, maar met een eenvoudige vorm, natuurlijke materialen entraditionele donkere kleuren. Het ontwerp van het omringende erf toont een passende groene inrichting met fruitbomen en hagen. De commissie vraagt ook aandacht voor de planologische regeling in het lint. Omdat de woning voldoet aan het bestemmingsplan zorgt de bouw van deze woning, bij wijze van voorbeeld, tot verdichting van het landelijke lint en het verdwijnen van de openheid.

Impressie van het oorspronkelijke ontwerp van de ‘schuurwoning’

Een moderne, abstract vormgegeven ‘schuurwoning’ in Jisp

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn op één na alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Afgeweken is van het negatieve advies van de commissie over twee stallingen voor scootmobielen van onbehandeld hout die tegen de gevel van het appartementengebouw aan het Merckenrif geplaatst worden. De commissie begrijpt het maatschappelijke belang maar adviseert om de ‘hokjes’ met een enigszins armoedige, anonieme en tijdelijke vormgeving toch met meer kwaliteit te ontwerpen, zeker gezien de plek in het plantsoen. Een oplossing hoeft niet heel duur te zijn.

Jisper Kerk, Dorpsstraat 46

In het voorjaar van 2021 werd de commissie benaderd door de Stichting Oudhollandse Kerken, met het verzoek om te mogen onderzoeken of de rijksmonumentale Hervormde Kerk van Jisp, gebouwd in 1822 naar ontwerp van A. Latenstein, kon worden uitgebreid. De kerk is veelvuldig in gebruik, onder andere met een culturele programmering. Dit betekent wel dat er voldoende opslagruimte nodig is voor bijvoorbeeld stoelen, piano’s en aanverwante zaken. In het verleden bevond zich aan de oostgevel van de kerk, achter het liturgisch centrum, een eenvoudige, gemetselde consistoriekamer, door middel van een inpandige deur verbonden met de kerk, met daarnaast een simpele houten berging. Het aangedragen historische fotomateriaal bood voldoende aanknopingspunten om in nauw overleg met de commissie en de aangetrokken architect, K+P Architekten, een ontwerp te maken. Ook bezocht de commissie met alle betrokkenen de kerk al in een vroeg stadium om de situatie ter plaatse te bekijken en aandachtspunten mee te geven. Onder andere het aflopende maaiveld bleek een punt om rekening mee te houden om te zorgen dat nieuwe aanbouw in volume voldoende ondergeschikt zou worden aan de kerk. Met het uiteindelijke ontwerp is dat zeker gelukt: K+P Architekten ontwierp een eenvoudig, modern bakstenen volume met een verticale snede aan de achterzijde en een iets terugliggende glazen strook tussen de aanbouw en de kerk, waardoor het volume zich in materialisatie en detaillering voldoende onderscheidt van de rijksmonumentale kerk en zich door de geleding tegelijkertijd bescheiden opstelt. De oorspronkelijke deuropening tussen de kerk en de vroegere consistoriekamer wordt weer in ere hersteld. De Jisper Kerk kan met deze aanpassingen ook in de toekomst haar belangrijke culturele functie blijven behouden.

Impressie van de aanbouw aan de kerk. Beeld: Kentie en Partners Architekten B.V.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 is de commissie betrokken geweest bij een tweetal belangrijke beleidsplannen: het stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteitsplan voor de gebiedsontwikkeling de Zaandriehoek en bij het beeldkwaliteitsplan Zaanoever.

Beeldkwaliteitsplan Zaandriehoek

De commissie heeft een aantal malen collegiaal overleg met ambtenaren en opstellers/ontwerpers van het stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteitsplan voor de nieuwe woonwijk ‘De Zaandriehoek’. Complimenten zijn er voor de zorgvuldige aanpak en stedenbouwkundige analyse, waarbij het principe ‘eerst naar de Zaan, dan langs de Zaan’ uit het beeldkwaliteitsplan Zaanoever leidend is geweest voor de stedenbouwkundige structuur. De straten hebben zicht op de Zaan, met als belangrijkste straat het Merckenrif waarlangs zich een zichtlijn naar de Zaan ontvouwt, met een publieke ruimte als eindpunt aan de Zaan. De commissie heeft waardering voor de ambitie om er een kwalitatief hoogwaardig woongebied te realiseren, maar uit ook haar zorgen over de kwaliteit van de openbare ruimte, met name aan het Merckenrif met daaraan kleine plantsoentjes, die in feite parkeerplaatsen zijn. De commissie pleit er dan ook voor om een overkoepelend en integraal ontwerp van de openbare ruimte op te laten stellen.

Stedenbouwkundig plan Zaandriehoek; ‘eerst naar de Zaan, dan langs de Zaan’. Beeld: AWG Architecten.

Beeldkwaliteitsplan Zaanoever

Er is bij de deskundige commissieleden veel waardering voor de zorgvuldige analyse en de waardebepaling van karakteristieken en kernkwaliteiten van de Zaanoevers in het beeldkwaliteitsplan. Het document biedt inzicht in de landschappelijke, stedenbouwkundige, architectonische en cultuurhistorische kwaliteiten van de Zaanoevers; kortom inzicht in goede omgevingskwaliteit. Aanvankelijk is het beeldkwaliteitsplan uitsluitend bedoeld als leidraad voor initiatiefnemers bij de planontwikkeling, ter inspiratie. De commissie pleit er voor om het document ook als beoordelingskader vast te laten stellen door de gemeenteraad. Dat kan door op korte termijn, vóór de invoering van de Omgevingswet, het beeldkwaliteitsplan als een aanvulling van de welstandsnota vast te stellen. De welstandsnota valt onder het overgangsrecht van de Omgevingswet, waardoor geen actie nodig is om de welstandsnota te actualiseren of op te schonen. Na het inwerkingtreden van de Omgevingswet geldt de welstandsnota als beleidsregel voor het uiterlijk van bouwwerken. En na de invoering van de nieuwe wet kan het beeldkwaliteitsplan dienst doen als integraal beoordelingskader van ‘goede omgevingskwaliteit’, naast of in aanvulling op het omgevingsplan en de omgevingsvisie.

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Wormerland hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

Intake- of omgevingstafel; Tiny houses

Binnen OVER-gemeenten is er een intake- of omgevingstafel ingesteld. De intaketafel behandelt plannen die om enige reden niet direct binnen het beleid passen, maar waar wellicht toch medewerking aan kan worden verleend, een soort vooroverleg. Bart Duvekot neemt desgevraagd zitting aan deze tafel waar verschillende disciplines zijn vertegenwoordigd. Een voorbeeld het afgelopen jaar was een onderzoek naar locaties voor Tiny houses. Dat zijn duurzame, kleine woonvoorzieningen, volledig of grotendeels zelfvoorzienend en bedoeld om het gehele jaar in te kunnen wonen. De mini-huisjes zijn ca. 30 m2. Een interessante opgave en gezien de huidige woningvraag zeker relevant, maar ook een met ruimtelijke implicaties. Vanuit onze professies architectuur, landschap en stedenbouw en cultuurhistorie hebben wij enkele aandachtspunten benoemd.

Bart Duvekot en Marlies van Diest over dilemma’s op de intake- of omgevingstafel, zoals Tiny Houses op de Zaanoever:

Themakaart linten uit ontwerp omgevingsvisie Wormerland. Beeld: ruimtelijkeplannen.nl.