De  Monumenten- en Welstandscommissie werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

 

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk mogen we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie ontvangen.

Het Galgeriet is nu nog een bedrijventerrein, maar wordt getransformeerd tot nieuwe woonwijk met circa 700 woningen. De bouw van fase 1, die bestaat uit 195 wooneenheden, staat gepland in 2022. Ook in 2021 is Bastiaan Gribling als gemandateerde vanuit de commissie in het Kwaliteitsteam Galgeriet intensief betrokken geweest bij de planvorming voor fase 1 van het Galgeriet. Er is een uitgebreid beeldkwaliteitplan opgesteld voor Galgeriet dat tot stand is gekomen op basis van een analyse van de (beeld)kenmerken van de binnenstad en de haven van Monnickendam. Elementen uit de analyse worden als inspiratie gebruikt voor de architectuur van Galgeriet en de inrichting van het openbaar gebied.

De commissie heeft in 2021 de aanvraag omgevingsvergunning voor deelfase 1 met veel belangstelling bekeken. Fase 1 ligt aan de zuidzijde van het plangebied, langs de Waterlandse Zeedijk. Aan het plan voor fase 1hebben vier architectenbureaus gewerkt, hetgeen een gevarieerd beeld heeft opgeleverd. De bebouwing wordt georganiseerd in gesloten bouwblokken met (groene) binnenhoven, bovenop een ondergrondse parkeergarage. De bebouwing wordt geparcelleerd door verschillen in korrelgrootte en individuele architectonische expressie. De commissie uit haar complimenten en is onder de indruk van de ambitie en de grote verscheidenheid van de bouwplannen die een aantrekkelijk, divers en organisch nieuw stadsbeeld opleveren. Het plan voegt door de bouwhoogte en hedendaagse architectuur een nieuwe stedelijke dimensie toe aan Monnickendam, maar sluit tegelijkertijd in korrelgrote, architectuur en kleur- en materiaalgebruik goed aan bij de karakteristiek van de Monnickendamse binnenstad.

 

 

Het dorpslint Zuiderwoude is aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De verwevenheid van dorpslinten met het omliggende landschap is kenmerkend. De ruimere kavels, de doorzichten en het vaak agrarische straatbeeld versterken het landelijke karakter. De lintbebouwing van Zuiderwoude is klein van schaal en bestaat overwegend uit arbeidershuisjes en stolpboerderijen. De ambitie is om de bestaande doorzichten, verkavelingsstructuur, korrelgrootte en schaal te behouden. Dit jaar heeft de commissie tamelijk veel plannen voorbij zien komen die betrekking hadden op het vernieuwen en/of vergroten van woningen aan het dorpslint van Zuiderwoude. Vaak benadrukte zij dan het belang van de korrelgrootte, de schaal en de ritmiek van de woningen en vroeg zo nu en dan aan de architect om een massastudie aan te leveren zodat duidelijk wordt wat de invloed van de nieuwe woning op de omgeving is en daarmee te onderzoeken wat ruimtelijk gezien het maximaal haalbare is op een betreffende locatie. Aan de Aandammergouw wordt een jaren ’70 twee-onder-één-kapwoning uitgebreid. De uitbreiding op deze bijzondere locatie bij het entree van het dorpslint wordt door de commissie te fors geacht en veroorzaakt daarmee een ongewenste verdere verdichting van het beschermde dorpsgezicht Zuiderwoude. Het plan wordt aangepast waarbij aan de achterzijde een nieuwe aanbouw wordt gerealiseerd en de bestaande uitbouwen aan de rechterzijde worden gesloopt. Daarbij blijven de bestaande doorzichten in tact en is ook het volume ondergeschikt aan het hoofdgebouw.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Een positief effect van welstand aan de Jaagweg in Ilpendam. Aan de Jaagweg staat stolpboerderij ‘De Hoop’ uit de jaren’ 20 van de vorige eeuw. Karakteristiek is de representatieve voorgevel met verbijzonderingen in het metselwerk, de Vlaamse gevel en de gesloten en sober vormgegeven zijgevels. De aanvraag betrof de sloop/nieuwbouw van de stolpboerderij waarbij enerzijds gerefereerd werd naar het bestaande beeld door een Vlaamse gevel en anderzijds eigentijdse invullingen in de vorm van horizontale en verticale daklichten werden voorgesteld. Het ontwerp hinkte daardoor en op twee gedachten en de commissie adviseerde meer van de bestaande karakteristieken in de nieuwe stolp terug te laten komen. Een nieuw plan liet in grote lijnen de keuze voor een meer traditionele vormgeving zien, waarbij de commissie nog extra aandacht vroeg voor de uitwerking van de detaillering waarbij zoveel mogelijk de detaillering van de bestaande boerderij gevolgd dient te worden op basis van maatvoering en profilering. Het uiteindelijk ontwerp laat een nieuwe stolpboerderij zien die recht doet aan zijn voorganger.

 

 

 

 

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 is de commissie betrokken geweest bij verschillende ruimtelijke plannen, zoals de dijkversterkingen binnen de gemeente Waterland en de ontwikkeling van een nieuwe woonwijk op Marken.

De commissie heeft in 2021 het stedenbouwkundig plan voor de westelijke en oostelijke nieuwe werf op Marken met veel belangstelling bekeken. De traditionele werven op Marken vormen een krachtige familie van dorpsstructuren; in basis lijken ze op elkaar maar door kleine verschillen hebben ze iets eigens. De bestaande werven zijn afgeronde eenheden op een terp en manifesteren zich daardoor als individueel cluster in het open landschap. Het nieuwe ontwerp bestaat uit gefragmenteerde woonblokjes met zoveel mogelijk een individuele positie in het stedelijk weefsel, een zekere speelsheid en aandacht voor zichtlijnen, doorkijkjes en aandacht voor de algehele skyline vanuit de omgeving. De commissie kan zich vinden in de keuze voor het stedenbouwkundig concept van de werven. De bestaande werven op Marken kenmerken zich door een amorfe structuur die organisch gegroeid is. Kenmerkend zijn de subtiele verschillen in rooilijnen, het verspringen van de nok- en goothoogte, het verschuiven en verspringen van de kappen en het stratenpatroon (steegjes die bijvoorbeeld net niet tegenover elkaar liggen). Dit is een belangrijk aandachtspunt van de commissie, zij vraagt deze subtiele verschillen op te nemen in het plan. De heer Nico Zimmermann is vanuit de commissie in het Kwaliteitsteam gemandateerd om mee te denken en is intensief betrokken bij de planvorming.

 

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Waterland hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Procesbegeleiding: in de gemeente Waterland is in het jaar 2021 voor de volgende projecten een commissielid aangewezen om als gemandateerde van de commissie deel te nemen in het Kwaliteitsteam. Dit is het Kwaliteitsteam Galgeriet, het Kwaliteitsteam voor de twee nieuwe werven op Marken (SV Marken) en het Kwaliteitsteam voor de Dijkversterking van Marken.

 

In 2019 wordt aan de commissie het plan voorgelegd om de oude molenstomp van de in 1863 gebouwde Dijksbrug Watermolen te slopen en daar een recreatieverblijf te bouwen in de vorm van een hooikaakberg. De commissie betreurt dat. De oude molenstomp is van cultuurhistorische en landschappelijke waarde voor de Monnickenmeer. De molenstomp vormt een herkenbaar element uit de geschiedenis van de waterhuishouding.

Het advies is dan ook om een eigentijds ontwerp te maken dat de herinnering aan de molen levend houdt.

Inmiddels is de molenstomp getransformeerd tot een eigentijds recreatieverblijf waarbij het volume en de kenmerkende hoekige vorm refereert naar de plastiek van een molen en het object door zijn atypische vorm duidelijk aanwezig is in het landschap. Net zoals molens bakens vormen in het Noord-Hollandse vlakke landschap.

Het ontwerp is van bijzondere kwaliteit en draagt bij aan de cultuurhistorische betekenis van de locatie waar de oorspronkelijke molen voor de droogmakerij heeft gestaan.

 

Overige aanbevelingen door de commissie

De Monumenten- en Welstandscommissie Waterland doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie constateerde in 2021bij verschillende aanvragen het belang van het thema ‘wonen en waterveiligheid’ en doet de aanbeveling om op dit onderwerp een integrale visie te ontwikkelen, mogelijk ook in samenwerking met andere gemeenten aan het IJsselmeer. Een interessant aanknopingspunt hierbij is de campagne ‘Kusten van het IJsselmeer’ die in 2022 rondtrekt langs de IJsselmeerkust.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Vóór de invoeringsdatum van de Omgevingswet zal de gemeenteraad een gemeentelijke adviescommissie moeten instellen. Deze gemeentelijke adviescommissie zal de opvolger worden van de bestaande adviescommissies voor welstand en monumenten. Wij kunnen ons voorstellen dat deze commissie voorlopig min of meer dezelfde taakomschrijving meekrijgt als de voorgaande commissie, ook omdat veel van het huidige beleid ook min of meer beleidsneutraal wordt overgezet. Toch raden wij u aan de inzet op een vroegtijdige en brede advisering verder door te zetten.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

 

 

Tot slot

Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Monumenten- en Welstandscommissie aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2022 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.