Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de bouwmeester in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in de gemeente Uithoorn.

Omgevingswet en Bouwmeester
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunde de gemeente bij de instelling van de bouwmeester, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en vroegtijdigere advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De bouwmeester heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit. De bouwmeester is deskundig op een aantal aspecten die onder omgevingskwaliteit vallen, waaronder stedenbouw en architectuur, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk adviseur helpt de bouwmeester publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Zijn adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kan de bouwmeester effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal gevorderd.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de bouwmeester zal op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, Omgevingsplannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaat de bouwmeester ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw bouwmeester speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland  versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni 2024 werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Het verleggen van de N201 brengt een dynamiek op gang die het centrum van Uithoorn zichtbaar doet veranderen. Het dorpscentrum, dat aan twee zijden van de N201 is gegroeid, zal rond de Koning Maximalaan een continu dorpscentrum gaan vormen met het winkelcentrum Amstelplein op een centrale positie. Onderdeel van een grondige revitalisering van het winkelcentrum is het toevoegen van 74 woningen op de hoek van de rotonde. In 2022 zijn de ruimtelijke uitgangspunten vastgesteld door de raad: een alzijdig woongebouw van 11 lagen met aan weerszijden volumes van 6 lagen. Deze uitgangspunten zijn in samenwerking met een extern stedenbouwkundig bureau opgesteld.

Sindsdien is het ontwerp enkele keren voor advies voorgelegd. Bij het woongebouw – waarvoor de stedenbouwkundige kaders al waren vastgesteld door de raad – is er door de voormalige commissie en later door de bouwmeester op meerdere schaalniveaus gestuurd op de architectonische kwaliteit. Zo oogden de eerste ontwerpen erg fors en log, terwijl het woongebouw medebepalend is voor de skyline van Uithoorn. De bouwmeester adviseerde een elegantere beëindiging te realiseren, bijvoorbeeld door een steilere kap te ontwerpen met eventueel aangepaste woningtypes om dat mogelijk te maken. Omdat het woongebouw is ontworpen als een alzijdig gebouw van samengestelde volumes, werd aandacht gevraagd voor de balkons in de oksels tussen deze volumes. Deze dienden de afleesbaarheid van de volumes te ondersteunen. Omdat ook grotere gebouwen een menselijke schaal moeten hebben, werd gevraagd om meer schaalverfijning in de plint van de bedrijfsruimtes. Na een zestal preadviezen in 2024 is er een consensusmodel waarin de architectonische kwaliteit van de ontwikkeling volgens de bouwmeester voldoende is geborgd.

Impressie van het woongebouw, eerste ontwerp. HevoFame

Impressie van het woongebouw, laatste ontwerp. HevoFame

Om een aanvrager al in een vroeg stadium duidelijkheid te geven over de kans van slagen van zijn initiatief, is het mogelijk om een preadvies aan te vragen. Het initiatief wordt dan door de gemeente getoetst aan de planologische kaders van het omgevingsplan en tevens voorgelegd aan de bouwmeester. Zo vroegen de bewoners van een toekomstige nieuwe woning aan de Boterdijk een preadvies aan middels een volumestudie. Het gewenste volume voldeed niet aan de geldende planologische regels in het omgevingsplan, maar om een comfortabele gezinswoning te kunnen realiseren, heeft de gemeente vanuit stedenbouwkundig perspectief enkele richtlijnen meegegeven voor de verder planvorming.

De achterzijde van de kavel grenst aan De Vuurlijn; een is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, UNESCO werelderfgoed gebied, en de Boterdijk is een van oorsprong belangrijke ontsluitingsweg voor de Vuurlijn waarvan nog veel cultuurhistorie afleesbaar is. Doorzichten zijn een kenmerkende kwaliteit, evenals de van bouwwerken gevrijwaarde achtertuinen die grenzen de Vuurlijn. Omdat aanbouwen naast de woning en bijgebouwen in achtertuinen onder voorwaarden vergunningsvrij mogelijk zijn, kunnen niet alle karakteristieken van het lint behouden blijven. Daarom is goed gekeken waar bijsturen wél kan om tot goede omgevingskwaliteit te komen.

Het ontwerp beoogde met diverse architectonische stijlmiddelen een bepaalde mate van voornaamheid uit te stralen. Voorbeelden daarvan zijn een lange kap, hoge goten, een dubbelhoge risaliet als entree, en een decoratieve schoorsteen in de voorgevel. Door goed naar woningen in de directe omgeving te kijken en typische karakteristieken daarvan mee te nemen in het ontwerp van de nieuwe woning, kan het nieuwe huis niet alleen in zichzelf meer kwaliteit krijgen, maar vooral ook bijdragen aan een samenhangend straatbeeld. Die kenmerken zijn onder andere kleinschaligheid, een niet-pretentieus voorkomen en lage goten. De architect is hiermee aan de slag gegaan en heeft het volume gewijzigd en atypische architectonische elementen uit het ontwerp gehaald. Momenteel wordt het ontwerp verder uitgewerkt en gaat de bouwmeester na indiening van de aanvraag omgevingsvergunning verder met de initiatiefnemer in gesprek over onder andere het materiaal- en kleurgebruik, en de detaillering.

3D impressie eerste ontwerp.

3D impressie laatste ontwerp.

De vraag naar kleine bedrijfsunits is de laatste jaren aanzienlijk toegenomen. De units, vaak variërend van kleine kantoorruimtes tot compacte opslagfaciliteiten, worden steeds populairder onder startende ondernemers, freelancers en groeiende bedrijven. Bedrijfskavels worden getransformeerd, waarbij een bestaande loods plaats maakt voor bedrijfsunits. De pragmatiek van een systematische (staal-)bouw, en de businesscase om zoveel mogelijk units te realiseren in combinatie met de noodzakelijke bereikbaarheid en parkeervoorzieningen (auto voor eigen overheaddeur) zorgt ervoor dat nieuwe ontwikkelingen vaak een ander karakter krijgen dan de voormalige bedrijfsloodsen. Bovendien zien we dat terreinen verder verstenen in een tijd van algemeen besef dat we rekening moeten houden met het klimaat en de natuur.

De ontwikkeling van een bedrijfsverzamelgebouw aan de Amsterdamseweg past binnen deze trend. Waar de Amsterdamseweg zich kenmerkt door voornamelijk solitaire volumes op een kavel met aan weerszijden doorzichten, toonde het ingediende plan wezenlijk anders. In het plan zijn de volumes als stroken getekend, met de zij- en achterkanten tegen de perceelsgrenzen geplaatst. Omdat de planologische regels in het omgevingsplan de mogelijkheid bood om tegen de kavelranden te bouwen en er bovendien al veel units waren verkocht, heeft de bouwmeester suggesties meegegeven om met minimale aanpassingen toch nog tot een goede inbedding in de omgeving te komen. Zo zijn met name de buitenste volumes aan de straatzijde iets naar binnen geschoven, waardoor meer ruimte ontstond voor een groene invulling. Bovendien is als denkrichting meegegeven de dakrand van de volumes aan de straatzijde te koppelen, zodat de ontwikkeling zich als één front toont.

Om aan te sluiten bij de duurzaamheidambities van gemeente Uithoorn, is aandacht gevraagd voor de terreininrichting. Vergroen waar het kan en pas halfverharding toe voor enige klimaatadaptie. Bij een dergelijk aantal bedrijfsunits is het noodzakelijk om een trafohuisje te realiseren, welke in dit geval is geprojecteerd in de open ruimte voor het gebouw aan de straatzijde. Hoewel de bouwmeester te allen tijde pleit voor het integreren van dergelijke voorzieningen in de nieuwbouw, kon dit met name vanwege de vergunningsvrije status ervan niet worden voorkomen. Omdat de bouwmeester in meer gemeentes een sterke trend ziet naar bedrijfsunits, doet hij een beroep op de gemeente: stel richtlijnen op voor trafohuisjes om verrommeling van de openbare ruimte tegen te gaan en maak heldere kaders op voor duurzaamheid in de breedste zin. Denk daarbij aan regenopvang, hittestress, natuurinclusiviteit en bouwmaterialen.

Impresssie van het eerste ontwerp met het volume in drie stroken. Ontwerpburo Piet van ES BV

Impressie van het deviniteiev ontwerp met een dakrand die de volumes koppeld en meer ruimte voor vergroening. ntwerpburo Piet van Es BV

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn alle adviezen van de bouwmeester overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen en ondersteunende activiteiten
In 2024 is de bouwmeester betrokken geweest bij enkele ruimtelijke plannen, waaronder de herontwikkeling van het Schansgebied. Voorafgaand aan de behandeling met de initiatiefnemer en architect, hebben de projectleider en externe stedenbouwkundige de bouwmeester bijgepraat over de ruimtelijke kaders die reeds waren vastgelegd in een stedenbouwkundig plan. De bouwmeester heeft nog een aantal adviezen meegegeven voor een goede landschappelijke, stedenbouwkundige en architectonische inpassing van de gebouwen in de bestaande omgeving, zeker omdat het Schansgebied een historisch waardevol gebied is met rondom een aantal monumenten. Daarom waren de secretaris en lid van de lokale erfgoedcommissie ook uitgenodigd als toehoorder.

Daarnaast doen de adviseurs van MOOI Noord-Holland meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Uithoorn hebben wij ondersteuning geboden bij het instellen van de bouwmeester.

In gemeente Uithoorn zijn er twee adviesorganen actief: de erfgoedcommissie en de bouwmeester. De erfgoedcommissie adviseert burgemeesters en wethouders over monumenten, en de bouwmeester adviseert over alle andere ruimtelijke ontwikkelingen waarbij het bereiken en in stand houden van goede omgevingskwaliteit van belang is. Omgevingskwaliteit is een veelgebruikte term onder de Omgevingswet, wat staat voor de integrale kwaliteit van de ruimte, rekening houdende met verschillende factoren die van invloed zijn, zoals architectuur, natuur, landschap, stedenbouw, duurzaamheid en erfgoed.

De bouwmeester krijgt zo nu en dan adviesvragen die raken aan het aspect erfgoed, bijvoorbeeld omdat er een nieuwe ontwikkeling naast een monument plaatsvindt, en onderdeel is van een groter geheel. Een voorbeeld hiervan is het Schansgebied. De pastorie wordt momenteel verbouwd, de kerk wacht een grote transformatie en in het huidige ‘park’ komen nieuwe woningen. Deze totale ontwikkeling is onderdeel van één masterplan, maar voor de deelontwikkelingen wordt apart advies gevraagd aan de erfgoedcommissie én de bouwmeester. Om het proces efficiënter te maken, pleit de bouwmeester voor het gezamenlijk optrekken van de erfgoedcommissie en de bouwmeester bij dergelijke ontwikkelingen waarbij erfgoed en nieuwbouw samenkomen. Daarom is afgelopen jaar kennis gemaakt met de leden van de erfgoedcommissie en is gesproken over samenwerking.

Kennismakening tussen de bouwmeester en erfgoedcommissie. MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 1 mei 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024.

Tijdens dit gesprek is teruggeblikt op het eerste jaar van de bouwmeester. Er volgt nog een evaluatie in 2026, zoals afgesproken met de raad. De wethouder heeft het traject ‘Sterk voor de toekomst’ toegelicht. In het kader van het maken van omgevingsplannen is gesproken over het huidige welstandsbeleid. De bouwmeester pleit voor het behoud van een goede omgevingskwaliteit in heel Uithoorn, en vraagt aandacht voor de plekken waar nog gaaf bewaarde blokken uit de bouwperiode aanwezig zijn en een goede ruimtelijke inpassing alle objecten die in de leefomgeving worden geplaatst als gevolg van de energietransitie.

Tot slot hebben beide partijen zich uitgesproken over een fijne samenwerking. De bouwmeester hoopt dat deze trend wordt doorgezet en blijft met plezier een bijdrage leveren aan de ruimtelijke ontwikkelingen in gemeente Uithoorn.

Overige aanbevelingen door de bouwmeester
De Bouwmeester Uithoorn doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het streven naar omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen, en in een vroegtijdig stadium met elkaar in gesprek gaan, belangrijk om tot een goed resultaat te komen. Dit geldt niet alleen voor bouwplannen, maar ook voor stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen. Zo kan vanaf het beginstadium meegedacht worden over passende oplossingen die de omgevingskwaliteit van een ontwikkellocatie bevorderen.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. MOOI Noord-Holland al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In de welstandsnota van gemeente Uithoorn is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog geen criteria opgenomen. De bouwmeester adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de bouwmeester bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om de bouwmeester hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de bouwmeester of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Bouwmeester van gemeente Uithoorn de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.