Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Uitgeest.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze. Vooruitlopend is de vernieuwde Nota Omgevingskwaliteit in 2023 vastgesteld en is Uitgeest één van de eerste gemeentes die de oude welstandsnota vervangen heeft en voorsorteert op een nieuwe aanpak. Het is een heldere nota, overzichtelijk en met heldere handvatten. Jammer is dat de Reclamenota nog apart is. In de nota is een kopje trendsetters opgenomen met daaronder geschreven dat sneltoetscriteria niet van toepassing zijn wanneer er een trendsetter is. Dit is voor de ruimtelijke kwaliteit een heldere volgorde. In de praktijk blijkt het voor indieners en commissie vaak onmogelijk of heel lastig om er achter te komen welk bouwwerk nu de trendsetter is van de straat. Zeker wanneer er ook bijvoorbeeld dakkapellen zonder vergunning zijn geplaatst. Het is daarom heel belangrijk dat de trendsetters bij de gemeente bekend zijn. Aandachtspunt blijft het terugkerende vraagstuk ten aanzien van het stuken van bakstenen gevels (vaak in combinatie met isoleren aan de buitenzijde).

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Het schoolgebouw aan Langebuurt stamt uit 1912 en meerdere generaties Uitgeesters hebben hier hun basisschooltijd doorgebracht. Het werd hoogtijd dat het gebouw vernieuwd werd passend bij het nieuwe onderwijs. Met de vernieuwing werd het gebouw ook vergroot. De uitdaging was oud en nieuw een geheel te laten zijn in eigentijdse architectuur. En omdat de nieuwbouw aan de achterzijde kwam was er de mooie kans om de bijzondere ligging aan het Binnenmeer te gebruiken voor extra kwaliteit.

Het constructieve overleg met de architect ging vooral om een overtuigende aansluiting tussen de eigentijdse nieuwbouw, de architectonische samenhang van de nieuwe bouwvolumes en het inpassen van de grote hoeveelheid installaties. De installaties worden steeds belangrijker en de kunst is het beeld van het gebouw niet door de installaties te laten bepalen. Dit is allemaal heel goed gelukt en de commissie heeft waardering voor het vroegtijdige overleg en de manier waarop de adviezen door de architect zijn verwerkt. Zo komen oud en nieuw en de bijzondere plek heel mooi samen in goede omgevingskwaliteit en kan het gebouw weer generaties mee als levend onderdeel van het dorp.

Impressie nieuwbouw, Weeda architecten

Vogelvlucht nieuwbouw, Weeda architecten

Pleinaanzicht oude en nieuw, Weeda architecten

Bedrijventerreinen zijn vaak anonieme plakken waar hooguit reclameborden aangeven wat er gebeurt. Aan de rand van Bedrijfsterrein Noord vindt een vernieuwing plaats die duidelijk identiteit geeft aan de plek. Goed zichtbaar vanaf de snelweg en gelegen aan de op- en afrit speelt het ontwerp in op de kromming en de landschappelijke ligging. Het gebouw heeft een kenmerkende gebogen gevel met een grote glazen pui achter ronde kolommen die een afspiegeling zijn van de boomstammen langs de toerit en de sloot. Hier lopen binnen en buiten als het ware in elkaar over en vallen commerciële zichtbaarheid en plek samen.

Het binnenterrein is nodig voor het parkeren en de bevoorrading, maar is geen asfaltvlakte, maar er is geprobeerd dit maximaal te vergroenen. Dit is niet alleen belangrijk voor het beeld, maar ook voor waterberging, verkoeling in de zomer en biodiversiteit. De commissie was van mening dat het ontwerp de verschillende aspecten van bedrijfsvoering, zichtbaarheid en inpassing in het landschap goed combineert en er een kwalitatieve rand van Bedrijfsterrein Noord ontstaat.

Westerwerf situatie, DMAlferinkarchit

Westerwerf impressie nieuw, DMAlferinkarchitect

Westerwerf impressie nieuw, DMAlferinkarchitect

Het aanzien van de Geesterweg ter hoogte van de ijsbaan en de Castricummerweg verandert flink de komende jaren: de inrichting van het park met de ijsbaan en een nieuwe sporthal, de ontwikkeling van de Meent-locatie en de nieuwbouw op de bibliotheek-locatie die nu in de steigers staat. De rotonde wordt ook heringericht en hier komen ook twee kenmerkende voetgangersbruggen. De balustrades hebben een patroon gebaseerd op de landschapsstructuur van het Oer-IJ. De commissie heeft waardering voor het concept en de zorgvuldige uitwerking van het ontwerp. De bruggen zijn minimalistisch waarbij verlichting is geïntegreerd in de balustrades van Corten-staal. De roestbruine kleur en het organische patroon van het Oer-IJ passen goed bij de groenstrook. Op deze manier krijgt een eenvoudig functioneel element extra betekenis.

Rotonde nieuwe sitautie, HB adviesbureau

Oer-IJ brug, impressie, Vista landschapsarchitecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Het vooroverleg over de verbouw en uitbreiding van de school aan de Langebuurt is een goed voorbeeld hoe het overleg met de ontwerper constructief was. De verschillende ontwerpopgaven (interieur, aansluiten op karakteristieke oudbouw, grote luchtbehandelingsinstallatie en ligging aan het meer) konden in een vroegtijdig stadium uiteindelijk integraal worden opgelost. Dit leidde uiteindelijk tot een samenhangend en mooi ontwerp.  Een heel andere opgave was een cataloguswoning bij de kerk in het centrum aan de Castricummerweg. Cataloguswoningen missen vaak de gevoeligheid om aan te sluiten op een specifieke plek Het ontwerp was gelukkig al traditioneel, zodat er al een goede basis was om aan te sluiten op de historische omgeving. In overleg met de bouwer is het gelukt om in de detaillering, kleur en materiaal te zorgen voor een passend ontwerp.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
Eind 2023 is de commissie betrokken geraakt bij de nieuwe plannen voor de MEET-locatie. Voor dergelijke ingrijpende en grote plannen is het van belang zo vroeg de commissie erbij te betrekken, omdat er vele aspecten aan een dergelijk plan zijn waarbij programma, functionele eisen, relatie met de omgeving, participatie en procedure van invloed zijn op het uiteindelijke resultaat. Sinds 2024 adviseert de commissie ook over monumenten, maar in 2023 was er ook de ontwikkeling van het erf van het gemeentelijke monument aan de Westergeest. De vernieuwing van de voormalige boerderij is begin 2024 behandeld, maar om dit mogelijk te maken was er een nieuwe woning achterop het erf nodig. Een dergelijk plan is niet zomaar als nieuwe woning bekeken, maar nadrukkelijk in relatie met het boerenerf en het monument.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Uitgeest hebben we samen met de stedenbouwkundige beleidsmedewerker van de BUCH de nieuwe nota omgevingskwaliteit geschreven.

Bibliotheek-locatie, Doorkijk Kerk, M3 architecten

Bibliotheek-locatie, Leefstraat, M3 architecten

Aan het lint is enkele jaren geleden een plan ingediend om de boerenstal te vervangen door een woning. Het is een voorbeeld hoe de oude linten ooit in het buitengebied gelegen en nu aan de rand van de nieuwbouwwijk de oorspronkelijke boeren functie verliezen en herbestemd worden. Belangrijk is dat de oorspronkelijke zichtlijnen naar de weilanden behouden blijven. In dit geval is die zelfs versterkt. De traditionele architectuur past op deze plek. Belangrijk daarbij is dat kleuren, materialen en beeldbepalende details de traditionele architectuur volgen. De gebouwde woning ziet er nu nog nieuw uit, maar als de bakstenen en de pannen verweren en de bomen volgroeid zijn zal het een vanzelfsprekend beeld opleveren.

Situatie oud, Google streetview

Situatie nieuw, Google streetview

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 18 juli 2024 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek met wethouder Schouten plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• Het jaarverslag geeft een goed beeld van de ontwikkelingen in Uitgeest en de ambitie het dorp voor de inwoners mooier te maken.
• De commissie wordt vroegtijdig geïnformeerd over belangrijke ontwikkelingen zoals een inbreilocatie.
• De commissie stemt met de gemeente af over het groenbeheerplan en omgevingskwaliteit, zoals de uitwerking voor de Geesterweg en de relatie met de verschillende ontwikkelingen aan deze weg.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie Uitgeest (vanaf 1 januari genaamd de Gemeentelijke Adviescommissie Omgevingskwaliteit) doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het Omgevingsplan kun je ook de kwaliteit van een straatbeeld beschrijven en vastleggen, zoals groene lanen en ruimte tussen gebouwen. Zorg dan wel voor een goede koppeling en samenhang met de nota Omgevingskwaliteit en het Omgevingsplan.
• Vanwege het beeldbepalende karakter van bomen, hagen en struiken en vanwege hun belangrijke rol in biodiversiteit, verkoeling en waterberging (sponswerking wortelstelsel) spelen bomen, hagen en struiken een belangrijke rol in goede en gezonde omgevingskwaliteit. De commissie adviseert om beleid over het kappen van bomen af te stemmen op de doelen in het omgevingsplan en het kappen van bomen tegen te gaan.
• Er zijn diverse plannen langs de Geesterweg die het beeld van deze belangrijke toegangsweg sterk verandert. De commissie mist een samenhangende ruimtelijke visie over bebouwing, groen en ecosysteem. Ze beveelt aan om op korte termijn de ruimtelijke samenhang met name tussen de Meent-lokatie en het dorpspark te maken, bijvoorbeeld door middel van het groenbeheerplan waarmee belangrijke integrale omgevingskwaliteit langs deze weg kan worden geborgd.
• Participatie is onder de Omgevingswet een belangrijk ontwikkel-hulpmiddel geworden. De commissie beveelt aan om in dit traject ook de commissie te betrekken om te voorkomen dat ze later in haar adviezen contraproductief is in de verwachtingen die bij omwonenden is ontstaan.
• In de nieuwe nota Omgevingskwaliteit (vastgesteld in 2023) staat dat een overzicht van de vastgestelde en geldende beeldkwaliteitplannen en vergelijkbare documenten te vinden is op de website van de gemeente. Dat overzicht staat er echter nog niet.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In Uitgeest is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Uitgeest de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.