Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit Ouder-Amstel in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in de gemeente Ouder-Amstel.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunden de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en meer vroegtijdige advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zullen op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, -plannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als gemeentelijke adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni 2024 werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Ouderkerk heeft een historisch waardevol dorpscentrum dat zich onder andere kenmerkt aan kleinschalige bebouwing en een bijzondere ligging aan het water. Niet voor niets is het aangewezen als een beschermd gezicht. Tegelijkertijd zijn er ook wensen om de bestaande woningen te vergroten. Een voorbeeld hiervan is een pand aan de Kerkstraat. Het eerste plan bevatte een uitbreiding en optopping van het bestaande pand, waarbij de bestaande uitbouwen werden gesloopt en een extra volume in de tuin wordt gerealiseerd. Dit plan voldeed niet aan de planologische regels in het tijdelijke omgevingsplan. Bovendien omschreven de geldende beleidskaders een helder uitgangspunt voor dergelijke ontwikkelingen: de bestaande stedenbouwkundige structuur en dorpse korrel is leidend.

Op basis van dit uitgangspunt voerde de commissie gesprekken met de architect en eigenaren om het plan beter aan te laten sluiten op de omgeving. Er is geadviseerd om de optopping te laten vervallen en de bestaande uitbreidingen als uitgangspunt te nemen. De architect heeft een nieuw plan gemaakt, waarbij de huidige aanbouwen worden verlengd, maar wel de kenmerkende ruimtelijke structuur van het beschermde gezicht volgen. Er ontstaan ingetogen en kleinschaligere volumes, waarbij het huidige pand als hoofdvolume afleesbaar blijft. Ook bracht de architect nuance aan in de materialisatie en kleurstelling, waardoor het geheel oogt als een organisch gegroeid bouwwerk dat zich voegt in de omgeving. De commissie wenst de eigenaren veel succes met de uitvoering.

Tekening van de voor- en achtergevel bij het eerste ontwerp. Leo van Bemmelen Architect

Tekening van de achtergevel bij het definitief ontwerp, zonder optopping en met verlenging van de bestaande aanbouwen. Leo van Bemmelen Architect

Aan de J.C. van der Loosstraat en Theresiastraat worden bestaande sociale huurwoningen gesloopt om vervolgens nieuwe sociale huurwoningen te bouwen. Aan de Theresiastraat komen twee appartementengebouwen van drie bouwlagen met een plat dak, en langs de J.C. van der Loosstraat komen vier rijwoningen, fabrieksmatig gebouwd.

Waar de gesloopte rijwoningen samen één geheel vormden, zijn de nieuwe gebouwen beduidend anders vormgegeven. Om samenhang in het straatbeeld te bevorderen, adviseerde de commissie onderzoek te doen naar architectonische middelen die de samenhang tussen de verschillende gebouwen versterken. Hierbij hoeft de kleur van de gevels niet hetzelfde te zijn, maar kan er gedacht worden aan een goede verhouding tussen open en dicht in alle bouwblokken, en het toevoegen van verticale structuren en elementen in de gevels. Ook adviseerde de commissie om de openbare ruimte en tuinen in samenhang te ontwerpen.

Daarnaast werden de voor- en nadelen van fabrieksmatig bouwen in dit project goed zichtbaar. Hoewel de rijwoningen snel gebouwd kunnen worden, bevat het bouwsysteem beperkte mogelijkheden om architectonische elementen toe te voegen. Door in de gesprekken met de architect juist te vragen naar de mogelijkheden in plaats van de belemmeringen van het bouwsysteem, heeft de commissie geprobeerd zoveel mogelijk extra kwaliteit in het plan te krijgen door relatief kleine wijzigingen die een enorm verschil kunnen maken. Bijvoorbeeld het verbijzonderen van de woningentrees met metselwerkverbanden en het toevoegen van ramen in de kopgevels, wat de interactie met de omgeving verbetert. De commissie is benieuwd naar de realisatie van de panden.

Impressie van het appartementencomplex. Architectenbureau Micha de Haas

De woningentrees van de rijwoningen worden verbijzonderd met metselwerkverbanden. Architectenbureau Micha de Haas

Werkstad Over-Amstel is volop in ontwikkeling. De commissie krijgt ambitieuze plannen voorgeschoteld die een aanjager zijn van de toekomstige stedelijke mix van werken en wonen. Initiatieven komen gedurende enkele preadviezen vaak tot volle wasdom. Dat gold ook voor De Centrale, een winnend plan van een door de gemeente Amsterdam (de grondeigenaar) uitgeschreven tender. Deze grote hub met een hotel, gym en een broedplaats voor creatieve bedrijven is door de architecten gevat in een gebouw met een krachtige industriële beeldtaal. Het concept van het gebouw bestaat uit drie volumes die ten opzichte van elkaar verspringen en ieder een eigen taal en richting bevatten. De supervisor van het gebied heeft op stedenbouwkundig niveau al een traject met de architecten doorlopen, en de commissie heeft tijdens de preadviezen flink gestuurd om bovengenoemd concept scherper in de architectuur te verankeren. Het resultaat is een consistent gebouw dat zowel op de schaal van de stad als op de schaal van de voetganger een waardevolle toevoeging is aan de Werkstad.

De technische uitwerking naar de aanvraag omgevingsvergunning is dan vaak nog een formaliteit. De commissie kijkt dan met name of de verwachtingen en kwaliteit van het preadvies-ontwerp in de te vergunnen stukken voldoende worden geborgd. In deze fase heeft de commissie ook nog geadviseerd over de duurzaamheidsambities. Zij heeft onder andere gevraagd naar de verdere uitwerking van het groene daklandschap en de aantoonbare maakbaarheid van de zonnepalen die als een brise-soleil beeldbepalend zullen zijn. De commissie kijkt uit naar de bouw van dit mooie plan.

Impressie van de Centrale. Raumplan

Prefab gevelelement met geïntereerde zonnepanelen. Raumplan

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsteams en ondersteunende activiteiten
In 2024 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen waarbij de aspecten landschap, stedenbouw en architectuur samenkomen. Ook heeft zij over proces- en beleidsmatige vraagstukken met de gemeente gesproken, bijvoorbeeld hoe en in welke vorm de commissie betrokken wordt bij ontwikkellocatie Entrada, en op welke wijze de duurzaamheidscriteria in de nota omgevingskwaliteit op laagdrempelige en overzichtelijke manier geformuleerd en verspreid kunnen worden onder bewoners.

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor gemeente Ouder-Amstel hebben wij de geholpen bij de inrichting van het nieuwe kwaliteitsteam voor gebiedsontwikkeling De Nieuwe Kern.

De medewerkers van gemeente Ouder-Amstel werken al een aantal jaar hard aan De Nieuwe Kern, een grootschalige gebiedsontwikkeling. In dit gebied worden ca. 6200 woningen gerealiseerd. Het Stedenbouwkundig Raamwerk voor De Nieuwe Kern is reeds vastgesteld door de raad, en afgelopen jaar heeft De Zwarte Hond gewerkt aan een Beeldkwaliteitskader. In dit document staat de visie omtrent de beeldkwaliteit van De Nieuwe Kern omschreven.

De commissie sprak afgelopen jaar meerdere malen met de projectmanager van de gemeente over De Nieuwe Kern. Ook gaf zij advies over het beeldkwaliteitskader en de Smart Mobility Hub. Beide projecten representeren het hoge ambitieniveau voor De Nieuwe Kern, waardoor de gegeven adviezen zich vooral richtten op de verdere uitwerking. Voor de advisering over projecten met betrekking tot De Nieuwe Kern is een kwaliteitsteam ingericht; een adviesteam met een landschapsontwerper, stedenbouwkundige en architect, die de omgevingskwaliteit binnen deze grootschalige gebiedsontwikkeling stimuleren en bevorderen. Om te zorgen voor een goede samenwerking tussen het kwaliteitsteam en de commissie, is Daniël Peters, architectlid van de commissie, afgevaardigd om namens de commissie zitting te nemen in het kwaliteitsteam. Hij zorgt per processtap voor een terugkoppeling naar de commissie, zodat zij de uiteindelijke aanvragen omgevingsvergunningen in openbaarheid kan behandelen.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op woensdag 7 mei 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024.

De thema’s uit het jaarverslag zijn besproken en de wethouder heeft een toelichting gegeven op de omgevingsvisie. Daarnaast is vooruitgeblikt op een aantal ontwikkelingen, waaronder de revitalisatie van het centrum van Duivendrecht en het maken van een omgevingsplan voor het buitengebied. Het belang van een vroegtijdige betrokkenheid van de commissie bij deze projecten werd door alle aanwezigen ondersteund.

Tot slot heeft de commissie haar waardering uitgesproken voor de prettige samenwerking met de gemeente en hoopt dit de komende jaren voort te zetten.

Overige aanbevelingen door de commissie
De gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Sinds de pensionering van de beleidsmedewerker erfgoed heeft de gemeentelijke adviescommissie geen adviesvragen omtrent erfgoed meer ontvangen. Omdat er een aantal verplichte basistaken omtrent cultureel erfgoed zijn vastgelegd in de Erfgoedwet en de Omgevingswet, raadt de commissie aan deze taken te verdelen onder medewerkers met erfgoedkennis, of een nieuwe medewerker die verantwoordelijk is voor het erfgoed aan te stellen. In gemeente Ouder-Amstel ligt er namelijk een taak om bijvoorbeeld cultureel erfgoed te borgen in o.a. omgevingsplannen en omgevingsprogramma’s, monumenteigenaren begeleiding te bieden bij aanvragen, invulling te geven aan de subsidieregeling, de erfgoedvisie uitvoeren, etc.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit Ouder-Amstel aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.