Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Opmeer in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Opmeer.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

In 2023 heeft de gemeenteraad de Centrumvisie Opmeer-Spanbroek vastgesteld. De gebiedsvisie schetst een toekomstperspectief voor het centrum Opmeer-Spanbroek. De visie geeft de kaders en kansen aan waarbinnen een ontwikkeling kan plaatsvinden. Bij het opstellen van de visie hebben we belanghebbende partijen betrokken, zoals de ondernemers in het centrum, de inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De stedenbouwkundige van de commissie is als afgevaardigde betrokken geweest bij de gesprekken over de gebiedsvisie en het beeldkwaliteitsplan.

In 2023 werd het eerste initiatief in het centrumgebied besproken met de commissie, de ontwikkeling van appartementen boven een winkel aan de Wuiver. Het sobere jaren zeventig winkelblok met bovenwoningen wordt verbouwd tot een in 3 traveeën verdeeld winkel-woonblok met verschillende zadelkappen waarvan de dakbedekking tot op de eerste verdiepingvloer doorloopt. Op de begane grond wordt een transparante plint gerealiseerd.

Het plan is gebasseerd op de gebiedsvisie en de kaders uit het beeldkwaliteitsplan en de commissie reageerde positief op het ontwerp. Een discussiepunt was het parkeren, dat in het plan aan de straat wordt voorgesteld, terwijl de gebiedsvisie uitgaat van een autoluw gebied. De commissie geeft aan dat dit om overleg vraagt tussen de gemeente en initiatiefnemers in dit gebied. De commissie kijkt uit naar toekomstige plannen in het centrumgebied.

Doorsnede ontwerp. ME-2 Architecten.

Impressie straatbeeld. ME-2 Architecten.

Bij een karakteristiek pand aan de Burgemeester Hoogenboomlaan wordt voorgesteld de kap te isoleren en renoveren. Het woonhuis stamt uit de jaren ’20 van de vorige eeuw. Op het dak worden nieuwe isolatieplaten en dakpannen gelegd. De kleur van de pannen blijft gelijk. Verder wordt voorgesteld windveren toe te passen in plaats van de nu in cement gelegde pannen op de koppen. De goot wordt verbreed, de klossen worden behouden.

De commissie staat positief tegenover de verduurzaming voorstellen, mits netjes gedetailleerd en zolang de kenmerkende dakrand in het zicht blijft. De voorgestelde windveer is geen eigenlijke toepassing bij deze woning en zou de kenmerkende dakrand met verspringende rollagen metselwerk en een bakgoot op gootklossen verbloemen.  Als oplossingsrichting geeft de commissie mee dat het mogelijk is om bijvoorbeeld met zink te werken op de gevelkoppen. Hierdoor blijft het gebouw zijn kenmerkende uitstraling behouden en is dit een geheel onderhoudsarme oplossing. In het definitieve plan is deze oplossing overgenomen. De commissie is positief over het feit dat de verduurzaming op deze manier plaats kan vinden zonder verlies van beeldbepalende kenmerken.

Zij- en achterkant. Aanvragers

Eindontwerp. Onbekend

Tussen 2004 en 2010 is gebouwd aan het Scheringa museum aan de Breestraat in Opmeer. Het museum is nooit als zodanig in gebruik genomen. Na circa 10 jaar leeg te hebben gestaan zijn plannen gemaakt om het gebouw te herontwikkelen tot woonruimtes. In 2023 wordt de commissie om advies gevraagd over de ingrepen die de nieuwe functie teweeg brengt. Er worden kozijnen toegevoegd en verdiepingsvloeren om de woonruimtes kunnen realiseren.

Het plan bestaat uit ondergeschikte ingrepen, die in lijn zijn met de architectuur van het opvallende gebouw. De commissie is positief over het feit dat het gebouw een nieuwe functie krijgt en kijkt uit naar de realisatie van de nieuwe woonomgeving. In 2023 en 2024 is een groot deel van de ingrepen aan het pand uitgevoerd en wordt er nog gewerkt aan de uitwerking van het terrein.

Nieuwe gevelopeningen aan de zuidkant. DOK Architecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit.

In 2023 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen en thematische casussen. De commissie heeft geadviseerd tijdens de totstandkoming van de Centrumvisie van Opmeer en deelgenomen aan verschillende Omgevingstafels, bijvoorbeeld over kleine erfmolens in de gemeente.

In 2023 adviseerde de commissie over de realisatie van een schuur in het achtererfgebied van een woning aan de Koninginneweg in Opmeer. De kavel is aan één zijde gelegen aan een fietspad, waardoor de tuin en erfbebouwing vanuit de openbare ruimte duidelijk zichtbaar is. Achter de achterzijde van de kavel is tevens een woonwijk gelegen.

De commissie geeft bij de gemeente aan twijfels te hebben over een afwijking van het bestemmingsplan op deze locatie, gezien de forse massa van het bijgebouw, de zichtbaarheid en daarmee de impact op de openbare ruimte. De gemeente geeft aan te willen meewerken aan de afwijking van het bestemmingsplan. Om de impact te verkleinen, adviseert de commissie daarop om een meter afstand te houden vanaf de erfgrens, zodat het bestaande groen gehandhaafd kan blijven of het gebouw met een (nieuwe) groene haag bekleed kan worden. Op deze wijze ontneemt het groen het zicht op het forse volume vanuit de openbare ruimte. Dit advies wordt overgenomen in het ontwerp, in 2023 begint de bouw van de schuur. Hoewel de schuur nog steeds fors is in massa, zorgt de afstand tot de erfgrens voor enige visuele schaalverkleining. De groene erfgrens is nog niet gerealiseerd, de commissie hoopt dat dit nog gebeurt omdat hiermee wordt bijgedragen aan een  vriendelijker aanzicht vanuit openbare ruimte.

Situatietekening. Aanvrager

Ontwerp voor de schuur. Aanvrager

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 9 september 2024 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 

Omgevingsvisie en toekomstvisie
Gemeente Opmeer begint aan het opstellen van de omgevingsvisie. De recent vastgestelde toekomstvisie Opmeer zal als basis gebruikt kan worden bij het opstellen van de omgevingsvisie. Bij het opstellen van deze toekomstvisie is geparticipeerd. Het is een wettelijke verplichting dat erfgoed en ruimtelijke kwaliteit hierin integraal worden meegenomen.

Ruimtelijke samenwerking
De commissie is positief over de wijze waarop de stedenbouwkundige van de commissie als gemandateerde heeft kunnen deelnemen aan de thematische omgevingstafels en vroegtijdige ‘schetsoverleggen’ met architecten. Dat de gemeente nu gebruik maakt van een externe stedenbouwkundige is prettig omdat de gemeente zo op voorhand zelf meer sturing kan geven, en in overleg kan treden met de commissie.

Stolpen
De commissie komt diverse sloop- nieuwbouwplannen tegen voor stolpen. Zij maakt zich hier zorgen om, omdat veelal sprake is van waardevolle historische panden. In het bestemmingsplan (nu tijdelijk omgevingsplan) zijn regels opgenomen voor het behoud van stolpen, maar toch blijkt behoud moeilijk. De provincie heeft onlangs richtlijnen voor stolpen vastgesteld naar aanleiding van de waarderingskaart voor stolpboerderijen. Verschillende gemeenten zijn inmiddels bezig om deze richtlijnen te vertalen naar gemeentelijk beleid. Het is raadzaam om hier ook in Opmeer mee aan de slag te gaan. Onder meer in het omgevingsplan kunnen regels voor stolpen geborgd worden. De gemeente heeft aangegeven dat stolpen onderdeel uitmaken van de woonvisie, bijvoorbeeld als het gaat om splitsen.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Opmeer doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. De gemeente Opmeer doet dit ook. Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Opmeer de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.