Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in Oostzaan.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunde de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en vroegtijdigere advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid.. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Zo is in Oostzaan de nota behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte opgesteld in lijn met de geest van de Omgevingswet; eenvoudig en overzichtelijk.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zal op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, Omgevingsplannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Een aantal jaar geleden is het stedenbouwkundige plan voor het Noordeinde 40, bestaande uit 17 woningen in vier typen (twee-onder-één-kap, vrijstaande en rijwoningen), aan de intaketafel besproken en toen als wenselijk en voldoende kansrijk beschouwd. Een deel van woningen is georiënteerd op een centrale keerlus die wordt ontsloten via de Jollenmakersweg. De woningen bestaan uit twee bouwlagen met een zadeldak van donkere pannen. De gevels zijn opgetrokken in metselwerk; een roodbruine plint en wit gepleisterde verdieping en/of topgevel.

In 2024 werd het plan voorgelegd aan de commissie, die waardering uitsprak voor de architectuur en materiaalkeuze, maar nog enkele wijzigingen adviseerde. Dit betrof onder andere de oriëntatie van woning 1 aan het begin van de keerlus, de breedte van dakkapellen, de roedeverdeling in schuifpuien voor het vergroten van het doorzicht en de zichtbaarheid van warmtepompen. Ook vroeg de commissie om een extra doorsnede van de privé achtertuinen naar de gemeenschappelijke parkeerplaatsen om overtuigd te worden van de levensvatbaarheid van de hedera. Na twee behandelingen werden de aangepaste tekeningen als positief beoordeeld, waardoor het plan voldeed aan de voorwaarden voor goede omgevingskwaliteit.

Plangebied Jollenmakershof. Studio DWP

Jollenmakershof rijwoningen. Studio DWP

Jollenmakershof terreininrichting. Studio DWP

Aan het Noordeinde 89 staat een boerderij van het type onvolledige stolp, een archetype dat in de nota Behoud Dorpsaanzicht en Openbare Ruimte wordt aangeduid als het meest kenmerkend voor Oostzaan. Vanwege de slechte bouwkundige staat was herbestemming helaas niet mogelijk. Daarom werd een aanvraag ingediend voor de bouw van een nieuwe vergaderlocatie, met behoud van het oorspronkelijke volume, aanzicht en houten vierkant.

De commissie sprak haar waardering uit voor de ambitie om de stolp te herbouwen. Gezien de grote betekenis voor Oostzaan heeft zij deze ambitie dan ook van harte ondersteund. Zo adviseerde de commissie om een duidelijk onderscheid te maken tussen oorspronkelijke en nieuwe gevelopeningen, de dakramen te verkleinen en het dakterras te schrappen. Daarnaast uitte zij zorgen over de mate van verharding en de positie van het parkeerterrein, dat het doorzicht naar het achterliggende landschap niet mag belemmeren.

In 2024 vonden twee constructieve overleggen plaats met de initiatiefnemers. De getoonde render is dan ook een tussenstand. De commissie ziet het definitieve ontwerp voor de stolp en de terreininrichting met belangstelling en vertrouwen tegemoet.

Situatietekening zonder parkeren. Wim Wiehemeijer

De bestaande onvolledige stolp. Wim Wiehemeijer

Bij kleinere plannen richt de commissie zich vaak op de aansluiting op aangrenzende bebouwing of andere bouwdelen. Dit gold ook voor de dakopbouw met dakkapel aan Zuideinde 267. In de bestaande situatie had het naastgelegen pand al een dakopbouw met dakkapel, waaraan de nieuwe opbouw zich diende te verhouden.

De commissie waardeerde de inspanning van de architect om beide panden goed in beeld te brengen en de oorspronkelijke samenhang van vóór de splitsing te herstellen. Tijdens de verdere uitwerking werd besproken hoe de grootte van de dakkapel zich verhoudt tot het dakvlak, hoe de kleurstelling van de zijgevel beter kon aansluiten bij die van de buren, en hoe de detaillering van de goot en hemelwaterafvoer (HWA) kon worden verbeterd.

De commissie was positief over de snelle verwerking van deze opmerkingen. Dankzij de aanpassingen sluit het pand nu niet alleen visueel, maar ook in detaillering beter aan op het buurpand, waardoor onduidelijkheden voor de aannemer worden voorkomen.

Bestaande situatie. ZakenMaker

Vergunde ontwerp. ZakenMaker

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn voor zover bekend alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2024 is de commissie benaderd door het Recreatie Noord-Holland voor het opstellen van een Beeldkwaliteitsplan (BKP) voor de Blauwe Poort in het Twiske. In overleg met de gemeente is de conceptversie twee keer besproken tijdens een informeel overleg met de voorzitter van de commissie. De commissie heeft waardering voor het feit dat zij al in een vroeg stadium bij het proces wordt betrokken. In 2025 wordt het document besproken in de voltallige commissie. Na vaststelling in de gemeenteraad zal het BKP functioneren als beoordelingskader voor de toekomstige bouwaanvragen.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Oostzaan hebben wij onderzoek gedaan naar het aanwijzen van monumenten.

Oostzaan is historisch lintdorp. De gebouwen, de straten, de wijken, het veenpolderlandschap, en de verhalen die daaraan zijn verbonden, maken onderdeel uit van de identiteit en rijke cultuurhistorie van Oostzaan. Niet al deze objecten zijn wettelijk beschermd tegen sloop, verval of oneigenlijke wijzigingen. Gemeente Oostzaan vindt het belangrijk om haar rijke cultuurhistorie en identiteit te behouden voor de toekomst, zodat ook toekomstige inwoners van deze mooie gemeente er van kunnen genieten. Daarom heeft zij het voornemen heeft om gemeentelijke monumenten aan te wijzen. Stichting MOOI Noord-Holland is gevraagd het onderzoek uit te voeren.

Het onderzoek is gestart met een oproep voor alle Oostzaners. Welke gebouwen, objecten, wijken en landschappen vinden zij belangrijk om het verhaal van Oostzaan te vertellen? Er zijn tientallen inzendingen van potentiële gemeentelijke monumenten binnengekomen, en tijdens een bijeenkomst met leden van de Oudheidskamer en andere betrokken inwoners is een nadere selectie gemaakt. Tijdens de selectieprocedure werd gekeken naar de manier waarop de inzending representatief is voor de geschiedenis en het karakter van Oostzaan. Het gaat dus ook niet alleen om de ouderdom van een object, maar ook over de cultuurhistorie, de ligging, het ensemble (het gehele erf), de architectuur, de gaafheid en herkenbaarheid, en de zeldzaamheid.

De uiteindelijke selectie bestaat uit allemaal panden van verschillende bouwjaren, typologieën (boerderij, voormalig arbeiderswoning, raadhuis, etc.), volumes, architectuur, etc. Volgens de deelnemers is deze selectie een mooie weerspiegeling van Oostzaan. In januari 2025 buigt het college zich over de uiteindelijke vaststelling van de definitief lijst van objecten die nader onderzocht worden en eventueel in aanmerking komen voor de status gemeentelijk monument.

Werksessie gemeentelijke monumenten. MOOI Noord-Holland

Werksessie gemeentelijke monumenten 2. MOOI Noord-Holland

In oktober 2024 bezocht de commissie samen met de wethouder de 27 opgeleverde nieuwbouwwoningen aan het Noordeinde, op het voormalige terrein van pluimveebedrijf Cor Voet. Na goedkeuring door de gemeenteraad in 2017 werd een supervisor aangesteld als vooruitgeschoven post van de commissie. Deze begeleidde het ontwerpproces tot aan het Voorlopig Ontwerp en bewaakte de ruimtelijke kwaliteit.

Na meerdere behandelingen werd het plan in 2022 definitief goedgekeurd. Belangrijke uitgangspunten uit de beeldkwaliteitsparagraaf van het bestemmingsplan waren:

• Behoud van het open landschap
• Een duidelijke hiërarchie tussen de formele bebouwing aan het lint en de informele bebouwing op het erf
• Een kleinschalige korrelgrootte met meer variatie aan het lint
• Een erfachtige terreininrichting met karrensporen

Bij de uitwerking lag de nadruk op het individuele karakter en de schuurtypologie van de woningen op het erf, evenals de vormgeving van de WKO’s en dakkapellen.

Tijdens het bezoek concludeerden de commissieleden dat er gezamenlijk een passende maatwerkoplossing is gevonden voor deze relatief grootschalige ontwikkeling aan het dorpslint.

Situatietekening. Croes

Bezoek aan opgeleverde schuurwoningen aan het Noordeinde 65. MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 16 mei 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

Tijdens het evaluatiegesprek op 16 mei 2025 tussen de gemeente Oostzaan, de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit en MOOI Noord-Holland is het jaarverslag 2024 besproken en enkele grote ontwikkelingen buiten het lint. Het belang van vroegtijdige betrokkenheid van de commissie, ambtelijke begeleiding en juridisch bindende kaders werd onderstreept. Bij het onderwerp handhaving werd benadrukt dat het belangrijk is om proportioneel te handelen; een zorgvuldig en goed ingericht proces kan bovendien de noodzaak tot handhaving verkleinen. Tot slot sprak de wethouder zijn waardering uit voor het werk van de commissie en de vormgeving van het jaarverslag.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit (ARK) doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Sinds 2024 heeft de gemeente Oostzaan een beleidskader voor kleine windturbines. Naast de opwek van energie hebben ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit steeds nadrukkelijker impact op de gebouwde omgeving. De commissie gaat gesprek met de gemeente in gesprek over de kwaliteitsadvisering over deze onderwerpen en het ontwikkelen en toepassen van nieuwe beleidskaders.
• De commissie heeft kennis genomen van de intake- en omgevingstafel in Oostzaan, een goed middel voor een integraal en vroegtijdig gesprek over grote bouwplannen. Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit (ARK) de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Luchtfoto veenlandschap ten westen van Oostzaan. Jos van Alphen