Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Welstandscommissie in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Oostzaan.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze. Zo heeft de gemeente Oostzaan in 2022 een kerkenvisie laten opstellen voor de Witte Kerk en Grote Kerk.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Woning aan de Stationsstraat. Fotograaf MOOI

In 2021 is een plan besproken voor de bouw van een appartementencomplex met vijf woningen. De commissie had destijds bezwaar tegen de grote schaalsprong aan het lint, het gebrek aan een natuurlijke terreininrichting en de afwijkende typologie ten opzichte van de omringende bebouwing. In de tussentijd is het bestemmingsplan aangepast, waardoor de oorspronkelijke nokhoogte van 10 m en goothoogte van 6,2 m voldoen aan de nieuwe criteria. De commissie begrijpt dat er binnen de linten ruimte wordt gezocht om woningen toe te voegen maar is nog steeds niet enthousiast over de ingezette schaalvergroting. Binnen de nieuwe kaders van het bestemmingsplan heeft de commissie geadviseerd deze schaalvergroting zoveel mogelijk te beperken door middel van architectonische ontwerpmiddelen zoals het afleesbaar maken als twee panden door het terugleggen van de voorgevel zodat het gebouw meer leesbaar is als twee afzonderlijke panden, het terugleggen van het tussenlid tussen de dakvlakken ten opzichte van de voorgevel zodat deze niet meer zichtbaar is vanaf de openbare weg, en een meer traditionele gevelindeling en kozijnen, passend bij de bestaande karakteristieken van het dorpslint. Verder heeft de commissie aandacht gevraagd voor een eenduidige en natuurlijke terreinrichting om de kernwaarden van de openbare ruimte te versterken.

Bestaande toestand. Bron: Erik van Rooijen

Gevelaanzichten. Bron: Erik van Rooijen

Aan De Haal 73 staat een ‘onvolledige stolp’ uit 1860 met houten gevels in een groene kleurstelling. De stolp is gesitueerd aan het historische dorpslint en gelegen in het Bijzonder Provinciaal Landschap. De aanvrager heeft een plan ingediend voor de sloop van de onbeschermde stolp en de bouw van een nieuwe woning met uitbreiding aan de achterzijde. Het nieuwe ontwerp gaat uit van eenzelfde archetype, conform de Nota Behoud Dorpsgezicht en openbare ruimte, met twee bouwlagen waarbij de tweede laag zich onder de kap bevindt. De gevel is opgetrokken in roodbruin metselwerk en een groene gevelbekleding van Eternit. Op het dak komen zwarte keramische pannen te liggen.

Het plan is strijdig met het bestemmingsplan qua overschrijding van de inhoud van de woning, maar er is een mogelijkheid voor een binnenplanse afwijking, mits aangesloten wordt bij het lint waaraan gebouwd wordt. De commissie betreurde de sloop van de stolp ten zeerste, gezien de architectonische- en cultuurhistorische waarde van hét landschappelijk icoon van Noord-Holland. Zij heeft gestuurd op een duidelijk herkenbaar hoofdvolume met ondergeschikte dakkapellen. Ook heeft zij aandacht gevraagd voor de terreininrichting en een natuurlijke invulling van het voorerf.

Gevelaanzichten nieuwe ontwerp. Bron Studio DWP

De Haal 73 tijdens sloop in maart 2024. Fotograaf MOOI

Een opvallend klein plan dit jaar was het preadvies voor de bouw van een kattenasiel aan het Zuideinde 180 ter vervanging van het kattenasiel op Zuideinde 2020. Het oorspronkelijke plan ging uit van twee plat afgedekte volumes van één en twee bouwlagen met wit gestucte gevels en donkere kozijnen. De commissie had aanvankelijk grote twijfels bij de maat- en schaalverhoudingen van dit ontwerp, het gesloten karakter van de voorgevel en het oneigenlijke gebruik van materialen, kleuren en detaillering. Een tweede ontwerp paste veel beter binnen het landelijke karakter van de zuidelijke bebouwing aan het dorpslint. Het ontwerp refereert aan een agrarisch gebouw door de twee zadeldaken met een verschillende hellingshoek, de verticale houten delen in de gevel en het vergroten van het onderscheid tussen hoofd- en bijgebouw door middel van een glazen tussenlid. De commissie houdt nog wel moeite met de weinig subtiele aansluiting van de kennels op het hoofdvolume, de eenvoudige voorgevelindeling en het gesloten karakter van het bijgebouw. Zij is dan ook benieuwd naar de definitieve uitwerking van het plan.

Huidige situatie met rechts Zuideinde 180. Maps data © september 2022 Google

Achterzijde overhoeks met kennels. Bron: An Archi

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Westerstijfselmakerspad 22
Een voorbeeld van een plan met een duidelijke rol voor de commissie is Westerstijfselmakerspad 22. De bestaande woning wordt gesloopt en vervangen door een nieuwe woning van één bouwlaag met kap met zwarte pannen. Het zadeldak is voorzien van een dwarskap. Op verzoek van de commissie is ook het buurpand ingetekend, waarvoor in 2022 een vergunning is verleend voor een nokverhoging van een licht hellend zadeldak met rode pannen. De commissie is bezorgd over de oplossing van de aansluiting tussen de twee panden en of de panden voldoende los van elkaar blijven. Daarom heeft zij geadviseerd om het plan iets op te schuiven waardoor er meer ruimte ontstaat en bouwkundige problemen worden voorkomen. Op die manier houdt de commissie overzicht over alle plannen en vormt zij een tweede geheugensteun voor de gemeente.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Wat betreft de advisering in Oostzaan was 2023 een rustig jaar, de commissie is niet betrokken geweest bij ruimtelijke plannen of beleidsontwikkeling.

Westerstijfselmakerspad 22 (niet vergund) en 23. Bron: GVDP Bouwkundig Bureau

Brug aan De Haal. Fotograaf MOOI

In het jaarverslag van 2020 is het project ‘Aanpak Verkeersdruk Thorbeckeweg – N516’ (AVANT) ook al genoemd. Dit project vindt zowel op het grondgebied van Zaanstad als Oostzaan plaats. Van de twaalf uit te voeren maatregelen vinden er zes plaats binnen de gemeentegrenzen van Oostzaan, waaronder de bouw van een fietstunnel en fietsbrug. Afgelopen jaar heeft de voorzitter, Marlies van Diest, afscheid genomen van de commissie. Marlies blijft wel werkzaam voor het kwaliteitsteam MAAK Zuid van de gemeente Zaanstad en op die manier betrokken bij het plan. Tevens is de interim-voorzitter van de commissie, Bart Duvekot, toegevoegd aan het projectteam om te adviseren over ontwerpkeuzes op het grondgebied van de gemeente Oostzaan. Er geldt een inpassingsplan (bestemmingsplan van de Provincie), en er is ook een Beeldkwaliteitsplan met ontwerpuitgangspunten opgesteld, maar dat is door de gemeente Oostzaan (nog) niet vastgesteld als beoordelingskader voor aanvragen omgevingsvergunning voor de fietstunnel en fietsbrug. Intussen zet de commissie op basis van dit beeldkwaliteitsplan vast in op het borgen van de samenhang en continuïteit van het hele wegontwerp, zowel in Zaanstad als in Oostzaan.

Kaart uit te voeren maatregelen N516. Nummer 8-12 vallen in Oostzaan. Bron gemeente Zaanstad

Kruising S118 en N516. Fotograaf MOOI

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op donderdag 30 mei vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

Op donderdag 30 mei 2024 heeft het jaarlijks evaluatiegesprek van de commissie met de portefeuillehouder Rosemarijn Dral plaatsgevonden. Dit jaarverslag is daarbij besproken en de voorbeelden in het verslag zijn waar nodig toegelicht. De commissie heeft in het algemeen veel waardering voor de door Rosemarijn Dral opgestelde nota Behoud Dorpsaanzicht en Openbare Ruimte en de kansen die dit beleid biedt met een goed gesprek. De samenwerking tussen commissie, initiatiefnemers en bestuur is altijd positief en constructief geweest en wordt ook onder de Omgevingswet voortgezet. Ontwikkelingslocaties zijn toegelicht en een aantal thema’s, als schaalvergroting, participatie, gebouwd erfgoed en het cultuurhistorische landschap zijn besproken. Rosemarijn Dral en de nieuwe voorzitter van de commissie, Hanneke Kijne, delen bevlogenheid met het landschap en de commissie nodigt haar van harte uit mee te gaan op excursie.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstandscommissie Oostzaan doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Samenwerking is en blijft het motto van de commissie Zaanstreek. De deskundige commissieleden gezamenlijk beschikken over veel inhoudelijke kennis over de Zaanstreek. Tegelijkertijd is er een groot verloop onder ambtenaren en bij de opvolgers minder ervaring en gebiedskennis. Het lijkt ons zinvol om de nieuwe ambtenaren wegwijs te maken en op te leiden, eenvoudigweg door hen de openbare vergaderingen en gesprekken over kwaliteit bij te laten wonen. Zo kunnen ambtenaren leren van de kennis van de commissieleden en maximaal gebruik maken van de klankbordfunctie van de commissie. Samenwerking kun je organiseren.
• Om deze samenwerking te organiseren doet de commissie een oproep aan de gemeente om een vergaderzaal met hybride vergadermogelijkheid beschikbaar te stellen in het gemeentehuis zodat de vakspecialisten letterlijk met de commissie om de tafel kunnen. Hybride vergaderen, waarbij de commissie in het gemeentehuis vergadert en bezoekers de mogelijkheid hebben om de vergadering digitaal bij te wonen, is het meest bevorderlijk voor de openbaarheid van de vergaderingen.
• De commissie betreurt de sloop van de onvolledige stolpboerderij aan De Haal ten zeerste, gezien de architectonische- en cultuurhistorische waarde van hét landschappelijk icoon van Noord-Holland. In opdracht van de provincie Noord-Holland heeft MOOI Noord-Holland in 2020 en 2021 alle stolpboerderijen geïnventariseerd en op de kaart Uit het onderzoek is gebleken dat er van de 10.000 stolpen 70 jaar geleden nog een kleine 5000 over zijn. Om deze karakteristieke gebouwen beter te beschermen in de toekomst adviseert de commissie om een sloopvergunning op te nemen in het omgevingsplan en de monumentale waarden te onderzoeken.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking. Na vaststelling van de Nota Behoud Dorpsaanzicht en Openbare Ruimte adviseren wij de gemeente om ook het beleid ten aanzien van cultuurhistorie en erfgoed aan te scherpen en te verdiepen en vooral aan te passen aan de omgevingswet, onder het motto ‘de basis op orde’. Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. De nota behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte biedt op dit moment onvoldoende houvast voor zowel de commissie als initiatiefnemers om met deze veranderingen om te gaan. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Oostzaan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2024 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.