De Welstandscommissie Oostzaan werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

Oud en nieuw Oostzaan in De Heul. Beeld: MOOI Noord-Holland

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk mogen we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie ontvangen.

De ‘ja, mits-houding’ van de gemeente in geval van de sloop en nieuwbouw van de woning en de ‘opstallen’ aan het Noordeinde 87 komt de kwaliteit van het lint vooral ten goede. De omvang en vorm van de nieuwe woning kan goed op deze plek, maar de kavelindeling en terreininrichting kunnen beter. Een groene terreininrichting is prioriteit conform de nota behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte. De commissie zorgt er in een paar gesprekken voor dat het stucwerk verandert in beige keimwerk, dat de woning iets opschuift en dat het voorterrein groener wordt ingericht. Het team met stolpenconsulenten van MOOI Noord-Holland is gevraagd om het nog prille initiatief van herbestemming van de naastgelegen stolpschuur te ondersteunen met kennis. De ‘ja, mits-houding’ van de gemeente door medewerking te verlenen aan dit initiatief zou voor het behoud van de stolpschuur ook welkom zijn.

Tekening van de nieuwe woning, vooraanzicht en zijgevel aan de noordkant. Bron: Andréband Ontwerpbureau.

Een van de meest tot de verbeelding sprekende plannen dit jaar was het verbouwplan Kerkstraat 191c. Bij de behandeling bleek er nog slechts één bouwmuur en een vloer te staan, de rest op voorhand reeds gesloopt. De oorspronkelijke woning was onderdeel van een rij van drie, in een architectuur die kenmerkend is voor Oostzaan. De architect komt in de vergadering en presenteert in een aantal sessies een woning die weer onderdeel van de rij is maar aan de achterzijde meer ruimte zoekt. Een aanvankelijk benaderingswijze om de woning als losstaand pand zich te laten onttrekken aan het ensemble is gezien het kleine kavel ingewikkeld en niet logisch. De commissie is van mening dat deze rijenwoningen karakteristiek zijn voor de Kerkstraat, dat in de nota behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte wordt gevraagd om de ensemblewaarde van deze rijenwoningen te respecteren en de samenhang te behouden. Het vergunde ontwerp beantwoordt deze opgave, het gerealiseerde pand zal zich weer voegen en de rij aanhelen. De bouw wordt met belangstelling gevolgd.

Kerkstraat 191c in bouwtechnisch slechte staat. Beeld: Google Streetview 2016.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Achter op het ruime perceel van een woning aan het Zuideinde wordt een nieuwe woning gebouwd, met de voordeur aan de Posthoornstraat. De gemeente wil graag medewerking verlenen aan het initiatief om ‘wonen op vaders erf’ mogelijk te maken. Ruimtelijk gezien acht de commissie de verdichting op deze plek midden in het dorp mogelijk en de architectuur is ook prima voor het behoud van het dorpsaanzicht. Misschien is de houten erfafscheiding die de tuin begrenst tijdelijk, maar op deze plek aan het plantsoen zou een groene erfafscheiding de kwaliteit van de openbare ruimte ten goede komen. Het is een voorbeeld dat toont dat het behoud van het dorpsaanzicht en de openbare ruimte inderdaad aan elkaar verbonden zijn en het niet alleen gaat om het gebouw.

Nieuwe woning aan de Posthoornstraat met erfafscheiding. Beeld: MOOI Noord-Holland.

Ondersteunende activiteiten en kwaliteitsgesprekken

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit.

In 2021 is de commissie niet betrokken geweest bij ruimtelijke plannen of bij inrichtingsplannen voor de openbare ruimte, maar de commissie heeft de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

Intake- of omgevingstafel

Binnen OVER-gemeenten is er een intake-,  of omgevingstafel ingesteld. De intaketafel behandelt plannen die om enige reden niet direct binnen het beleid passen, maar waar wellicht toch medewerking aan kan worden verleend, een soort vooroverleg. Bart Duvekot neemt desgevraagd zitting aan deze tafel waar verschillende disciplines zijn vertegenwoordigd.

Bijdrage vooroverleg appartementencomplex Zuideinde

Voor het Zuideinde 52 is een vooroverlegplan ingediend voor de sloop van een éénlaags café met een kap en de nieuwbouw van een appartementencomplex met vijf starterswoningen in de vorm van een villa van twee verdiepingen en een samengesteld dak. Vanuit de commissie werden niet zozeer vraagtekens gezet bij de functiewijziging als wel bij de stedenbouwkundige inpassing en de toegepaste villa-typologie. In een gesprek met de indieners, de wethouder en ontwerper is gekeken hoe het plan beter passend te krijgen is. Conclusie was dat stedenbouwkundig een bebouwing met twee lagen en een kap hier passend kan zijn, maar dat gezocht zou moeten worden naar een meer Oostzaanse typologie en naar een betere (groene) inpassing van het parkeren en de bergingen op de begane grond.

Vooroverlegplan appartementencomplex Zuideinde 52 (Voorgevel). Beeld: Andréband Ontwerpbureau.

• De wijze van toepassing van de nota behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte in woonbuurten, dus buiten de linten.
• Implementatie van kwaliteit van groen en landschap als onderdeel van de taak van de commissie en dit in de naam van de commissie tot uitdrukking laten komen. Bijvoorbeeld ‘gemeentelijke adviescommissie behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte’.
• Op welke wijze cultuurhistorisch waardevolle elementen als bijvoorbeeld Oostzaanse oorspronkelijke houten woningen of de begraafplaats op vrijwillige basis onderdeel kunnen worden van het erfgoedbeleid.
• Het inrichten van en het opstellen van de verordening op gemeentelijke adviescommissie omgevingskwaliteit en het aanbod om ervaringen opgedaan door MOOI Noord-Holland bij andere gemeenten uit te wisselen.

Overige aanbevelingen door de commissie

De welstandscommissie Oostzaan doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Het belang van vooroverleg in geval van concrete ontwikkelingen wordt gezien en de commissie is blij met de uitnodiging aan de intake- en omgevingstafel. De commissie stelt in aanvulling daarop voor om een paar keer per jaar een overleg te organiseren met de beleidsafdeling leefomgeving en erfgoed om toekomstige ontwikkelingen in Oostzaan op hoofdlijnen te bespreken. Gezamenlijk kunnen we verkennen of de commissie een bijdrage kan leveren met ontwerpkracht of procesbegeleiding en hoe de commissie kan inspireren en stimuleren.
• Met de nieuwe nota behoud dorpsaanzicht en openbare ruimte in de hand adviseren we niet alleen graag over het bouwplan maar ook over de inrichting van het omringende erf. In de geest van de omgevingswet en met de expertise in huis denken we ook graag mee over de kwaliteit van inrichtingsplannen van de openbare ruimte. Met name de kwaliteit van de onbebouwde ruimte en het cultuurhistorische landschap zijn in Oostzaan kenmerkend en waardevol.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Vóór de invoeringsdatum van de Omgevingswet zal de gemeenteraad een gemeentelijke adviescommissie moeten instellen. Deze gemeentelijke adviescommissie zal de opvolger worden van de bestaande adviescommissies voor welstand en monumenten. Wij kunnen ons voorstellen dat deze commissie voorlopig min of meer dezelfde taakomschrijving meekrijgt als de voorgaande commissie, ook omdat veel van het huidige beleid ook min of meer beleidsneutraal wordt overgezet. Toch raden wij u aan de inzet op een vroegtijdige en brede advisering verder door te zetten.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

 

 

Themakaart landschappelijke structuren uit ontwerp omgevingsvisie. Beeld: ruimtelijke plannen.nl.

 

Tot slot

Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2022 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Het gesprek over het jaarverslag van afgelopen jaar vond op 14 februari plaats via Teams. Beeld: MOOI Noord-Holland.