Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit Landsmeer in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in gemeente Landsmeer.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunde de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en vroegtijdigere advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie, natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zal op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, Omgevingsplannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit Landsmeer speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Aan het water van de Kerkebreek worden 18 woningen gerealiseerd als sluitstuk van de nieuwbouwwijk Breekoever. Deze derde en laatste fase van het woningbouwproject wordt in vooroverlegfase aan de commissie voorgelegd. Het plangebied ligt ingeklemd tussen het water, de straat de Optimist en de voormalige Nederlands-Hervormde kerk. Parallel aan de Optimist wordt een rij van vijf seniorenwoningen gerealiseerd. Ook dwars op deze straat, achter de kerk, worden vijf seniorenwoningen gebouwd, waarmee er aan deze kant een plein ontstaat. Aan het water wordt een rij van drie en een rij van vijf geschakelde eengezinswoningen voorgesteld, waarbij de rooilijn verspringt. De architectuur is geïnspireerd op de Waterlandse stijl.

Deze Waterlandse architectuur vindt de commissie passend op de plek. In het eerste plan dat voorligt ziet zij dat deze sterker kan worden ingezet; er is dan naar haar mening nog onvoldoende variatie in gevelindelingen en in vorm van de topgevels. Ook wordt aandacht gevraagd voor de detaillering. Hierop maakt de architect een verfijningsslag in de detaillering, variatie in het gevelbeeld en de aansluiting op het maaiveld. Voor de uitwerking naar een omgevingsvergunningaanvraag geeft de commissie adviseert de commissie onder andere om aansluitend op de eerdere planfasen variatie in type en kleur dakpannen aan te brengen.

Locatie Breekoever fase 3. MOOI Noord-Holland

Conceptimpressie. Heren 5 architecten

Aan één van de historische linten van Landsmeer wordt een vrijstaande woning gesloopt om er een nieuwe voor in de plaats te bouwen. Net als de bestaande woning krijgt de nieuw te realiseren woning twee bouwlagen met een kap. De kapvorm verandert naar een asymmetrische zadelkap, waarbij de noklijn haaks op het lint wordt gesitueerd. De gevels worden uitgevoerd in roodbruin metselwerk en het dak wordt afgewerkt met vlakke keramische dakpannen in de kleur antraciet.

De commissie is van mening dat het plan dat in vooroverlegfase aan haar wordt voorgelegd al zorgvuldig is uitgewerkt. Het volume is samen met de vergunningvrije aanbouw in balans. In de uitwerking naar een aanvraag voor een omgevingsvergunning adviseert zij om alle ramen dezelfde staande verhouding te geven waardoor een eenduidig beeld zal ontstaan. De luifels van de aanbouwen die over het hoofdvolume doorgetrokken worden, adviseert zij te laten vallen om de helderheid van het volume te waarborgen. In de aanvraag voor de omgevingsvergunning is hieraan tegemoet gekomen. Zo zijn de strookramen in de zijgevel vervangen door een raam dat zich alleen ter hoogte van de verdieping bevindt. Het resultaat is naar mening van de commissie een zorgvuldig ontwerp dat goed in balans is.

De te slopen woning. MOOI Noord-Holland

Het ontwerp voor de te bouwen woning. Studio 110 architectuur

Op de hoek van het Zuideinde en de Kerkebreek staat een kerk in de vorm van een stolp. De kerk is sinds begin 2022 buiten gebruik. Het plan om hier woningen te realiseren wordt in vooroverlegstadium aan de commissie voorgelegd. In eerste instantie wordt er aan een appartementengebouw gedacht met elf woningen. Het voorgestelde volume – een rechthoekige plattegrond in twee bouwlagen met een afgeknot schilddak – past niet in het bestemmingsplan. Rondom worden dwarskappen voorgesteld met aan de gevels balkons.

De commissie heeft begrip voor de behoefte aan woningen, maar vindt het eerste plan te massaal door de grootte van het volume en door de manier waarop het volume is opgebouwd. De kapvorm, de hoge dwarskappen en de uitkragende balkons werken schaalvergrotend. Naar aanleiding hiervan wordt het plan aangepast naar zes grondgebonden woningen. Er worden drie aaneengeschakelde volumes voorgesteld gebaseerd op een Landsmeers hooihuisboerderij met voorhuis en een tussenwoning. Hierdoor ontstaat een kleinschaligere en meer geparcelleerde opzet met ruimte voor groen. De hoofdopzet voegt zich beter in het lint.

Bij de advisering besteedt de commissie naast het volume aandacht aan de inpassing van de parkeerplaatsen en aan het realiseren van een heldere contour van elk van de drie volumes.

De woningen komen op de plek van de voormalige kerk. MOOI Noord-Holland

Ontwerp voor de te bouwen woningen gezien vanaf de Kerkebreek. Van Manen architecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Het effect van de advisering aan het lint van Den Ilp
Aan het lint van Den Ilp wordt een vrijstaande woning gesloopt om een nieuwe daarvoor in de plaats terug te kunnen bouwen. In het vooroverleg met de commissie wordt een woning op een rechthoekige plattegrond voorgesteld in twee bouwlagen met een steile zadelkap, die aan de voorkant naar voren helt. Aan de rechterkant van de woning wordt een plat afgedekte aanbouw voorgesteld. De gevels worden gedacht in wit stucwerk en de kap met riet gedekt. Na advies van de commissie wordt het materiaalgebruik meer gebiedseigen gemaakt door de gevels in schoon metselwerk uit te voeren. De rieten kap wordt gehandhaafd, maar krijgt nu een gebogen vorm. Op advies van de commissie grijpt de aanbouw nu onder het dak aan op het hoofdvolume.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2024 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals bij de herontwikkeling van een perceel aan het lint van Den Ilp. De bestaande inrit, de twee bestaande woningen en de kippenschuur aan de noordzijde worden gehandhaafd. Aan de achterkant wordt een sloot gegraven om duidelijk onderscheid te maken tussen het te bebouwen deel en het deel dat bedoeld is voor natuurontwikkeling. Op het achtererf komen zes individuele schuurwoningen en een rij met zeven starterswoningen. Op advies van de commissie is er een beeldkwaliteitsplan gemaakt voor de landschappelijke inrichting en architectonische uitwerking. Daarin wordt gestuurd op één samenhangend ontworpen geheel in architectuur, materialisering en kleurstellingen, afgestemd op de cultuurhistorische context.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor gemeente Landsmeer hebben wij de volgende ondersteunende activiteit uitgevoerd:

• Voorzitter Ben Ewals heeft namens de commissie een ketenpartneroverleg bijgewoond over de Omgevingsvisie van Landsmeer.

Woningen gezien vanaf de Varenstraat. MOOI Noord-Holland

Het in aanleg zeventiende-eeuwse woonhuis aan het Noordeinde wordt aangewezen tot gemeentelijk monument in ruil voor het realiseren van een tweede woning op het erf. Het plan is in verschillende vormen en delen aan de commissie voorgelegd. Zij heeft zowel geadviseerd op de verbouw van het aan te wijzen monument als op de uitbreiding aan de achterkant en de nieuw te bouwen woning aan de rechterzijde. Voor de verbouw van het als monument aan te wijzen pand is een bouwhistorisch onderzoek opgesteld.

De verbouwing van het oude pand en de uitbreiding aan de achterzijde hebben inmiddels plaatsgevonden. De uitbreiding is met een glazen tussenlid verbonden aan het houten woonhuis. Het volume is een kopie van de contour van het voorste pand en wordt abstract vormgegeven met één materiaalafwerking voor zowel het dak als de langsgevels. Hiermee ontstaat er een duidelijk onderscheid tussen het oorspronkelijke volume en de recent gerealiseerde aanbouw. Het houten woonhuis heeft een gewijzigde voorgevelindeling gekregen, op basis van de oorspronkelijke indeling. De achtergevel is gehandhaafd en in het zicht gehouden door middel van de transparante verbinding met het aangebouwde volume.

Voorgevel. MOOI Noord-Holland

De woning met uitbreiding aan de achterzijde. MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 2 juni 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• Op 12 juni ligt de definitieve omgevingsvisie ter inzage. De gemeente ontvangt graag advies vanuit de commissie over welk beleid in aanvulling daarop gemaakt zou moeten worden. Dit met het oog op het actualiseren van de welstandsnota naar een nota omgevingskwaliteit, passend bij de Omgevingswet. Met de invoering van de Omgevingswet zullen kaders, zoals welstandsnota’s en bestemmingsplannen, steeds meer in elkaar worden geschoven, waardoor overlappen verdwijnen en meer synergie in beleid ontstaat.
• De portefeuillehouders vinden het belangrijk dat de gemeente en de commissie in de tussentijd alvast werken aan een proces waarbij de commissie in een vroeg stadium om integraal advies wordt gevraagd, wat met name voor de grotere en meer ingewikkelde opgaven van belang is. De afdeling ruimtelijke ordening kan plannen vroegtijdig agenderen. De commissie merkt dat dit de afgelopen jaren steeds vaker al gebeurt en zet dit graag met de gemeente voort. Graag maakt de commissie nader kennis met de projectleider(s).
• Er wordt gesproken over het formaliseren van de planologische uitruil ter bevordering van het behoud van potentiële monumenten. MOOI Noord-Holland zal op verzoek van de gemeente een voorstel doen voor panden waarvoor een kavelpaspoort opgesteld zou moeten worden waarbij verruiming van planologische regels gespecificeerd worden, zodat zowel gemeente als (toekomstige) eigenaren weten wat het aanwijzen van een gemeentelijk monument planologisch op kan leveren en zodat vooraf duidelijk is dat er grenzen zijn aan de mogelijkheden.
• Ook wordt afgesproken dat wethouder Ten Have op de hoogte wordt gesteld wanneer er plannen rond thema’s als verduurzaming en klimaatadaptatie op de agenda staan. De commissie stelt voor dat de plantoelichter dit faciliteert.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie ruimtelijke kwaliteit Landsmeer doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie beveelt aan om de vrijwillige basis ten aanzien van monumentenaanwijzing te heroverwegen. Hetzelfde geldt voor de tegemoetkoming die aan eigenaren van een potentieel monument wordt geboden in de vorm van een verruiming van de planologische mogelijkheden.
• Er is een grote behoefte aan nieuwe woningen in de gemeente en de commissie benadrukt het belang van een goede stedenbouwkundige inpassing. Zij wordt graag in een vroeg stadium betrokken, voordat de planologische regels worden vastgelegd, om hierop te kunnen adviseren.
• Met de intrede van de Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In gemeente Landsmeer is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit Landsmeer aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.