Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de Ruimtelijke Adviescommissie Hoorn in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in de gemeente Hoorn.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunden de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en vroegtijdigere advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zal op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, Omgevingsplannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw Ruimtelijke Adviescommissie speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Woonwijk Pelmolenpad vormt de start van Poort van Hoorn. Begin 2024 werden dan ook de eerste 15 woongebouwen op de locatie Pelmolenpad aan de commissie voorgelegd. In totaal zullen in de nieuwe woonwijk 610 woningen worden gerealiseerd en twee gebouwde parkeervoorzieningen, hierdoor kan de rest van het woongebied autoluw worden ingericht met aandacht voor groen en ruimte voor ontmoeting. De binnenstad van Hoorn heeft als inspiratie gediend voor de ontwerpen met een pandsgewijze opbouw, verschil in kapvormen, hiërarchie in gevelelementen en ingetogen metselwerkarchitectuur. Het ontwerp van het parkeergebouw refereert aan oude scheepsloodsen met een karakteristieke kapvorm.

De commissie is zeer verheugd dat zij in een vroeg stadium is meegenomen in de planvorming en het ontwerpproces. Zij uit haar complimenten voor de diversiteit, de zorgvuldigheid en het materiaalgebruik van de ontwerpen. Uiteraard heeft de commissie ook enkele aandachtspunten benoemd, met name de ontwerpsessies rondom het parkeergebouw waren moeizaam. In de stedenbouwkundige basis staat het grote pand eigenlijk op de verkeerde plek, waardoor de tegenoverliggende appartementen aan de tussenstraat bijna geen daglicht krijgen. Dit is echter een gepasseerd station. Gelet op de aanpassingen die zijn gedaan: het opschuiven van het pand, de transparantie in de gevel, het toevoegen van extra gevelopeningen en het versterken van het groen kan de commissie uiteindelijk toch akkoord gaan. Wel is het belangrijk dat de getoonde ambitie met betrekking tot het groen wordt waargemaakt omdat die belangrijk is voor het verzachten van de omgeving.

Blok A4 en A5, Pelmolenpad. GROOSMAN architecten

Parkeergebouw aan de tussenstraat. Zecc Architecten

Aan het Kleine Noord wordt een winkelpand getransformeerd naar circa 15 appartementen voor starters. De bestaande schil van het pand blijft grotendeels behouden, wel worden er gevelopeningen aangebracht in lijn met de bestaande gevelopeningen en er worden dakramen en dakkapellen toegevoegd. Er wordt een gemeenschappelijke fietsberging gerealiseerd en om licht en lucht in het hart van het pand te krijgen wordt een patio gerealiseerd die groen wordt ingericht.

De commissie merkt al geruime tijd dat aan het Kleine Noord de transformatie van winkel- naar woonstraat is ingezet en uit haar zorgen hierover. Het Kleine Noord is in de ogen van de commissie een winkelstraat die nog goed functioneert en alleen maar belangrijker wordt gelet op de ontwikkelingen rondom Poort van Hoorn. De commissie verzoekt dan ook om nader onderzoek te doen naar de betekenis van dit pand voor de stad op deze locatie in het winkelgebied en geeft als suggestie mee om een kleine winkelfunctie of een mengvorm van wonen en winkel in het ontwerp op te nemen. Gezien het hier een groot en in beeld dominant pand betreft is het van belang een evenwichtige oplossing te realiseren. Verder uit de commissie haar twijfels over de kwaliteit van wonen in de plint en de kwaliteit naar de openbare ruimte toe vanuit de plint. De ervaring leert namelijk dat woningen in de plint ‘dicht’ gezet worden waardoor een levenloze gevel ontstaat.

In een aangepast ontwerp wordt op de hoek een atelierwoning/winkelruimte gerealiseerd en om verschil te maken tussen winkel en woning is in de plint gebruik gemaakt van metselwerk en natuursteen. De commissie uit haar waardering voor het feit dat de plattegrond is gewijzigd en dat op de hoek ruimte is voor een winkelfunctie waardoor de hoek ‘open’ blijft.

Eerste plan. OOKarchitecten

Een bestaand woon-winkelpand aan het Grote Noord wordt getransformeerd naar appartementencomplex en daartoe wordt aan de achterzijde, de zijde van het Nieuwe Noord een uitbreiding voorgesteld in een parcelering van drie panden.

De commissie staat positief tegenover het initiatief en de kwaliteit van de appartementen, maar heeft zich met name gebogen over de architectonische uitwerking en de ontsluitingsoplossing in het binnengebied waarbij ter hoogte van de tweede verdieping een bouwwerk wordt gerealiseerd ten behoeve van het trappenhuis.

Het programma acht de commissie te zwaar en zij geeft aan dat het uitgangspunt zou moeten zijn dat in het binnengebied alleen de begane grond overdekt mag worden voor de winkel en de rest open zou moeten blijven. Op de eerste verdiepingsvloer kan de verdere ontsluiting plaatsvinden en de trapopgangen kunnen inpandig opgelost worden. Het is van belang dat het binnengebied open en luchtig blijft. In een aangepast plan zijn de stijgpunten inpandig opgelost waardoor het binnengebied tot op het eerste niveau helemaal open is gemaakt.

Verder had de commissie opmerkingen over de architectonische vormgeving van de voor- en achtergevels. De verhoudingen lijken niet te kloppen. Per pand dient er een passende compositie met voldoende aandacht voor verhouding open/dicht, consistent vormgegeven kozijnen, voldoende textuur en detail te worden gerealiseerd.

Uiteindelijk kan de commissie akkoord gaan met het plan en zij uit haar waardering voor het ingewikkelde traject en manier waarop getracht wordt om op de structuur van de stad aan te helen.

Eerste plan. studioVLAAR

Laatste plan. studioVLAAR

De Egel aan het Keern. Gemeente Hoorn

Begin 2025 is woonzorgcomplex De Egel op de hoek van het Keern en de provinciale weg opgeleverd. Tijdens de jaarlijkse fietsexcursie constateert de commissie dat rekening houden met TO juli (zoninstraling en opwarming) wel tot erg dramatische gevelbeelden kan leiden. Voor deze prominente plek bij de entree van de stad een gemiste kans.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2024 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals de verdere planvorming van Buitenstad, het Pakhuis Dampten, de uitwerking van de eerste fase van Pelmolenpad, de ontwikkeling van de Zonnesteen en de Rozenbuurt waar dit jaar meerdere vrije kavels en appartementencomplexen in de vorm van een ‘groot huis’ aan de commissie zijn voorgelegd. Ook kreeg de commissie de keerwanden, steigers en vlonders van de vrije kavels in de Rozenbuurt voorgelegd. Dit stuitte op bezwaar, de reeds zonder vergunning gerealiseerde keerwanden voldoen niet aan het gewenste beeld. Een ongewenste ontwikkeling langs de Koewijzend waar de commissie in het verleden reeds voor heeft gewaarschuwd. De Koewijzend heeft cultuurhistorische waarde en in het beeldkwaliteitsplan is opgenomen dat de waterkanten van de woningen langs de Koewijzend projectmatig zouden worden aangelegd, waarbij de beschoeiingen niet hoger mogen zijn dan 30cm boven waterpeil met een talud van minimaal 45 graden. De commissie is van mening dat door de gerealiseerde keerwanden de landelijke sloot is verworden tot een stedelijke kade. Terwijl in de Lintenvisie van de gemeente Hoorn de aanbeveling staat opgenomen om langs dde Koewijzend een groene aansluiting van erven op sloten te realiseren en lage houten beschoeiingen toe te passen met groene taluds.

Keerwanden langs de Koewijzend aan de achterzijde van de vrije kavels in de Rozenbuurt. Gemeente Hoorn

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Hoorn hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Procesbegeleiding: in de gemeente Hoorn is in het jaar 2024 voor de volgende gebieden een previsor of supervisor werkzaam geweest: Zevenhuizen, Bangert & Oosterpolder, Rozenbuurt en de Zonnesteen en Oude Hockeyvelden, Compagnie en schoollocaties Bomenbuurt.

• Als onderdeel van de Week van het Duurzaam Erfgoed in september heeft wethouder Axel Boomgaars de Duurzaam Erfgoed Wandelapp gelanceerd met daarin een wandeling langs duurzaam erfgoed in Hoorn. Met de app kunnen geïnteresseerden een wandelroute volgen langs inspirerende locaties in Hoorn. Begeleidende teksten vertellen meer over de achtergrond van monumenten en de specifieke duurzaamheidsmaatregelen die zijn toegepast. De wandelapp is ontwikkeld door De Groene Grachten en MOOI Noord-Holland.

De Duurzaam Erfgoedwandeling in Hoorn. MOOI Noord-Holland

In 2024 is het nieuwe gemeentehuis opgeleverd dat in de afgelopen twee jaar is verduurzaamd, verbouwd en uitgebreid. Het complex bestaat uit drie volumes van ongelijke hoogte die aan elkaar gekoppeld zijn. De gevels zijn horizontaal geleed en hebben een licht hellend verloop. Kleur speelt een belangrijke rol in het ontwerp, de kozijnen werden afgewerkt in een opvallend blauwe kleur en in het exterieur zijn de primaire kleuren verwerkt.

Het ontwerp voor de uitbreiding gaat uit van dezelfde vormentaal met horizontale belijning en licht hellende gevels, maar met gebruik van andere materialen zoals keramische tegels en gevelbegroeiing. De commissie heeft met name aandacht gevraagd voor de aansluiting tussen nieuwbouw en bestaande bouw en de kleurkeuzes. Het bestaande kleurenpalet maakt namelijk deel uit van de monumentale waarden van het stadhuis.

Tijdens de verbouwing heeft de commissie meermaals een bezoek gebracht om de vorderingen te volgen en uit zij haar complimenten voor het eindresultaat. Het resultaat van de verbouwing rechtvaardigt alle energie die in het proces is gestoken. Openbaarheid, toegankelijkheid en de sfeer in de vergaderruimtes zijn aanzienlijk verbeterd.

Verbouwing van het gemeentehuis, MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 1 oktober 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• Over de keerwanden langs het Koewijzend is in het voortraject uitvoerig gesproken, waarbij het in de uitvoering toch niet gelukt is hoge keerwanden langs de slootkant te voorkomen. Dit aandachtspunt staat genoteerd.
• De aanleg van de energie-infrastructuur is in volle gang en vraagt een zorgvuldige en gezamenlijke aanpak waarbij onder andere voorwaarden worden gesteld aan plaatsing en ontwerpkwaliteit. Het zou nuttig zijn als dit vraagstuk op een hoger schaalniveau, provincie breed, opgepakt kan worden.
• De commissie uit haar zorgen over de levendigheid van het Kleine Noord. Doordat winkels worden getransformeerd naar woningen en mensen wonen in een etalage ontstaat het beeld van gesloten ramen op straatniveau. Dit komt de levendigheid en leefbaarheid van het Kleine Noord niet ten goede. De wethouder deelt deze zorg. We zouden op een andere manier moeten leren kijken naar dit soort verbouwingen en wellicht ligt de oplossing in de plattegrond.
• De ontwerpkwaliteit in de binnenstad zou naar de mening van de commissie op sommige locaties best wat spannender mogen. De commissie constateert dat terugkerende ontwerpers vaak leiden tot veilige, conservatieve oplossingen waarbij het traditionele beeld zoveel mogelijk intact blijft. Terwijl de binnenstad een eigentijdse invulling zo nu en dan best kan hebben.
• De commissie uit haar waardering voor de fijne samenwerking met de afdeling Stedenbouw en het feit dat zij vroeg in het proces wordt betrokken bij stedenbouwkundige ontwikkelingen. Er spelen in de gemeente Hoorn een aantal grote stedenbouwkundige ontwikkelingen en juist de randen van deze ontwikkelingen hebben naar de mening van de commissie extra aandacht nodig. Een wens van de commissie is om eens per jaar een overzicht gepresenteerd te krijgen van alle ontwikkelingen die spelen in Hoorn.
• Tot slot uit de commissie haar complimenten voor de ambtelijke ondersteuning en de fijne samenwerking.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Ruimtelijke Adviescommissie Hoorn doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie heeft het afgelopen jaar in een brief aan het college haar zorgen geuit over de ontwikkelingen met betrekking tot nutsvoorzieningen in de openbare ruimte. Veel van deze voorzieningen zijn vergunningsvrij. Als eigenaar van en verantwoordelijke voor de publieke ruimte is het aan de gemeente om initiatief te ontwikkelen om tot passende ontwerpoplossingen te komen. De commissie ziet mogelijkheden om bijvoorbeeld in de vorm van prijsvragen te komen tot een proces waarbij eenieder op zijn verantwoordelijkheden wordt gewezen, maar waarbij ook binnen de strakke randvoorwaarden die er zijn passende ontwerpen ontwikkeld kunnen worden die recht doen aan de functionele alsook de esthetische eisen. De commissie speelt hierin graag een rol.
• Ook dit jaar is weer duidelijk geworden dat de gemeente Hoorn zeker niet stilstaat in haar ontwikkeling. De grote ontwikkelingen binnen en buiten het stadscentrum zorgen voor een grote dynamiek. De risico dat echter gepaard gaat met deze dynamiek is dat de werkdruk binnen de gemeente Hoorn merkbaar oploopt. De vele lopende en nieuwe ontwikkelingen vragen een enorme inzet van de diverse afdelingen. Als commissie maken wij ons daar zorgen over.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.
• De winkelplinten staan onder druk, met name in de Kleine Noord zien we een onwenselijke verschuiving naar wonen.
• De commissie wil graag nauwer betrokken worden bij de ontwikkelingen in de “Poort van Hoorn”.
• Hybride vergaderen in het gemeentehuis moet technisch mogelijk gemaakt worden. De “hardware” werkt nog niet naar behoren.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Ruimtelijke Adviescommissie Hoorn de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2024 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

‘Gaander en Staander’ in de Bangert Oostpolder in Blokker zijn ingezonden voor de Arie Kepplerpijs 2024. John Kerssens