Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn
Jaarverslag 2022
De voorzitter spreekt
In 2022 is er afscheid genomen van de commissieleden Frans van Iersel en Piet Verhoeven. Beiden hebben in de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn jarenlang met veel passie, kennis en vakmanschap een belangrijke bijdrage geleverd aan het huidige stadsbeeld van Hoorn. Een officieel afscheid moet nog vorm krijgen, maar het is zeker zeer gepast om in dit jaarverslag nogmaals de complimenten uit te spreken voor hun beider inzet. Ze zullen worden gemist.
Na het bijzonder drukke jaar 2021, waarin een record aantal aanvragen door de Commissie voor Monumenten en Welstand is behandeld, is de vergaderstructuur aangepast. Halverwege het jaar is ervoor gekozen om tweewekelijks een kleine en aansluitend een grote commissievergadering te beleggen. In de tussengelegen weken worden de nog kleinere plannen gemandateerd afgehandeld. Dit blijkt nu goed te functioneren. De volledige commissie krijgt meer tijd voor de grote en belangrijke plannen in de gemeente Hoorn. En dat is ook noodzakelijk, want de restauratie van het West-Fries Museum, maar ook de grote plannen “restauratie Stadhuis“, “Buitenstad” en “Poort van Hoorn” vragen de nodige aandacht. Gelukkig lukt het om, ondanks ruimtegebrek bij de gemeente Hoorn, af en toe fysiek te vergaderen. Digitaal vergaderen went, maar in een fysieke vergadering is er duidelijk meer interactie tussen de commissieleden en de planindieners. We hopen dan ook dat er in de loop van 2023 ruimte blijft voor de fysieke vergaderingen.
Rest mij ook dit jaar weer complimenten uit te spreken voor de efficiënte en enthousiaste ambtelijke ondersteuning. Zowel Vergunningen, Erfgoed als Stedenbouw dragen zorg voor een goede en vooral ook prettige vergaderorde.
Ron Baltussen,
voorzitter Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn
Actueel
De Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.
Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.
In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op. Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.
Omgevingswet en verder
De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld. Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Ook in uw gemeente is dat het geval.
Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.
Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie. Werken onder mandaat komt in de gemeente Hoorn bijvoorbeeld voor bij de Bangert & Oosterpolder, bedrijventerrein Zevenhuis, Holenkwartier, Rozenbuurt, Poort van Hoorn en de ontwikkeling van de hockeyvelden aan de Nieuwe Steen.
In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden. Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.
‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….
Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’
Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.
In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Het is verheugend dat de rijksoverheid de regierol wil nemen en hierbij een belangrijke rol toekent aan de doelstelling van ruimtelijke kwaliteit, goed verwoord in het programma MOOI Nederland.
Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.
Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi kan zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Het is balanceren, zoals Minister en Gedeputeerde terecht aangeven, van slim zijn én kwaliteit bewaren. Als adviesorganisatie voelen we ons bij dit balanceren, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.
Het realiseren van een winkel en 17 appartementen in de binnenstad
Middenin de binnenstad wordt een transformatie voorgesteld naar een winkel met 17 appartementen aan het Breed. In het verleden kende het Breed een kleine korrel en parcellering, maar in de loop der jaren heeft er een behoorlijke schaalvergroting plaatsgevonden en bestaat het beeld uit grotere bouwblokken. Mede gezien de breedte van het straatprofiel wordt door de stedenbouwkundige van de gemeente Hoorn op deze locatie een grotere maat en schaal voorstelbaar geacht. Het ontwerp bestaat uit robuuste baksteenarchitectuur waarbij het pand aan het Breed verdeeld wordt in vijf traveeën.
De commissie heeft waardering voor het feit dat er op voorhand randvoorwaarden worden meegegeven aan de ontwerp, maar heeft in eerste instantie haar bedenkingen bij de voorgestelde architectuur. De commissie heeft vooral aandacht besteed aan de volgende aspecten: parcellering, verticaliteit, ritmiek, risalieten, kapvorm en de hiërarchie tussen de Dubbele Buurt en het Breed.
Op basis daarvan is het plan aangepast en worden er verschillende varianten aan de commissie voorgelegd met betrekking tot de kapvorm. De commissie kan zich vinden in de voorgestelde ronde vorm vanwege de visuele verkleining van de massa die daardoor ontstaat. Tevens zijn de gevels meer in evenwicht gebracht door het aanpassen van de risalieten en is de hiërarchie verbeterd door de overhoekse gevel vorm te geven als zijkant met kleinere puien en een meer ingetogen uiterlijk. De commissie kijkt uit naar het vervolg en hoopt dat de getoonde kwaliteit wordt meegenomen in de definitieve aanvraag omgevingsvergunning.
Zo werkt het
Even voorstellen
De Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Hoorn.
Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een initiatief of plan vraagt kennis, ervaring en vakmanschap. De adviseurs zijn specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw, cultuurhistorie en architectuur en zij zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en het gemeentebestuur. In 2022 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
- Ron Baltussen, voorzitter
- Rob de Vries, architectlid
- Hans Boonstra, monumentendeskundige
- Frans van Iersel, adviseur monumenten tot 1 juli 2022
- Jaap van der Hout, adviseur monumenten vanaf 1 juli 2022
- Piet Verhoeven, adviseur monumenten tot 1 juli 2022
- Ann-Katrin Adolph, monumentendeskundige vanaf 1 juli 2022
De commissie werd ondersteund door:
- Renee Stroomer MA, commissiesecretaris
- Nico Happé, plantoelichter erfgoed
- Mariska Dijkman, plantoelichter
Werkwijze
De gemeente legt de plannen aan de commissie voor in een openbaar toegankelijke vergadering. De vergaderingen vonden in 2022 gedeeltelijk digitaal plaats vanwege de coronacrisis. Niettemin is al het mogelijke gedaan om het openbare karakter van de vergadering in stand te houden. Initiatiefnemers en eventueel hun adviseur en/of ontwerper worden in de gelegenheid gesteld om via een videoverbinding het initiatief toe te lichten. Belanghebbenden en geïnteresseerden kunnen bij de gemeente verzoeken om de behandeling van de plannen te volgen en worden dan toegelaten. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link.
De commissie kan in verschillende samenstellingen adviseren. Zo is het mogelijk om een zo geheten preadvies aan te vragen. Er vindt dan vooroverleg plaats met de commissie op een vroeg(er) moment in het planproces en zo kan haar inbreng nog relatief eenvoudig worden meegenomen door de initiatiefnemer of ontwerper. Daarnaast worden niet alle plannen door de voltallige commissie behandeld. Plannen kunnen namelijk ook behandeld worden door de kleine commissie of ambtelijk worden afgehandeld. Bij de grotere plannen is de stedenbouwkundige van de gemeente aanwezig om de commissie te informeren.
Van elke planbehandeling, of dit nu gaat om een vergunningaanvraag of om een vooroverleg, stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De gemeentelijke plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden.
Beoordelingskaders
Er zijn meerdere gemeentelijke beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De Welstandsnota van de gemeente Hoorn is het belangrijkste beoordelingskader. Deze is in 2019 herzien en is in 2020 vastgesteld door de gemeenteraad. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. Ook bestaat er erfgoedbeleid. Via deze link kunt u lezen welk erfgoedbeleid uw gemeente voert. Naast de welstandsnota zijn er ook beoordelingscriteria opgenomen in de beeldkwaliteitplannen van bijzondere gebieden. Vastgestelde beeldkwaliteitplannen maken deel uit van de welstandsnota en kunnen door de commissie gebruikt worden als beoordelingskader. In veel gevallen is ook het bestemmingsplan en ander ruimtelijke ordeningsbeleid voor de commissie relevant. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen.
“Verandering van functie kan bijdragen aan de levendigheid van het bestaande straatbeeld, zeker daar waar het leegstaande panden betreft, maar het verkameren van (winkel)panden kan ook verarming opleveren’’
Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn
MOOI DARS
Begin 2021 is het nieuwe door MOOI Noord-Holland ontwikkelde planregistratiesysteem MOOI DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem) in gebruik genomen. Deze nieuwe online applicatie is ter vervanging van wCorsys ontwikkeld. wCorsys, dat bijna vijftien jaar dienst deed als registratiesysteem van onze adviezen, was op verschillende onderdelen aan verbetering toe. Daarom is gekozen voor de ontwikkeling van een nieuwe applicatie die het werk veiliger en makkelijker maakt en klaar is voor de toekomst. In drie fasen zijn de gemeenten overgegaan. Vanaf begin 2022 maken alle gemeenten gebruik van MOOI DARS. Er ligt nog veel moois in het verschiet. Zo wordt onderzocht of de adviesaanvraag en terugkoppeling tussen MOOI Noord-Holland en de gemeenten geautomatiseerd kan worden en krijgt MOOI DARS een kaartfunctie waarmee ons advieswerk en de ontwikkelingen in de gemeenten inzichtelijker worden gemaakt. Wij kijken uit naar de verdere ontwikkeling van MOOI DARS.
Verbouwing stadhuis Hoorn
Met bijdrage van Marrit van Zandbergen, coördinator Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland
Het stadhuis van Hoorn, dat in 2021 deels is aangewezen als gemeentelijk monument, wordt verduurzaamd, verbouwd en uitgebreid. In de jaren ’70 werd Hoorn aangewezen als groeikern en middels een fusie met Blokker en Zwaag werd genoeg grondgebied verworven voor de nieuw te bouwen huizen. Het nieuwe stadhuis kwam op het geografisch middelpunt van de drie gemeenten midden in een lege polder waar een nieuwe wijk zou verrijzen. De relatie tussen het gebouw en zijn omgeving werd meegenomen in het ontwerp. Het complex bestaat uit drie volumes van ongelijke hoogte die aan elkaar gekoppeld zijn. De gevels zijn horizontaal geleed en hebben een licht hellend verloop. Kleur speelt een belangrijke rol in het ontwerp, de kozijnen werden afgewerkt in een opvallend blauwe kleur en in het exterieur zijn de primaire kleuren verwerkt.
Het ontwerp voor de uitbreiding gaat uit van dezelfde vormentaal met horizontale belijning en licht hellende gevels, maar met gebruik van andere materialen zoals keramische tegels. De commissie heeft met name aandacht gevraagd voor de aansluiting tussen nieuwbouw en bestaande bouw en de kleurkeuzes. Het bestaande kleurenpalet maakt namelijk deel uit van de monumentale waarden van het stadhuis. Een essentieel onderwerp is ook de inrichting van het terrein dat bij het oorspronkelijke plan zorgvuldig ontworpen was. De huidige verbouwing is een uitgelezen kans om dit te herstellen.
Cijfers
In de onderstaande tabellen is onze advisering in 2022 weergegeven in cijfers. Op hoofdlijnen kunnen we concluderen dat het aantal nieuwe aanvragen met circa 12% is gedaald ten opzichte van 2021. Bij 25% van de planbehandelingen is er een bezoeker aanwezig geweest om het plan toe te lichten. Hieronder worden de deeltabellen ook nog apart toegelicht.
Aantal aanvragen
In 2022 heeft de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn 299 nieuwe aanvragen behandeld. In verband met 171 plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 470. In 2021 waren er 340 nieuwe aanvragen. Er is dus een daling merkbaar van circa 12% ten opzichte van vorig jaar.
Jaren | Waarden | |||||
2022 | 2021 | 2020 | ||||
Soort behandeling | Aantal | % | Aantal | % | Aantal | % |
Nieuwe aanvraag | 299 | 63,62% | 340 | 63,43% | 278 | 62,75% |
Herhalingen | 171 | 36,38% | 196 | 36,57% | 165 | 37,25% |
Eindtotaal | 470 | 100,00% | 536 | 100,00% | 443 | 100,00% |
Aantal planbehandelingen
In 2022 waren er 34 preadviezen ten opzichte van 67 preadviezen in 2021.
Aantal planbehandelingen | Soort aanvraag | ||
Soort aanvraagsoort | Aantal aanvragen | Herhaling | Aantal behandelingen |
Omgevingsvergunning | 159 | 92 | 251 |
Omgevingsvergunning monument | 36 | 31 | 67 |
Omgevingsvergunning na supervisietraject | 28 | 1 | 29 |
Preadvies | 34 | 16 | 50 |
Preadvies monument | 10 | 7 | 17 |
Beleidsadvisering | 8 | 4 | 12 |
Handhaving en excessen | 10 | 5 | 15 |
Informele advisering | 8 | 12 | 20 |
Reclame | 6 | 3 | 9 |
Aantal behandelingen | 299 | 171 | 470 |
Soort adviezen
In 2022 kon de commissie in 212 gevallen bij de eerste behandeling adviseren akkoord te gaan. In veel gevallen betroffen dit plannen waarvan het eerste ontwerp al voldeed aan het gemeentelijke beleid, zorgvuldig waren uitgewerkt en waarbij een compleet dossier aan de commissie ter beoordeling werd voorgelegd.
In sommige gevallen duurde het langer om tot een akkoord te komen, bijvoorbeeld vanwege de complexiteit van een plan of het vroege stadium waarin een (schets)plan werd voorgelegd. Maar ook in die gevallen is meestal tot een positief eindadvies gekomen.
Jaren | ||||||
2022 | 2021 | 2020 | ||||
Adviezen aan B&W | Aantal | % | Aantal | % | Aantal | % |
Aanhouden | 50 | 10,64% | 42 | 7,84% | 51 | 11,51% |
Akkoord | 212 | 45,11% | 227 | 42,35% | 161 | 36,34% |
Akkoord op hoofdlijnen | 32 | 6,81% | 43 | 8,02% | 40 | 9,03% |
Collegiaal overleg | 31 | 6,60% | 35 | 6,53% | 31 | 7,00% |
Naar grote commissie | 1 | 0,21% | 0,00% | 0,00% | ||
Niet akkoord | 17 | 3,62% | 20 | 3,73% | 22 | 4,97% |
Niet akkoord, nader overleg | 44 | 9,36% | 59 | 11,01% | 39 | 8,80% |
Niet akkoord, tenzij | 83 | 17,66% | 101 | 18,84% | 93 | 20,99% |
Niet behandeld | 0,00% | 9 | 1,68% | 6 | 1,35% | |
Eindtotaal | 470 | 100,00% | 536 | 100,00% | 443 | 100,00% |
Erfgoedaanvragen
In 2022 zijn er 241 erfgoedaanvragen aan de commissie voorgelegd, dat zijn er 5 meer dan in 2021. Erfgoedaanvragen zijn aanvragen die betrekking hebben op monumenten, beeldbepalende panden en panden in het beschermd gezicht.
Jaren | |||||||
2022 | 2021 | 2020 | |||||
Erfgoedstatus | Aantal | % | Aantal | % | Aantal | % | |
Rijksmonument | 54 | 31,76% | 33 | 13,98% | 37 | 17,05% | |
Provinciaal monument | 1 | 0,59% | 2 | 0,85% | 1 | 0,46% | |
Gemeentelijk monument | 41 | 24,12% | 51 | 21,61% | 27 | 12,44% | |
Beeldbepalend of karakteristiek pand | 56 | 32,94% | 55 | 23,31% | 46 | 21,20% | |
Beschermd dorps- of stadsgezicht | 62 | 4,12% | 58 | 24,58% | 64 | 29,49% | |
Gebied met cultuurhistorische waarde | 23 | 4,12% | 36 | 15,25% | 42 | 19,35% | |
Dubbelbestemming cultuurhistorie | 4 | 2,35% | 1 | 0,42% | 0,00% | ||
Eindtotaal | 241 | 100,00% | 236 | 100,00% | 217 | 100,00% | |
Het transformeren van winkelpanden naar woningen
Dit jaar heeft de commissie regelmatig plannen voorbij zien komen die betrekking hadden op het transformeren van winkelpanden naar woningen. De gemeente Hoorn heeft in 2021 een eerdere subsidieregeling nieuw leven in geblazen: ‘wonen boven en in winkels’. Eigenaren van winkelpanden kunnen subsidie krijgen als ze één of meer huur- of koopwoningen realiseren boven of in een bestaand winkelpand in de binnenstad. De commissie staat op zich positief tegenover het realiseren van woonruimte in winkelpanden om tegemoet te komen aan de woningbouwopgave en om leegstand te voorkomen, maar uit ook haar zorgen over het verdwijnen van winkels in de binnenstad. Deze van oorsprong ‘niet woongebouwen’ dragen bij aan het afwisselende en aantrekkelijke straatbeeld van Hoorn. Het verkameren van (winkel)panden levert vaak een verarming van het straatbeeld op. Verder uit de commissie haar zorgen over bewoonde etalages, gebrek aan fietsenbergingen, de vaak matige kwaliteit van de woningen en het verdichten en verstenen van bestaande binnengebieden. Dit gaat ten koste van de leefbaarheid en representativiteit van de beschermde binnenstad.
De commissie adviseert de gemeente Hoorn om uitgangspunten te formuleren voor dit soort ontwikkelingen. Verandering van functie kan bijdragen aan de levendigheid van het bestaande straatbeeld, zeker daar waar het leegstaande panden betreft, maar wellicht kunnen er uitgangspunten voor dit soort bouwplannen worden geformuleerd die tot meer succesvolle verbouwingen leiden.
De advisering
De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.
Een positief effect van welstand aan de Grote Noord 45-47 in Hoorn. Aan de commissie wordt een aanvraag voorgelegd voor het realiseren van tien appartementen in een voormalig woon-winkelpand waarvan de voorzijde van het complex grenst aan de Grote Noord en de achterzijde aan het Achterom. Op het tussengelegen platte dak worden hekwerken geplaatst om de nieuwe appartementen toegankelijk te maken. Bij transformatie van winkelpanden naar woningen vraagt de commissie altijd aandacht voor de kwaliteit van het binnengebied. Ook hier heeft de commissie een extra ontwerpinspanning gevraagd voor het binnengebied om hier meer kwaliteit en leefbaarheid aan toe te voegen in kleur- en materiaalgebruik, detaillering, hekwerken en vergroening. Het platte dak van het binnengebied is uitermate geschikt voor een groendak met daarin een routing naar de woningen in plaats van de voorgestelde hekwerken. Het plan is daarop aangepast en in 2022 is het groene dak gerealiseerd met looppaden naar de woningen. De hekwerken zijn verdwenen en staan alleen nog langs de dakrand.
Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2022 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals het stedenbouwkundig plan voor Buitenstad aan de Berkhouterweg, de ontwikkelingen in de Rozenbuurt en in het Holenkwartier en het infoblad voor dakopbouwen in de binnenstad en erfbebouwingsregels. Bijzonder was de actualisatie van de beeldbepalende panden en de criteria voor de winterterrassen.
In 2022 werden de criteria voor winterterrassen aan de commissie voorgelegd die zijn opgesteld voor de pilot voor winterterrassen- en serres in de binnenstad van Hoorn. De commissie is reeds in 2021 betrokken bij het opstellen van de criteria. Zij heeft toen samen met de toenmalige wethouders en enkele andere betrokkenen een wandeling door de binnenstad gemaakt om met elkaar van gedachten te wisselen over de mogelijkheden en onmogelijkheden van winterterrassen. Door twee leden van de commissie is toen een notitie geschreven waarin wordt aangegeven wat de factoren en omstandigheden zijn waar rekening mee gehouden moet worden, beredeneerd vanuit de kaders waarbinnen de commissie adviseert. Met betrekking tot de criteria die uiteindelijk zijn opgesteld uit de commissie haar zorgen over het feit dat er wordt geprobeerd om een set generieke criteria uit te rollen die kunnen leiden tot wildgroei. In veel gevallen gaat het om specifieke, monumentale panden die op zichzelf beoordeeld moeten worden en om maatwerk vragen. Door het plaatsen van winterterrassen en serres voor de gevelwanden vindt er naar mening van de commissie een onevenredige aantasting plaats van het typerende karakter van de binnenstad van Hoorn. De commissie heeft wat aanscherpingen meegegeven waarbij met name aandacht is gevraagd voor de bestaande gevelritmiek. In 2022 heeft de commissie twee winterterrassen in het kader van de pilot voorgelegd gekregen, zij is benieuwd naar het eindresultaat.
In 2022 is de commissie nauw betrokken geweest bij de actualisatie van de lijst van beeldbepalende panden. Met name de monumentenleden van de commissie hebben daar veel tijd en energie in gestoken. Zij hebben bijvoorbeeld samen met de architectuurhistorica een wandeling langs alle panden gemaakt. De vigerende lijst met beeldbepalende panden is opgesteld in een tijd dat de motivatie niet of beperkt werd gedocumenteerd. Die noodzaak is de afgelopen jaren steeds meer voelbaar, reden genoeg om deze panden opnieuw te beoordelen aan de hand van duidelijke criteria en reproduceerbare waarnemingen. De commissie kon zich grotendeels vinden in de geactualiseerde lijst van beeldbepalende panden, waarbij een aantal panden van de eerdere lijst is komen te vervallen en waaraan een aantal is toegevoegd. Voor 24 panden adviseerde de commissie om de panden toch niet af te voeren en gaf zij per pand een redenatie waarom deze panden op de lijst zouden moeten blijven staan.
Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit.
- Procesbegeleiding: in de gemeente Hoorn is in het jaar 2022 voor de volgende gebieden een previsor of supervisor werkzaam geweest: Zevenhuizen, Bangert & Oosterpolder, Holenkwartier, Rozenbuurt en Poort van Hoorn.
- Beleidsontwikkeling: de commissie heeft in het jaar 2022 geadviseerd over het Beeldkwaliteitplan Marketentster 5.
- Bij de volgende bijeenkomsten georganiseerd door het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland waren medewerkers van de gemeente Hoorn aanwezig: de bijeenkomsten van het erfgoedteam Erfgoed & Participatie, Wetgeving en Jurisprudentie, Erfgoedregistratie, Energiesystemen en Archeologie, Klimaatrisico’s voor Erfgoed, de landschaptalk Hart voor de Stolp, de Cursus planbeoordeling Stolpboerderijen, het Symposium Samen Slimmer, samenwerken onder de Omgevingswet en de Masterclass Gemeentelijke Monumenten
De nieuwbouw aan de Siriusstraat
Langs de Siriusstraat in de wijk Grote Waal zijn de eerste vier nieuwe woongebouwen langs het spoor gerealiseerd. Het zijn langgerekte volumes met een slank profiel met torens als ‘wachters’. De volumes worden trapsgewijs afgebouwd als een uitgestrekte sfinx. De gebouwen zijn opgetrokken in een kloeke baksteenarchitectuur met een eigen karakter maar passend binnen het ensemble en worden verbijzonderd door oosterse emblemen.
In de zomer van 2022 heeft de commissie een locatiebezoek gebracht om de gerealiseerde panden te bekijken. Zij is zeer positief en spreekt van een imponerende architectuur die tot een verbetering van de entreezijde van de stad leidt. Zij prijst het waargemaakte hoge ambitieniveau dat hier in de vorm van sociale woningbouw wordt gerealiseerd.
Destijds heeft de commissie geadviseerd om de inrichting van de openbare ruimte mee te nemen in het proces. Bij mooie architectuur hoort immers een mooi stukje openbare ruimte. Tijdens het locatiebezoek constateert de commissie echter dat het niet gelukt is om de openbare ruimte mee te nemen, wat leidt tot een grote variatie aan erfafscheidingen.
Op maaiveld levert dit een rommelig beeld op dat geen recht doet aan de hoogwaardige architectuur.
Evaluatie en aanbevelingen
Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 10 mei 2023 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2022. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:
- Opvallend is dat er dit jaar meer aanvragen voor rijksmonumenten zijn gedaan ten opzichte van vorig jaar. Dit kan te maken hebben met de aanvragen voor zonnepanelen, maar ook met de verdichting van de stad.
- De inrichting van de openbare ruimte aan de Siriusstraat wordt besproken. De commissie merkt in het jaarverslag op dat het niet is gelukt om de openbare ruimte mee te nemen wat leidt tot een rommelig beeld en geen recht doet aan de hoogwaardige architectuur. Het geldt als een pleidooi voor integrale omgevingskwaliteit waarbij niet alleen een gebouw wordt ontworpen maar waarbij ook de omgeving wordt mee-ontworpen.
- De commissie vraagt aandacht voor het transformeren van winkelpanden naar woningen. De kwaliteit van de woningen en de inrichting van de buitenruimte laat vaak te wensen over. Een ander aspect waar de commissie mee worstelt is de fietsenbergingen. De commissie adviseert om in een vroeg stadium kritisch te kijken naar de draagkracht van een pand voor wat betreft de hoeveelheid woningen en de druk die dat geeft op de openbare ruimte.
- In navolging op bovenstaand punt wijst de commissie op het feit dat het realiseren van woningen in een winkellint funest kan zijn voor de overgebleven winkels. Het fysieke winkelareaal neemt af, maar hoe bestendig je dat wat er wel is?
- Het aantal aanvragen voor het plaatsen van zonnepanelen op panden in de binnenstad neemt toe. Het beleid met betrekking tot zonnepanelen wordt opnieuw bekeken en de gemeente is aan het onderzoeken of een beperkte verruiming van het beleid mogelijk is. De commissie wijst daarbij op de mogelijkheid van collectieve oplossingen op de platte daken aan de randen van de stad.
- De ontwikkeling Buitenstad wordt kort besproken, het plan heeft te maken met een ontsluitingsprobleem. De groene buffer die om het plangebied heen ligt staat onder druk omdat er infrastructurele inpassingen gemaakt moeten worden. De commissie vraagt aandacht voor het behoud van de groene buffer en juist waar een verdichtingsopgave speelt wordt er meer gevraagd van de kwaliteit van de openbare ruimte. Verder geeft de commissie mee om een totaalvisie van het gebied te ontwikkelingen om de aparte ontwikkelingen in het grotere geheel te zien en te laten aansluiten op elkaar.
- De Verordening Fysieke Leefomgeving ligt klaar, de vaststelling is aangehouden tot na de zomer.
Overige aanbevelingen door de commissie
De Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:
- De commissie merkt op dat het aantal aanvragen voor het plaatsen van zonnepanelen een grote vlucht neemt. Het effect op de ruimtelijke kwaliteit is met name in Hoorn vanwege de aanwezigheid van het kleinschalige rode dakenlandschap groot. De commissie besteedt in de vergaderingen daarom veel tijd om per aanvraag tot een zo acceptabel mogelijk legplan voor zonnepanelen te komen. Zij doet de aanbeveling om het beleid hiervoor opnieuw te bekijken en daarbij eventueel kennis met andere vergelijkbare steden en dorpen op dit gebied te delen.
- De commissie adviseert om, als dat nog niet gedaan is, beeldkwaliteitplannen door de gemeenteraad te laten vaststellen als onderdeel van de welstandsnota conform artikel 12a van de Woningwet, vóór ingangsdatum van de Omgevingswet. Op deze manier blijven onder de Omgevingswet aanvullingen van de welstandsnota geldig en gaan ze mee in de bruidsschat. Daarmee zijn deze beeldkwaliteitsplannen niet alleen stimulerend en inspirerend voor initiatiefnemers maar ook verankerd in het gemeentelijke beleid en bruikbaar als beoordelingskader voor de gemeente en de commissie.
- De commissie vraagt aandacht voor de transformatie van winkelpanden naar woningen. De kwaliteit van de woningen en de inrichting van de buitenruimte laten vaak te wensen over. Ook constateert de commissie dat binnenterreinen veelal dichtslibben door deze ontwikkeling, terwijl we juist zuinig om moeten gaan met het groen in de stad.
- In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
- Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
- Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.
Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.
De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
Arie Keppler Prijs 2022
Vanuit de gemeente Hoorn waren er dit jaar twee inzendingen voor de Arie Kepplerprijs 2022, te weten: het stedenbouwkundig plan voor de Poort van Hoorn en de nieuwbouw bij het Missiehuis.
Colofon
Auteur
Renee Stroomer, secretaris Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn
Met bijdragen van
Ron Baltussen, voorzitter Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn
Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland
Sanne van Zoest, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland
Bo Jonk, commissiesecretaris en projectmedewerker Erfgoed MOOI Noord-Holland
Hoorn, maart 2023
Basisontwerp
Funcke Creatieve Partners
Uitwerking
Peter Koomen
MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit
Emmastraat 111
1814 DP Alkmaar
072-520 44 59
@MOOI_NH
Beeldverantwoording
Cover: De Oosterpoort in Hoorn. MOOI Noord-Holland , Het maakbare landschap. Beeld: Loek Buter, Zo werkt het: MOOI Noord-Holland, Erfgoedplan: Het stadhuis aan de Nieuwe Steen in Hoorn - erfgoedhoorn.nl, Klein plan: De Grote Noord 118 in Hoorn met leegstaande winkelruimte evenals de naastgelegen panden., Hoe is het met? De nieuwbouw aan de Siriusstraat - Piet Verhoeven, Groot plan: Visualisatie van de ontwikkeling aan het Breed- TPAHG Architecten