De Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

Nieuwbouw en renovatie van het Clusiuscollege aan de Blauwe Berg. Beeld: ROOSROS Architecten

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk mogen we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie ontvangen.

Het Missiehuis vormt een markante verschijning bij de entree van Hoorn. Het werd in 1928 gebouwd als seminarie, een opleidingsinstituut voor jonge missionarissen en bestaat uit vier vleugels rondom een rechthoekige binnentuin. De gevels zijn opgetrokken in een karakteristieke baksteenarchitectuur van de late Amsterdamse School. Het Missiehuis geniet samen met de tuin de status van gemeentelijk monument. In 2019 is de School voor Persoonlijk Onderwijs gestart in het achterste bouwdeel van het Missiehuis. Dit jaar werd een integraal plan voorgelegd voor de herontwikkeling van het voorste deel van het Missiehuis. Het Missiehuis wordt ingericht als multifunctioneel complex met in het Zusterhuis een tandchirurgiepraktijk, in het middendeel een dokterspraktijk en in het rechterdeel, de Kapel, een horecafunctie en vergaderruimte. Daartoe worden een aantal ingrepen verricht zoals het realiseren van een liftschacht, het realiseren van daglichttoetreding in de kap en in de Kapel en een uitbouw ter plaatse van de hoofdentree.

De commissie ziet het als een positieve ontwikkeling dat dit gemeentelijke monument een nieuwe toekomst krijgt en heeft waardering voor het programma wat er in onder is gebracht. Wel ziet de commissie er op toe dat het gesloten karakter van de kap en de Kapel behouden blijft. De kracht van het gebouw wordt mede gevormd door de kap en daarmee is de kap zeer bepalend voor de architectuur. Het is daarom van belang dat de hoofddraagstructuur zoveel mogelijk behouden blijft.

Artist impression Missiehuis Hoorn Beeld: Copijn

Het gebied rondom Blokker en Zwaag heeft lange tijd tot één van de grootste fruitteeltgebieden van Nederland behoort. Langs het lint stonden en staan nog steeds vele tuinderswoningen. Enkele van deze tuinderswoningen zijn aangewezen als gemeentelijk monument, zo ook de betreffende tuinderswoning die in 1915 is gebouwd en waarvoor een aanvraag is ingediend om een uitbreiding aan de achterzijde te realiseren. De uitbreiding heeft een eigentijdse uitstraling in de vorm van een ‘schuurwoning’ en wordt door een glazen tussenlid verbonden met het hoofdvolume. Het gemeentelijk monument blijft grotendeels ongewijzigd.

De commissie was het niet unaniem eens over het voorgestelde volume en de architectonische vormgeving met een lijvige discussie over de relatie tussen monumentwaarde en nieuwbouw als gevolg. De commissie worstelt met het ontwerp in relatie tot de uitgangspunten uit de welstandsnota. De uitbreiding wordt onvoldoende ondergeschikt bevonden en te eigentijds. Uitbreidingen in een eigentijdse architectuur zijn mogelijk, maar moeten ontworpen worden met respect voor het monument. Het advies van de commissie was dan ook om een neutraal volume te maken dat wegvalt tegen het monument en het monument niet overschreeuwt.

Het uiteindelijke plan toont een archetypische schuurvorm. De commissie is van mening dat de uitbreiding qua volume, uitstraling, eenvoud en soberheid is afgewaardeerd en daarmee een veel natuurlijkere relatie aangaat met het monument. Er zal echter een minderheidsstandpunt blijven bestaan in de commissie met betrekking tot de interpretatie van de welstandsnota.

Eerste plan

Tweede plan

Derde plan

Vierde plan

Laatste plan

Hoorn heeft in de 19^e eeuw een bloeitijd gekend dankzij de handel in met name zuivel en kaas.  De vele kaaspakhuizen in de stad getuigen van deze welvarende periode. Op het Achterom is in 2021 een stukje van deze geschiedenis zichtbaar gemaakt door de reclames terug te brengen. Het voormalige kaaspakhuis aan het Achterom van de firma ‘Mescher & Van Wees’ is getransformeerd tot appartementencomplex. Tijden de renovatie van het complex is ook de historische reclametekst op de zijgevel in ere hersteld. Aan de commissie werd een aanvraag voorgelegd voor het terugbrengen van de reclame-uiting op het dak als bekroning van de gevel conform het ontwerp uit 1930. In blokletters wordt tegen een stalen frame de firmanaam ‘Mescher & van Wees’ aangebracht.

De gemeente Hoorn heeft vanuit de subsidieregeling ‘Beleefbaar maken van Erfgoed’ een bijdrage geleverd aan de reconstructie van de historische gevelreclames. Team Erfgoed probeert ieder jaar een nieuw, historische reclame zichtbaar te maken. De commissie heeft veel waardering voor het plan dat in belangrijke mate bijdraagt aan het zichtbaar maken van de geschiedenis van Hoorn en een kwaliteitsverbetering oplevert aan het Achterom.

Historische foto Achterom 98. Beeld: Vereniging Oud Hoorn

De nieuw aangebrachte reclame-uitingen op het voormalige kaaspakhuis aan het Achterom.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn vrijwel adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Het college is twee keer contrair gegaan.

De commissie heeft negatief geadviseerd over het realiseren van een bijgebouw met afgeknot schilddak op het achtererfgebied van een vrijstaande woning aan de Bangert 3a en 4a. Met name de afgeknotte schildkap acht de commissie te dominant en daarmee niet ondergeschikt aan het hoofdvolume. Tevens voldoet de nokhoogte niet. Het advies was om het bijgebouw te ontdoen van zijn kap zodat het meer bescheiden op zijn plek staat, meer passend in de omgeving is en daarmee passend binnen de regels van het vergunningsvrije bouwen. In afwijking van het advies van de commissie heeft het college van Burgemeester en Wethouders besloten in te stemmen met het bijgebouw met afgeknot schilddak voor beide adressen.

Een positief effect van welstand aan het Munnickenveld in Hoorn. Aan de achterzijde van een woning op een hoek wordt een aanbouw gerealiseerd. De woning ligt op een bijzondere locatie in een knoop tussen Noorderstraat, Nieuwland en het water. De commissie acht de uitbreiding in eerste instantie te fors. Doordat de woning op een kruising van (water)wegen is gelegen kan de aanbouw dominant in het zicht komen en zal daarmee het straatbeeld domineren en het bestaande woonhuis overstemmen. De commissie adviseert een ondergeschikte aanbouw te realiseren door de aanbouw lager te maken door aan te sluiten onder de bestaande gootklossen, in kleur- en materiaalgebruik beter aan te laten sluiten op het hoofdvolume en een transparant tussenlid te introduceren waarmee de aanbouw los van het hoofdvolume komt te staan. In een aantal stappen is het plan toe bewogen naar een acceptabel gevelbeeld. De aanbouw is lager en wordt opgetrokken in metselwerk in een steen die passend is bij het hoofdvolume. Het tussenlid dat geheel in glas wordt uitgevoerd sluit aan onder de bestaande gootklossen van het hoofdvolume en vormt zo de verbinding tussen hoofdvolume en aanbouw. Het aanpaste ontwerp kan rekeningen op waardering van de commissie die spreekt van een eigentijdse uitbreiding die qua materiaalgebruik past in de binnenstad van Hoorn. 

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 is de commissie betrokken geweest bij vele ruimtelijke plannen, zoals het realiseren van een recreatief balkon langs de Westerdijk, de bruggen naar het stadsstrand, de pilot met de winterterrassen waar de commissie een notitie voor heeft geschreven of de behandeling van de Kadernotitie Hoogbouwvisie. Bijzonder is de ontwikkeling van Buitenstad aan de Berkhouterweg en de ontwikkeling aan de Nieuwstraat in het hart van de binnenstad met de naam Blauwe Steen.

De commissie heeft in 2021 met veel belangstelling kennis genomen van de ontwikkelingen omtrent Buitenstad, zij is meegenomen in het stedenbouwkundigplan. Er is sprake van een ambitieus project dat aansluit bij de structuur van de Poort van Hoorn en vormt daarmee de entree van de stad. Het gebied wordt ingericht met circa 480 woningen, een supermarkt en veel groen. De ambitie is om een compact stedelijk woonmilieu te creëren. De openbare ruimte zal fungeren als een belangrijke groene drager van het gebied. De bebouwing bestaat uit stedelijke blokken die een contrast vormen met de natuurlijk ingerichte tuinen die tussen de blokken liggen.

De belangrijkste aandachtspunten van de commissie hebben betrekking op de grote dichtheid van het plan en de haalbaarheid van de ambitie en de groenvoorzieningen. Het is van belang de menselijke maat inzichtelijk te houden. De commissie adviseert de gemeente Hoorn ervoor te zorgen de regie over massa, hoogte en korrelgrootte binnen de gemeentelijke randvoorwaarden te houden en is benieuwd hoe dit plan past binnen de hoogbouwvisie. De commissie ziet de verdere uitwerking met veel belangstelling tegemoet.

Stedenbouwkundig plan Buitenstad Hoorn. Beeld: SVP

De commissie heeft in 2021 het preadvies voor het verbouwen van een voormalige winkelpassage tot woningen in een hofje in het hart van de binnenstad met veel belangstelling bekeken. Het project draagt de naam Hof Blauwe Steen Hoorn. Het binnenterrein ligt ingeklemd tussen de panden aan de Nieuwstraat, de Nieuwsteeg, de Kruisstraat en de Lange Kerkstraat en wordt ontwikkeld tot hofje. De hoofdingang zal aan de Nieuwstraat liggen, daar wordt een onderdoorgang gerealiseerd richting het hofje. Het hofje wordt gevormd door twee bouwblokken aan weerszijden en een gebouw dat meer bijzonder is vormgegeven op de kop en daarmee verwijst naar een kapel. Deze verwijzing komt voort uit de historische hofjes waar vaak kleine kerkjes of kapellen aanwezig zijn. De bebouwing is eenvoudig en in schaal passend bij de binnenstad.

Het plan kan rekenen op veel waardering van de commissie voor het feit dat er op een grootschalige wijze kwaliteit aan een binnenterrein wordt toegevoegd. Haar belangrijkste aandachtspunten hebben betrekking op het aanbrengen van herkenbaarheid in het totaal beeld, één vormentaal waarbij wordt uitgegaan van het karakter van de rust en de kwaliteit van bestaande historische hofjes. De commissie ziet de verdere uitwerking met veel belangstelling tegemoet.

Stedenbouwkundig plan Hof Blauwe Steen Hoorn Beeld: RIETVINK Architecten

Voor beide plannen geldt dat de commissie graag betrokken blijft bij het ontwerpproces, en zij benadrukt dan ook het belang van advisering in een vroeg stadium. Er kan veel voordeel gehaald worden door tijdig in gesprek te zijn over de ruimtelijke kwaliteit. Vooral bij dergelijke grote ingrepen is het van belang om het vraagstuk integraal te benaderen en ook rekening te houden met cultuurhistorie en een goede omgevingskwaliteit. De commissie denkt hier graag over mee.

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Hoorn hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Procesbegeleiding: in de gemeente Hoorn is in het jaar 2021 voor de volgende gebieden een previsor of een supervisor werkzaam geweest: Zevenhuizen, Bangert & Oosterpolder,
• Beleidsontwikkeling: de commissie heeft in het jaar 2021 geadviseerd over het Beeldkwaliteitplan Kersenboogerd. Een delegatie van de commissie heeft daarvoor een locatiebezoek gebracht en een rondwandeling gemaakt door de Kersenboogerd.

De ontwerptekening van het glas-in-lood-raam. Beeld: Joost de Swarte

De nieuwe glas-in-lood-raam geplaast in het westtransept van de Oosterkerk. Beeld: beroepsvereniging nederlandse architecten (bni.)

De ontwikkeling van 43 nieuwe woningen en appartementen op het terrein tussen de Nieuwe Noord, de Duinsteeg, het Ramen en de Nieuwsteeg is een veel besproken ruimtelijke opgave geweest in 2019. Het onderwerp is meermaals aan de orde geweest in de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn omdat op deze locatie, in het centrum van de historische binnenstad, een dergelijke ontwikkeling veel impact zal hebben. De commissie heeft vooral gestuurd op de juist stedenbouwkundige inpassing en de aansluiting op het monumentale hoekpand van De Gruyter.

Inmiddels is het plan gerealiseerd. Het voormalige schoolgebouw is gesloopt en in oude stijl herbouwd. Hierin zijn appartementen gerealiseerd. Langs de Nieuwe Noord is een geheel nieuwe gevelwand gerealiseerd. De variatie in architectuur en korrelgrootte is vanuit de binnenstad doorgezet in de gevels en het plan sluit mooi aan op het stedelijke weefsel van de binnenstad van Hoorn. Het is een sympathiek plan dat ruimtelijke kwaliteit heeft toegevoegd aan de Nieuwe Noord.

Artist impression Nieuwe Noord. Beeld: Van Oostveen Architecten.

De gerealiseerde nieuwbouw aan de Nieuwe Noord.

De nieuwe ontwikkeling op de locatie van het oude postkantoor in de Huesmolen. Beeld: FORMAT Architecten BNA.

Zicht op het Oostereiland en de Hoofdtoren.

Tot slot

Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2022 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.