Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente …..

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze. Zo worden bewoners, bijvoorbeeld voor de transformatie en verduurzaming van de Schrijversbuurt, in Heemskerk in een vroeg stadium bij de ontwikkeling betrokken.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Het plan De Geelvinck is onderdeel van een stedenbouwkundige reconstructie van dit gebied. Hiervoor worden de grondgebonden rijwoningen gesloopt om ruimte te maken voor rijwoningen en twee appartementenblokken. Het ontwerp is middels participatie met omwonenden tot stand gekomen. Er wordt veel groen geplant en ook is er gevelbegroeiing zowel op de koppen van de rijwoningen, als bij de appartementenblokken. Op deze manier is er een vanzelfsprekende aansluiting op het naastgelegen park en zorgt het ook voor een verbetering van de biodiversiteit en gaat het hittestress tegen.

De commissie heeft veel waardering voor de volhoudendheid van architect, opdrachtgever en gemeente om de ambities uit het begin, na jaren ook waar te maken. Het bewijst dat ook sociale woningbouw kwaliteit kan hebben met aandacht en oplossingen voor actuele onderwerpen als participatie en duurzaamheid.

De Geelvinck, JUST architects en 4D architecten

De Geelvinck, JUST architects en 4D architecten

Aan de noordelijke rand van het duurzame bedrijventerrein bij de windmolen komt één van de laatste ontwikkelingen van bedrijventerrein De Trompet. Het is een verzameling vrijstaande gebouwen rond een binnenhof die dezelfde architectuur hebben voor een duidelijke samenhang. Het ligt aan het viaduct over de snelweg, zodat het niet alleen prominent zichtbaar is vanaf de snelweg, maar ook van bovenaf vanaf het viaduct. De daken zijn daarom begroeid, ook om aan te sluiten op het duurzame karakter van het bedrijventerrein. Rondom ligt water, zodat het als het ware een eiland is. Volgens het beeldkwaliteitsplan is de plek een visitekaartje voor het bedrijventerrein, zodat de commissie niet alleen aandacht heeft voor het uiterlijk en de opbouw van de volumes voor het beeld vanaf de snelweg, maar ook voor een groene inrichting van de binnenhof en natuurlijke oevers. Het blijkt lastig te zijn om het ontwerp voor het hoge hoekpand een vanzelfsprekend onderdeel te laten zijn van het wisselende daken-landschap van de lagere gebouwen. De goede dialoog met de architect geeft vertrouwen dat er uiteindelijk een plan met goede omgevingskwaliteit ontstaat.

Vogelvlucht, Swan Art & Build

1e ontwerp 2022, Swan Art & Build

De nieuwe woning vervangt een bungalow. De woning is veel groter en is meer traditioneel van architectuur. Het ontwerp is sympathiek en past in de diversiteit in de omgeving. Vaak worden dergelijke kleinere niet controversiële plannen door de gemandateerde van de commissie behandeld, zo ook in dit geval. Met een paar aandachtspunten voor de gevelcompositie en kleurstelling kon het principeverzoek aansluitend als vergunningsaanvraag snel worden afgehandeld met een positief advies.

Impressie entree, RDPlan

Impressie voorgevel, RDPlan

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Het vooroverleg over de herontwikkeling van de Aldi-locatie aan de Gerrit van Assendelftstraat is in goed overleg met ontwerper, ontwikkelaar en de stedenbouwkundige gevoerd. Behalve de inpassing van het grote volume in het dorpse straatprofiel in combinatie met de wens om zoveel mogelijk passende woningen te kunnen bouwen vanwege de woningvraag, zag de commissie ook een uitgelezen kans om de kwaliteit van de bestaande volgroeide kastanjeboom in de Poelenburglaan op te nemen in het plan. De commissie is verheugd dat zowel ontwerper, initiatiefnemer als gemeente de meerwaarde voor het plan zagen en het plan aanpaste. Op deze manier is niet alleen waardevolle biodiversiteit behouden, maar ook een betere waterberging en verkoeling in de zomerse hitte geborgd. En natuurlijk een mooi en fijn aanzien voor de nieuwe en bestaande bewoners.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij ruimtelijke plannen, zoals de herontwikkeling van de Schrijversbuurt. De gedegen aanpak van het ontwerpbureau en de gemeente waarin de bestaande situatie goed is geanalyseerd en er verschillende modellen zijn onderzocht en besproken met de bewoners, is een voorbeeld van een integrale aanpak om veranderende woonbehoeften, natuurinclusiviteit, verdichting, bereikbaarheid van voorzieningen, mobiliteit en de kwaliteit van de openbare ruimte te combineren. De commissie waardeert het dat ze in een vroeg stadium kan adviseren en aandachtspunten kan meegeven om de ambitie te borgen, zoals voor de binnentuinen en de straatprofielen. Ze kijkt uit naar het vervolg.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Dit kan bijvoorbeeld gaan om het vernieuwen van de welstandsnota in een nota Omgevingskwaliteit die past bij de ambitie van de Omgevingswet of het schrijven van een Kerkenvisie voor leegkomende kerken.

Kastanjeboom Poelenburglaan, Google Streetview

Op de hoek Carel van Manderstraat en Maarten van Heemskerckstraat, waar voorheen een kantoorpand en een eengezinswoning stonden, is een nieuw kantoor gebouwd met daarbij 24 appartementen. Het bakstenen pand verhoogt zich naar de hoek als een duidelijk accent tegenover het gemeentehuis. Op deze manier accentueert het gebouw de toegangsweg naar het centrum. Het gebouw heeft een eenvoudig gridarchitectuur, waarbij de maatverhouding, de kwaliteit van de baksteen met enkele baksteenornamenten het gebouw een duidelijk gezicht geven. Aandachtspunten waren het dichte bergingen-blok, de beplanting aan de straat en de gekozen materialen. Het gebouw is een mooie toevoeging in het dorp.

Bekijk de timelapse.

Oosterweg 27A, Heemskerk, Jan de Wit architect, particulier

Het duurt soms lang voordat een bouwplan gerealiseerd wordt, maar soms kan het snel gaan. In het vorige jaarverslag werd het plan voor een woning aan de Oosterweg toegelicht. Inmiddels is het gebouwd. Het strakke ontwerp van een traditioneel volume is overtuigend uitgevoerd. De abstracte detaillering overtuigt. De nieuwe woning vervangt een bungalow.

Ontwerp, Jan de Wit architect

Gebouwde woning, Jan de Wit architect

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 25 september 2024 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek met wethouder Zalinyan plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• Een actualisatie van de welstandsnota is ook mogelijk middels ambtshalve wijzigingen of een addendum, of geïntegreerd in het programma over duurzame stedelijke verdichting. Op die manier kunnen kosten en tijd beperkt blijven en toch de welstandsnota actueel en werkbaar blijven.
• Plannen worden voortdurend bestuurlijk besproken, waarbij wordt gestuurd op het aanpassen van de plannen middels een dialoog. Bekeken wordt of de manier waarop de adviezen hierin verwerkt worden effectiever kan.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie Heemskerk doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het Omgevingsplan kun je ook de kwaliteit van een straatbeeld beschrijven en vastleggen, zoals groene lanen en ruimte tussen gebouwen. Zorg dan wel voor een goede koppeling en samenhang met de nota Omgevingskwaliteit en het Omgevingsplan.
• Vanwege het beeldbepalende karakter van bomen, hagen en struiken en vanwege hun belangrijke rol in biodiversiteit, verkoeling en waterberging (sponswerking wortelstelsel) spelen bomen, hagen en struiken een belangrijke rol in goede en gezonde omgevingskwaliteit. De commissie adviseert om beleid over het kappen van bomen af te stemmen op de doelen in het omgevingsplan en het kappen van bomen tegen te gaan.
• De commissie is benieuwd of de samenwerking met de Omgevingsdienst IJmond naar wens verloop. Ze ziet dat inmiddels niet alleen kleine plannen door de OD behandeld wordt. Mogelijk is een evaluatie zinvol juist ook met het oog op de Omgevingswet en de veranderende rol van de commissie.
• Met de intrede van de Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In Heemskerk is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Heemskerk de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.