De Welstandscommissie Heemskerk is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op. Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld.  Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken.

Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie.

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden.  Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Het is verheugend dat de rijksoverheid de regierol wil nemen en hierbij een belangrijke rol toekent aan de doelstelling van ruimtelijke kwaliteit, goed verwoord in het programma MOOI Nederland.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.

Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi kan zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Het is balanceren, zoals Minister en Gedeputeerde terecht aangeven, van slim zijn én kwaliteit bewaren. Als adviesorganisatie voelen we ons bij dit balanceren, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.

Er zijn niet zoveel nieuwe grote ontwikkelingen te melden in Heemskerk. De behandeling van de grotere plannen zijn vaak al eerder bij de commissie langs geweest. Zo ook het woningcomplex voor senioren en klein kantoor, genoemd naar de vrouw van Maerten van Heemskerck, Marytgen. De commissie heeft het in 2020 als schetsplan gezien. De architect had een zorgvuldige analyse gemaakt van de plek. Er was waardering om het gebouw, gezien haar grootte, in verschillende delen op te splitsen.

In 2022 ligt er een aanvraag omgevingsvergunning. De bestemmingsplanprocedure is intussen doorlopen. De onderste verdieping is iets verlaagd, hetgeen volgens de commissie voorstelbaar is. In de rechterkop is een raamkozijn op verzoek van omwonenden verwijderd. Deze gevel wordt nu met groen bekleed. Er zal aandacht moeten komen voor de ophangconstructie. De commissie doet de suggestie om verschillende soorten klimplanten te gebruiken voor een betere biodiversiteit. Volgens haar wordt het gebouw een waardevolle toevoeging voor de locatie.

Linker voorzijde, Studio Architectura

Impressie, Studio Architectura

Contouren nieuwbouw, Studio Architectura

In het begin van het jaar krijgt de commissie een fraai plan onder ogen. Het wordt door de plantoelichter eerst ter beoordeling gegeven aan het gemandateerde architectlid van de commissie. Hij brengt het in bij in de grote commissievergadering gezien het kwetsbare gebied aan de Oosterweg waar woning en schuur komen te staan. Het perceel is nu nog nagenoeg ongebouwd.

Enige jaren terug is voor het gebied een beeldkwaliteitsplan gemaakt. De architect heeft de uitgangspunten uit dit beeldkwaliteitsplan gevolgd. Zo worden doorzichten gehandhaafd en is de bebouwing afgestemd op de korrelgrootte aan de Oosterweg. Beide gebouwen kennen een minimalistische vormgeving. Zo manifesteren de openingen zich alleen als beglazing en is er geen goot bedacht. Een zorgvuldige detaillering is dan heel belangrijk om het minimalistische beeld te waarborgen. De commissie vraagt de architect ook om na te denken over een “fall-back” scenario, wanneer de afstroom van het regenwater onverhoeds toch leidt tot overlast. Op welke wijze kan dan toch in een gootdetail worden voorzien en het minimalistische beeld gewaarborgd blijven?

Locatie, Jan de Wikt architect

Gevels woning, Jan de Wit architect

Gevels schuur, Jan de Wit, architect

Bij een bestaand appartementencomplex worden vier extra appartementen gerealiseerd. Een deel van de gevel wordt naar voren geplaatst en op de hoek wordt een balkon toegevoegd. De opbouw aan de achterkant bestaat uit houten skeletbouw en krijgt ook een houten gevelbekleding. Er is overleg geweest met de buren.

Bestaande situatie voorkant, Google Maps 2022

De commissie spreekt van een kwaliteitsverbetering. In de loop van de tijd was het complex aardig verrommeld. Het ontwerp kan in de toekomst gaan gelden als referentie voor de hoekoplossing. De commissie vraagt wel om aan de voorkant de nieuw voorgestelde puien één strek terug te plaatsen om de bestaande plastiek te behouden. Bij toekomstige soortgelijke uitbreidingen moet er wel gelet worden dat er voldoende openheid blijft aan de achterkant. Ze vraagt de gemeente om er op te letten dat het dan niet een dichte gevelwand wordt. Voor de hoek is het ontwerp namelijk een goede oplossing, maar over de hele breedte gaat het om te kleine raamopeningen.

Impressie kopgevel, Swan Artbuild

Impressie achterkant, Swan Artbuild

Bestaande situatie achterkant, Google Maps 2022

Situatie, Swan Artbuild

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
De commissie wil in de aanloop graag meedenken over de kansen en mogelijkheden van de diverse inbreidingslocatie in de gemeente. De openbare ruimte, groen en landschap maar ook alternatieve energieopwekking zijn daarbij thema’s waarover gesproken kan worden.

In 2022 is de commissie betrokken geweest bij de inrichting van het gebied rondom de Debora Bakelaan, ook bekend als de Slotvrouwe. De commissie heeft al eerder de woontorens beoordeeld. Met het inrichtingsplan is er een einde gekomen aan het traject. De commissie is zeer benieuwd naar het resultaat. De gemeente geeft aan haar graag te willen rondleiden zodra het mogelijk is.

Inrichtingsplan Debora Bakelaan, RRog stedenbouw en landschap

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Te denken valt aan:

• procesbegeleiding: supervisie, deelname aan een kwaliteitsteam, deelname aan een projectteam of werkgroep, ervenconsulent en stolpenconsulent;
• beleidsontwikkeling: ondersteuning in verschillende fasen van beleidsontwikkeling: agenderen, stimuleren, (ontwerpend) onderzoek, visievorming, regelgeving, beleidsnota’s, opstellen van procedures, evaluatie en actualisatie. De gemeente Heemskerk is bijvoorbeeld aanwezig geweest bij de bijeenkomst “basismodules voor niet-erfgoed ambtenaren”.

Excursie, De Trompet, MOOI Noord-Holland

In 2020 en 2021 kreeg de commissie diverse kavels onder ogen voor een te ontwikkelen gebied aan de Kleine Houtweg. De huidige bebouwing aan de Kleine Houtweg kenmerkt zich door uiteenlopende vrijstaande woningen en enkele twee-onder -1 kap typen, relatief kleinschalig en sommige nog enigszins agrarisch georiënteerd. Volgens een door de gemeente opgesteld beeldkwaliteitsdocument richt het ontwikkelingsgebied zich op de Kleine Houtweg en zoekt aansluiting met het landelijk karakter in dit agrarisch gebied. Uitgangspunt in algemene zin is daarom om de woningen in landelijke stijl te ontwikkelen, passend bij het karakter van de bebouwing in de omgeving. Gekozen is voor verschillende typen woningen met diverse kappen. Het ensemble beoogt een landelijk beeld, dat zich kenmerkt door kleinschaligheid en diversiteit. De woningen moeten onderling voldoende verschillend zijn met betrekking tot kleur, gevelindeling en kapvorm, waardoor ze allemaal een eigen karakter krijgen.

De woningen zijn intussen vrijwel allemaal gebouwd. De afwisseling is duidelijk. Of er sprake is van een landelijk beeld, valt te bediscussiëren. Dit heeft mede te maken met de kavel opzet, volumeopbouw en de gekozen typologieën in de architectuur. Er is wel sprake van een dorps beeld en een mooie toevoeging aan het karakter van Heemskerk.

Situering, gemeente Heemskerk

Straatbeeld tweede lijns bebouwing, Peter Backer

Straatbeeld aan de Kleine Houtweg, MOOI Noord-Holland

Woning in aanbouw, Peter Backer

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op dinsdag 23 mei 2023 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek plaats met wethouder Ani Zalinyan. Het jaarverslag 2022 is daarbij besproken en de voorbeelden en aanbevelingen in het verslag zijn waar nodig toegelicht. Wederzijds is kennisgenomen van inzichten met betrekking tot de betekenis van de advisering over ‘goede omgevingskwaliteit’ in het algemeen en de wijze van opereren van de adviescommissie in het bijzonder. Vanuit de welstandsnota is er in de afgelopen jaren al geadviseerd op duurzaamheid en zet de commissie in haar adviezen ook accenten waar het gaat om klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen zowel wat betreft het bouwen als wat betreft het inrichten van de buitenruimte. Gezien de ontwikkelingen, wordt de welstandsnota op deze laatste punten nog verder inrichten. De onderlinge samenwerking zowel bestuurlijk als ambtelijk wordt over het algemeen als plezierig ervaren en de wethouder kon zich goed vinden in hetgeen over het advieswerk in het jaarverslag is opgenomen. Er is door de wethouder gevraagd om de gemeenteraad meer te betrekken. Hier zal in het volgende jaarverslag op in worden gegaan. Daarnaast is afgesproken om een paar keer per jaar een algemeen stedenbouwkundig overleg te houden om de hoofdlijnen van ontwikkelingen te bespreken. Op deze manier kan de commissie bij grotere of ingrijpende ontwikkelingen eerder adviseren, passend bij de komende Omgevingswet.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstanscommissie doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De beoordeling van de bebouwing zou altijd integraal met de onbebouwde omgeving dienen plaats te vinden om zo opgaven op het gebied van water, bodem en biodiversiteit direct mee te kunnen nemen.
• Beeldkwaliteitsplannen zijn niet alleen stimulerend en inspirerend voor initiatiefnemers maar ook verankerd in het gemeentelijke beleid en bruikbaar als beoordelingskader voor de gemeente en de commissie. Als ze door de gemeenteraad vóór de ingangsdatum van de Omgevingswet zijn vastgesteld, gaan ze mee in de bruidsschat en blijven ze geldig.
• Warmtepompen horen intussen bij nieuwe woningen en kleine windmolens kunnen worden aangevraagd als energievoorziening. Ze kunnen grote impact hebben op de De commissie mist richtlijnen en zou graag zien dat de gemeente beoordelingskaders opstelt om dergelijke installaties goed te kunnen beoordelen.
• Op veel plekken wordt gezocht naar verdichting, hetgeen voorstelbaar is. Dit moet echter wel gepaard gaan met een goede inrichting openbare ruimte om de leefkwaliteit te waarborgen.
• Het valt aan te bevelen om twee of drie keer per jaar een algemeen stedenbouwkundig overleg te houden om de ontwikkelingen binnen de gemeente te bespreken. Eventuele dwarsverbanden kunnen dan sneller opgepakt worden.
• Neem de commissie mee in plannen die de openbare ruimte betreffen. Zoals de ontwikkelingen rondom het centrum.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Wethoudersgesprek over 2021, Mooi Noord-Holland

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Heemskerk aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Arie Keppler Prijs 2022

Inzending Arie Keppler Prijs 2022, KDRA Architecten