Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de Commissie Omgevingskwaliteit in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in Haarlemmermeer.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunden de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en vroegtijdigere advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Zo wordt in de gemeente Haarlemmermeer inmiddels ook gewerkt met een intaketafel en een omgevingstafel. In nauw overleg tussen de commissie en de gemeente wordt dit jaar onderzocht hoe de betrokkenheid van de commissie bij de omgevingstafel zo efficiënt mogelijk en voor alle partijen werkbaar georganiseerd kan worden.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zal op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, Omgevingsplannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal? Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten? De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw Commissie Omgevingskwaliteit speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Hoe om te gaan met immaterieel erfgoed is een interessant vraagstuk. Bij het verbouwingsplan voor het woonhuis aan de Rijnlanderweg wordt de monumentale waarde niet zozeer bepaald door instandhouding van de opstallen en de authentieke bouwdelen. Het verhaal van wat er zich op de locatie heeft afgespeeld is van waarde. Nu is het een woonhuis maar in de tweede wereldoorlog was het een schuilboerderij voor Joodse onderduikers, die op heel veel plekken in de boerderij maar ook op het erf onderdak vonden. Behoud van de leesbaarheid van het verhaal, belangrijk onderduikerfgoed, is dus van maatschappelijke waarde. De opgave is om het cultuurhistorische verhaal van deze plek te vertalen naar een ruimtelijke vormgeving. Deze vertaling is een opgave waarbij niet alleen de architect om bouwkundige creativiteit en -kennis wordt gevraagd, maar waarbij het een gezamenlijke opdracht is van de (bouw)historicus, eigenaar, gebruiker en architect om het verhaal van de locatie levend te houden binnen de opgave van verbetering en verduurzaming van het bestaande woonhuis en bijhorende opstallen. Een goed historisch onderzoek naar de gebeurtenis eertijds en de rol van de locatie en het woonhuis is essentieel. De architect wordt uitgedaagd om dat verhaal blijvend te verbeelden in de bouwkundige samenhang van gebouwen op de plek en van de eigenaar/gebruiker wordt gevraagd om binnen de eigen woonwensen mee te denken in de mogelijkheden. Het is dus een gezamenlijke opgave die waarde van het verhaal blijvend waarborgt en gestalte geeft, zodat het verhaal niet vervaagt in alleen een bordje in de voortuin.

Nieuwe situatie van ‘Schuilboerderij’ met opstallen in het voorlopige ontwerp, ENZO architecten N interieur

Aanzicht vanaf de weg van de ‘Schuilboerderij’ met opstallen. ENZO architecten N interieur

Fabrieksmatige woningbouw is sterk in ontwikkeling en lijkt een veelbelovend antwoord om snel en betaalbaar woningen te bouwen. Er zijn vele aanbieders en veel uiteenlopende bouwsystemen. Het project aan de Venneperweg in Nieuw-Vennep is een voorbeeld van fabrieksmatige woningbouw in Haarlemmermeer, dat dit verslagjaar in de commissie is besproken. De architecten hebben het overleg als prettig en constructief ervaren:

“Het project is twee maal besproken in de commissie. In hoofdlijnen was de commissie de eerste bespreking positief over het plan. Toch hebben wij wel nog enige opbouwende kritiek gehad op ons ontwerp. Daarop hebben we een aantal aanscherpingen doorgevoerd, die in de tweede bespreking zijn behandeld, en akkoord bevonden. De houding van de commissie was in de basis positief, en de kritiek heeft het plan nog net even naar een hoger plan gebracht. In onze ogen dus een proces zoals het hoort, en zoals je zou willen dat het altijd gaat.” Jeroen de Vries, SPRINGTIJ ARCHITECTEN

Om te komen tot goede omgevingskwaliteit vraagt fabrieksmatige woningbouw om een andere benadering van alle partijen, óók van de gemeente. In Noord-Holland is de NH Bouwstroom opgezet door verschillende woningcorporaties om fabrieksmatige woningbouw te stroomlijnen en in samenspraak met bouwers te zorgen voor kwalitatieve systemen en projecten. De NH Bouwstroom heeft daarmee een voortrekkersrol in Nederland. MOOI Noord-Holland is nauw betrokken bij de NH Bouwstroom en heeft vanaf het begin een rol in de Raad van Advies van de NH Bouwstroom. De Raad van Advies stimuleert het combineren van innovatie met goede omgevingskwaliteit. Daarvoor is ze niet alleen in gesprek met aanbieders van bouwsystemen, maar heeft ze bijvoorbeeld ook in samenwerking met de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit een handleiding met principes gemaakt hoe te komen tot flexibele en duurzame systemen.

Vorig jaar organiseerden wij op ons kantoor in Alkmaar een bijeenkomst met stedenbouwkundigen van gemeenten in Noord-Holland, woningcorporaties van de NH Bouwstroom en onze adviseurs om aan de hand van voorbeeldprojecten te praten over stedenbouwkundige randvoorwaarden bij fabrieksmatige woningbouw. Fabrieksmatig bouwen vraagt namelijk om nieuwe procesafspraken voor de stedenbouwkundige ‘enveloppe’ in de voorbereidende fase en waar nodig bijstelling van de gemeentelijke kaders. Dit is nodig omdat de kwaliteitskeuzes in het proces eerder moeten worden gemaakt, zodat het proces van productie en bouw versneld kan worden. Het College van Rijksadviseurs heeft inmiddels een handleiding gepubliceerd over ‘de governance ’.

Uiteindelijk gaat het niet alleen om oplossingen voor de woningnood, maar om plekken waar mensen graag willen blijven wonen. Daar is meer voor nodig dan alleen snel en betaalbaar bouwen. Fabrieksmatige woningbouw biedt de mogelijkheid om die verschillende ambities te combineren. Belangrijk is te weten dat niet elk systeem geschikt is voor elke plek. Het is daarom nodig vooraf stil te staan welke lokale randvoorwaarden er voor de plek in uw gemeente van belang zijn en welke systemen hieraan tegemoet kunnen komen. Met de keuze voor een passend systeem wordt veel teleurstelling en vertraging voorkomen en kan optimaal gebruik gemaakt worden van de voordelen van fabrieksmatige woningbouw.

Bijeenkomst met adviseurs over fabrieksmatige woningbouw. MOOI Noord-Holland

Bedrijfsverzamelgebouwen schieten overal als paddenstoelen uit de grond. De vraag naar een bedrijfsunit in een verzamelgebouw is groot. Zo ook in Haarlemmermeer, zoals de collage laat zien van een deel van deze gebouwen waarover dit jaar is geadviseerd. Het zijn vooral functionele gebouwen die er overal in Nederland hetzelfde uit lijken te zien, soms zelfs letterlijk. De gedachte leeft nog steeds dat omgevingskwaliteit minder van belang is op bedrijventerreinen, terwijl veel mensen werken op bedrijventerreinen en daar veel tijd doorbrengen. Er zijn uitzonderingen. Zo is er veel aandacht besteed aan de architectuur van de gebouwen aan de Raasdorperweg in Lijnden (zie de foto linksonder). In overleg met de opdrachtgever en zijn architect zijn de gebouwen voorzien van zadeldaken, omdat zadeldaken beter passen in de traditie van het polderlint. Ook is er aandacht besteed aan een aantrekkelijke en groene inpassing. De bouwmethode van al deze gebouwen is nog erg traditioneel, met betonvloeren en een staalconstructie. Vanuit het oogpunt van duurzaamheid wil de commissie van harte aanbevelen om een meer demontabele manier van bouwen toe te passen, omdat de commissie vermoedt dat sprake is van een tijdelijke vraag.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn op één na alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Dat ene geval gaat over een reclame op de gevel van een bedrijfsgebouw, die niet voldeed aan het reclamebeleid. Het college is, na een bezwaarprocedure, contrair gegaan en heeft de reclame-uiting vergund.

Een circulaire brug
In vooroverleg ligt een schetsontwerp voor om aan de Hoofdvaart bij Abbenes een ‘tweedehands brug uit de bruggenbank’ te plaatsen. De vraag aan de commissie luidt of hergebruik van deze brug, met een aantal aanpassingen, vanuit het oogpunt van omgevingskwaliteit mogelijk is op deze locatie. In vergelijking met het gebruik van een nieuwe brug levert hergebruik van deze bestaande brug een reductie van 70 % van de CO2-uitstoot op. De commissie vindt niet alleen het hergebruik van de brug sympathiek, maar ook dat de stoere en kloeke brug past bij de grote lijnen en het orthogonale grid van de polder. Voor de uitwerking geeft de commissie een aantal ontwerpsuggesties aan de ontwerpers mee en spreekt een voorkeur uit voor de groene kleur.

Ook adviseert de commissie om de architecten van de te vervangen bruggen en viaducten van de snelweg A44 te informeren over dit ‘incidentele ontwerp’, zodat de verschillende ontwerpen zo goed mogelijk afgestemd worden.

Omdat er veel verschillende bruggen worden ontworpen geeft de commissie de gemeente als aanbeveling mee om een soort bibliotheek van bruggen te ontwikkelen, al kan de Haarlemmermeerpolder op zichzelf veel verschillende ‘talen’ of verschillend vormgegeven bruggen opnemen.

Procesbegeleiding en ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Zo hebben we de gemeente Haarlemmermeer ondersteund met de jaarlijkse verkiezing van het monument van het jaar  en de samenwerking met de supervisoren en kwaliteitsteams verstevigd.

Samenwerking met supervisoren en kwaliteitsteams
Na de kennismakingsbijeenkomst in 2023 is er dit jaar een vervolggesprek georganiseerd tussen de supervisoren en de kwaliteitsteams met de commissie omgevingskwaliteit om de samenwerking te bevorderen en te versterken. De werkwijze zoals ontwikkeld in Hyde Park werpt inmiddels zijn vruchten af. Van belang is dat in een vroege fase van planontwikkeling (schetsontwerp en/of voorlopig ontwerp) een gesprek tussen de supervisor en het kwaliteitsteam en de commissie omgevingskwaliteit wordt georganiseerd. Bij de verdere planontwikkeling onder begeleiding van de supervisor en het kwaliteitsteam kan de inbreng van de commissie verwerkt worden. Dat werkt voor alle partijen prettig en efficiënt en voorkomt verrassingen in de fase van aanvraag omgevingsvergunning.

Monument van het Jaar gemeente Haarlemmermeer 2024
Gemeente Haarlemmermeer is trots op haar mooie monumenten en zet deze ieder jaar graag in het zonnetje door tijdens de landelijke Open Monumentendag een ‘Monument van het Jaar’ verkiezing te organiseren. De commissie omgevingskwaliteit draagt hier graag haar steentje aan bij door de drie monumenten, ieder met een eigen verhaal, te nomineren.

Het thema van afgelopen verkiezing was ‘Routes, netwerken en verbindingen’. De commissie omgevingskwaliteit heeft het transformatorhuis aan de Akerdijk, Stationsgebouw Vijfhuizen en Huis ter Hart genomineerd. Het monument aan de Akerdijk is een historisch voorbeeld van een transformatorhuisje en laat zien dat onderdelen van het elektriciteitsnetwerk met een zorgvuldig ontwerp goed ingepast kunnen worden in de bestaande omgeving. Het Stationsgebouw Vijfhuizen is een van de weinige tastbare relicten die ons herinnert aan de Haarlemmermeerspoorlijn, wat uniek historisch netwerk voor de Haarlemmermeer is. En Huis ter Hart was een van de eerste gebouwen langs de Haarlemmertrekvaart die fungeerde als logiesfunctie voor reizigers.

Leden Hans Pluckel en Romy Schuit waren tijdens de uitreiking op De Witte Boerderij in Hoofddorp aanwezig om de nominaties toe te lichten. Het Stationsgebouw Vijfhuizen werd door burgemeester Marianne Schuurmans-Wijdeven uitgeroepen tot ‘Monument van het Jaar’.

Hergebruik van een bestaande brug. ipv Delft creative ingenieurs

Voor het bereiken van goede omgevingskwaliteit is het vroegtijdig met elkaar in gesprek gaan hierover van essentieel belang. Een goed voorbeeld hiervan is gebiedsontwikkeling Wickevoort, waar onder andere woningen worden gebouwd en een stadsboer zich gaat vestigen. Hoewel de gebiedsontwikkeling wordt begeleid door een supervisor, moest het langs de commissie omgevingskwaliteit, omdat deze ontwikkeling in de omgeving van een monument ligt (ten zuiden van gemaal Cruquius en naast de Cruquiushoeve) en het gebied een dubbelbestemming cultuurhistorie in het omgevingsplan bevat.

Het plangebied kenmerkt zich door drie groene ‘kamers’ van bomen in het landschap, waarin de Cruquiushoeve ‘verstrooid’ staat gepositioneerd. Om aan te sluiten bij deze aspecten, heeft de commissie geadviseerd de ‘kamers’ nadrukkelijker vorm te geven in het landschappelijke/stedenbouwkundige plan. Ook is aandacht gevraagd voor kenmerkende zichtlijn die vanaf gemaal Cruquius en langs de weg voor langzaam verkeer over het plangebied loopt. Deze zichtlijn is hierdoor bepalend voor de beleving van het gebied. Om deze zichtlijn te versterken, is geadviseerd het parkeren elders te plaatsen en de speelplaats te behouden. Daarnaast zijn ook andere aandachtspunten meegegeven voor de volgende fase. De landschapsontwerper was blij met het collegiale overleg en heeft de adviezen van de commissie meegenomen in zijn ontwerp.

Uit het advies van de commissie blijkt dat omgevingskwaliteit niet alleen gaat om cultuurhistorie en erfgoed; het gaat ook over aspecten zoals landschappelijke inpassing, de gebruikerservaring, duurzaamheid en biodiversiteit. Zij vormen samen een verrijking voor de leefomgeving, en de commissie hoopt de komende jaren niet incidenteel, maar standaard en in een vroegtijdig stadium het gesprek over omgevingskwaliteit te voeren met de gemeente, initiatiefnemers en ontwerpers.

Het eerste ontwerp voor Wickevoort. STUDIO LANDLAB

Het aangepaste ontwerp voor Wickevoort.STUDIOLANDLAB

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 22 mei vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn hieronder samengevat:

• Beide wethouders Beryl van Straten en Marja Ruigrok geven complimenten over het informatieve verslag en zijn blij dat de aanbevelingen worden opgevolgd.
• Er is trots op het winnen van de Arie Kepplerprijs in de gemeente en dat heeft het college geïnspireerd om een architectuurprijs in Haarlemmermeer te gaan organiseren.
• Voorts vinden beide wethouders het belangrijk dat visies inspireren en dat de beleidskaders uitvoerbaar zijn. Afgesproken wordt om met de gemeenteraad in gesprek te gaan over de Nota Omgevingskwaliteit.
• De voorzitter en wethouders maken een afspraak voor een excursie door Haarlemmermeer; als een ‘kijkwijzer’.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie omgevingskwaliteit doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Vorig jaren hebben we ingezet op samenwerking en de gemeente gevraagd om de samenwerking te versterken en processen goed af te stemmen. Dit jaar hebben we gemerkt dat de gemeente ‘werk maakt’ van de aanbevelingen en deze samenwerking actief organiseert. De ambtelijke ondersteuning vanuit de afdelingen vergunning en handhaving, de afdeling erfgoed en de afdeling stedenbouw is deskundig en heel betrokken. Dat helpt de commissie bij de voorbereiding en de advisering. Ook constateren we dat de adviezen van de commissie verder worden gebracht, zowel binnen de ambtelijke organisatie als bij de initiatiefnemers. De commissie is blij met deze ondersteuning en we zetten deze samenwerking graag voort.
• Behalve voortzetting van de goede samenwerking zou het vaststellen van de kaders omgevingskwaliteit een krachtige impuls zijn om de commissie te ondersteunen om meer integraal en op basis van doelen te kunnen adviseren. De bestuurlijke vaststelling van de Nota Omgevingskwaliteit die als concept klaar ligt staat gepland voor het vierde kwartaal. De commissie is verheugd over de proactieve houding van de gemeente, zowel ten aanzien van de processen als ‘de inhoud’ of het beleid. Dit leidt ook tot goede resultaten zoals de winnaars van de Arie Kepplerprijs en de getoonde plannen in dit jaarverslag laten zien. We adviseren dan ook om door te gaan op de ingeslagen weg, waarbij de commissie zich zal inspannen om de opgebouwde knowhow bij MOOI Noord-Holland als het gaat over omgevingskwaliteit en het nieuwe instrumentarium van de Omgevingswet ter beschikking te stellen.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de secretaris Commissie Omgevingskwaliteit Haarlemmermeer de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om dit jaar (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.