Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de gemeentelijke adviescommissie erfgoed in 2024 en onze inspanningen voor erfgoed en omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in gemeente Dijk en Waard.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Met de bredere en meer vroegtijdige advisering over erfgoed en omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit vaker een onderwerp aan de gesprekstafels van de gemeentelijke adviescommissie, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De gemeentelijke adviescommissie erfgoed heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie en erfgoed. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de gemeentelijke adviescommissie erfgoed zullen op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, -plannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap. Daarom wordt een goede samenwerking met de commissie ruimtelijke kwaliteit nog belangrijker, zeker omdat gemeente Dijk en Waard bovengenoemde aspecten van ‘goede omgevingskwaliteit’ heeft ondergebracht in twee separate adviescommissies. De commissie ruimtelijke kwaliteit adviseert in gemeente Dijk en Waard namelijk over diverse ruimtelijke ontwikkelingen zonder een erfgoedcomponent.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als gemeentelijke adviescommissie erfgoed ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet, waaronder de ambities die in het vernieuwde erfgoedbeleid van gemeente Dijk en Waard staan. Wat betekent dat voor de verschillende (cultuurhistorisch waardevolle) gebieden, wijken en gebouwen in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten? De grote maatschappelijke opgaven in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moeten worden opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn. Uw erfgoedcommissie speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol door onder andere kansen voor erfgoed en cultuurhistorie in het begin van ontwikkelingen te signaleren, en actief mee te denken met de wensen van initiatiefnemers, waarbij een zorgvuldige afweging tussen erfgoedaspecten en andere belangen wordt gemaakt.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de gemeentelijke adviescommissie erfgoed faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni 2024 werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Museum Broekerveiling is een belangrijk monument binnen gemeente Dijk en Waard en is representatief voor de relatie tussen de geschiedenis van het gebied en het water. Het voormalig veilinggebouw was jarenlang een plek voor tuinders om hun geproduceerde voedsel te verhandelen, die met schepen werden aan- en afgevoerd. Niet voor niets is de Broekerveiling een rijksmonument, maar de hedendaagse museale functie vraagt om een aantal aanpassingen, waaronder een afgesloten ruimte voor het restaurant en bijeenkomsten.

Voor het behoud van een monument is een passend gebruik altijd van belang, waardoor een monument eens in de zoveel tijd (bouwkundige en ruimtelijke) wijzigingen ondergaat. Hierbinnen kijkt de gemeentelijke adviescommissie erfgoed altijd naar het beoogde programma en de impact daarvan op de monumentale waarden. Het is daarbij de uitdaging om een goede balans tussen beide te vinden. In het geval van Museum Broekerveiling is er een bouwhistorisch rapport opgemaakt, waarin o.a. de monumentale waarden worden geduid, en op basis daarvan is een uitgangspunt geformuleerd: de ontwikkeling als kans aangrijpen om de afleesbaarheid en beleving van het monument te vergroten, dat wordt gekenmerkt door de lange zichtlijnen in de lighal en het informele en functionele karakter.

De gemeentelijke adviescommissie erfgoed heeft in diverse planbehandelingen met de architect gesproken over de plaatsing van de glazen wanden in de ruimte. Wat is bijvoorbeeld de ruimtelijke impact hiervan en hoe worden de glazen wanden opgehangen? Ook lag er een ontwerpopgave voor de verduurzaming van het monument en inpassing van de installaties. Dit is opgelost door een speciaal type vloer (een compovloer, voorzien van isolatie) tussen de loopsteigers aan te brengen en de installaties uit het zicht op de verdiepingen te plaatsen. De gesprekken met de architect, en de inspanningen van de architect en opdrachtgever, hebben geleid tot een zeer zorgvuldig plan, waarbij ruimte is geboden voor de ontwikkeling van het museum, en tegelijkertijd rekening werd gehouden met de monumentale waarden. De gemeentelijke adviescommissie erfgoed is zeer blij met het eindresultaat en ziet dit als een voorbeeldstellend plan.

Visualisatie van de overgang tussen horeca en museum.

Het afgelopen jaar heeft de gemeentelijke adviescommissie erfgoed geadviseerd over 8 plannen met diverse beschermingsvormen (gemeentelijke monumenten – GM, rijksmonumenten – RM, en een perceel met een dubbelbestemming cultuurhistorie):

1. Perceel achter Beukenlaan 21 Heerhugowaard: de nieuwbouw van 16 seniorenwoningen in De Draai (dubbelbestemming cultuurhistorie).
2. Middenweg 411 Heerhugowaard: de verbouw van een stolp (GM).
3. Stationsweg 53 Heerhugowaard: het verbouwen van een kerk (GM) en het bouwen van zorgappartementen erachter.
4. Dorpsstraat 785 Oudkarspel: het verbouwen van een woning (GM).
5. Stationsweg 53 Heerhugowaard: het plaatsen van zonnepanelen op woning (GM).
6. Huygendijk 17 Heerhugowaard: het plaatsen van lichtmasten en vlaggenmasten bij het Poldermuseum (GM).
7. Dorpsstraat 878 Oudkarspel: het plaatsen van zonnepanelen op een kerk (RM).
8. Museumweg 2 Broek op Langedijk: het verbouwen van Museum Broekerveiling (RM).

De plannen van afgelopen jaar waren gevarieerd; van relatief kleine ingrepen aan monumenten, zoals het plaatsen van zonnepanelen, tot ingrijpendere verbouwingen van bijzondere type gebouwen zoals een stolp, een kerkgebouw en een voormalig veilinggebouw. Op de volgende pagina’s worden een aantal van deze plannen verder uitgelicht en thematieken die daarbij horen, zodat inzicht wordt gegeven in de advieswerkzaamheden van de gemeentelijke adviescommissie erfgoed.

De gemeentelijke adviescommissie erfgoed krijgt wel eens te maken met complexe erfgoedplannen, waarbij het van belang is om op locatie te gaan kijken. Een voorbeeld hiervan is de stolp aan de Middenweg, een gemeentelijk monument. De eigenaar heeft de wens om de stolp te verbouwen. Hij heeft al een aantal deconstructieve werkzaamheden uitgevoerd, wat inhoudt dat elementen zoals voorzetwanden, verlaagde plafonds en vloerafwerkingen die geen monumentale waarden bevatten, zijn verwijderd (in overleg met de gemeente).

Tijdens het eerste gesprek met de eigenaar en ontwerper kwam o.a. een verhoging van de balklaag ter sprake. De balklaag is historisch, maar bevindt zich op een geringe hoogte, waardoor de eigenaar niet rechtop onder de balken kan staan. Daartoe heeft de commissie een locatiebezoek ingepland, om ter plekke de balklaag te bekijken en na te gaan of er kansen zijn om de balklaag te verhogen en in welke mate. Op locatie is een gesprek hierover gevoerd, met als conclusie dat de balklaag minimaal verhoogd zal worden ten behoeve van een goed gebruik, maar dat de plattegrond aangepast zou worden; de voornaamste leefruimtes (woonkamer en keuken) komen elders in de boerderij.

De gemeentelijke adviescommissie erfgoed hoopt ook komend jaar nog meer bijzondere monumenten te bezoeken in gemeente Dijk en Waard, en daar in gesprek te gaan met de eigenaren over de beoogde (bouw)plannen.

Impressie Stationsweg 53 (gemeentelijk monument) met nieuwbouw erachter. Bron: Lengkeek Architecten en Ingenieurs

Samenwerken met de commissie ruimtelijke kwaliteit

De gemeentelijke adviescommissie erfgoed krijgt zo nu en dan erfgoedplannen voorgelegd met een nieuwbouwcomponent. Een voorbeeld hiervan is de Stationsweg 53. Daar staat een monumentale kerk op een groot perceel, die in slechte bouwkundige staat verkeert. Een ontwikkelaar heeft het perceel aangekocht om de kerk te herbestemmen tot dagbestedingsruimte voor zorgbehoevende mensen, en achter de kerk een nieuw complex met zorgappartementen te bouwen. Bij deze opgave komt erfgoed en nieuwbouw samen, waardoor de gemeentelijke adviescommissie erfgoed zich bij de commissie ruimtelijke kwaliteit heeft gevoegd, en in die samenstelling adviezen heeft gegeven.

Beide commissies juichen de herbestemming van het leegstaande kerkgebouw toe en vinden een dagbestedingsruimte een zeer passende functie. Ook zien de commissies mogelijkheden om daarachter een nieuw zorgcomplex te realiseren. Omdat er in het tijdelijke omgevingsplan (bestemmingsplan) geen maximale bouwhoogte staat aangegeven, heeft de eigenaar in principe veel vrijheid om een groot volume te bouwen. Echter dient het nieuwe volume zich te voegen in de omgeving én bij het monument. Daarom is gevraagd om een volumestudie, die de architect ook heeft uitgevoerd. Er is op meerdere aspecten van ‘goede omgevingskwaliteit’ geadviseerd; van de inrichting van het terrein tot het nieuwe volume en de restauratie van de kerk. Het resultaat is een volume met kappen in plaats van een volume met een plat dak, zodat de schaalvergroting in het lint wordt beperkt, een groene terreininrichting, en een ondergeschikte koppeling tussen het monument en de nieuwbouw, zodat de kerk qua functie ook een fysiek onderdeel wordt van de nieuwbouw erachter. Dit garandeert een goede functie voor de komende tientallen jaren.

De aanvrager en architect bereiden de aanvraag omgevingsvergunning voor, waarna verder wordt gesproken over de restauratie van de kerk. De gemeentelijke erfgoedcommissie kijkt uit naar het vervolg en hoopt in de toekomst bij dit soort opgaven samen te blijven werken met de commissie ruimtelijke kwaliteit.

Eerste schets voor de nieuwbouw achter de kerk. Bron: Lengkeek Architecten en Ingenieurs

Impressie eerste ontwerp voor nieuwbouw achter het kerkgebouw. Bron: Lengkeek Architecten en Ingenieurs

Impressie laatste ontwerp voor nieuwbouw achter het kerkgebouw. Dit ontwerp wordt verder uitgewerkt tot een aanvraag omgevingsvergunning. Bron: Lengkeek Architecten en Ingenieurs

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met wethouder Leibbrand en de ambtelijke ondersteuning de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst.

Op maandag 18 augustus vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024, dat ook in het teken stond van een kennismaking. De voorzitter en secretaris hebben uitgelegd hoe de gemeentelijke adviescommissie erfgoed haar werk uitvoert, en hoe zij samenwerkt met de ambtelijke ondersteuning en de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit als nieuwbouw en erfgoed samenkomen in één plan. Daarnaast is vooruitgeblikt naar het komende jaar. In het erfgoedbeleid staan een aantal ambities voor de advisering over erfgoedplannen vastgelegd, en vanuit de erfgoedambtenaar is er ook behoefte om zo nu en dan op informele wijze een erfgoedvraagstuk aan de commissie voor te leggen. De erfgoedambtenaar en plantoelichter zullen hier samen met de secretaris van de commissie nader invulling aan geven, en de commissie kijkt uit naar een prettige samenwerking het komende jaar.

Overige aanbevelingen door de commissie
De gemeentelijke adviescommissie erfgoed doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het streven naar goede omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen van belang, evenals het vroegtijdig in gesprek gaan met elkaar. In het kader hiervan kan een beroep worden gedaan op een (van onze) adviseurs om aan te schuiven bij een omgevingstafel. Daarnaast denkt de gemeentelijke adviescommissie erfgoed ook graag mee met het borgen van cultuurhistorie in bijvoorbeeld stedenbouwkundige visies, beeldkwaliteitsplannen en omgevingsplannen.
• Voor monumenteigenaren is het zeer van belang dat alle informatie m.b.t. preadviezen en aanvraag omgevingsvergunningen goed vindbaar is op de website van de gemeente. De commissie doet de aanbeveling om goed naar de huidige pagina te kijken en deze aan te vullen met in ieder geval contactgegevens van de beleidsmedewerker erfgoed, maar wellicht ook met beoordelingskaders en een opsomming van stukken die aangeleverd moeten worden, zoals ook op de pagina van ‘aanvraag omgevingsvergunning’ staat.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om beleid voor verduurzaming (van erfgoed) te maken. Gemeente Dijk en Waard heeft hier geen beleid voor, maar de commissie adviseert om actief aan de slag te gaan met verduurzamingsbeleid, omdat verduurzaming onderdeel is van vrijwel ieder nieuw initiatief voor monumenten. Dit levert niet alleen voor de commissie heldere advieskaders op, maar ook monumenteigenaren weten van tevoren beter welke richtlijnen de gemeente stelt aan verduurzaming. Landelijk zijn al een aantal goede voorbeelden te vinden die als inspiratie gebruikt kunnen worden, waaronder websites zoals de Toolbox Duurzaamheid & Ruimtelijke Kwaliteit en het Steunpunt voor Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Ook heeft de RCE een afwegingskader Verduurzaming van monumenten opgesteld; richtlijnen die een op een over zijn te nemen in beleid. Uiteraard is de commissie ook bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Gemeentelijke adviescommissie erfgoed Dijk en Waard de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.