Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Enkhuizen.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de Omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

In 2023 hebben verschillende overleggen plaatsgevonden over het Enkhuizerstrand. Het Enkhuizerzand wordt herontwikkeld waarbij een vakantiepark aan het strand wordt gerealiseerd en ter plaatse van de zeilschool een nieuwe voorziening wordt gerealiseerd met horeca.

Het vakantiepark riep in het begin bezwaar op bij de commissie. De huisjes waren door het volle programma niet altijd ideaal gepositioneerd en de openbare ruimte had te weinig kwaliteit voor deze plek. Daarnaast was sprake van een grote hoeveelheid huisjestypes, massa’s, materialen en kleuren per deelgebied (3). Dit maakte het geheel erg onrustig en onsamenhangend, daarnaast ontbrak de relatie met het Enkhuizer-DNA.

Vanwege de omvang van het plan is besloten om een stap terug te nemen en tussentijds met de stedenbouwkundige van de commissie in overleg te gaan over de uitgangspunten. Het ontwerp is naar aanleiding hiervan aangepast. Er zijn grote stappen gemaakt voor wat betreft posities van de huisjes, de openbare ruimte en groen, de thematiek in het park en de uitwerking van de huisjes. Er is gekozen voor het toevoegen van een nieuwe jaarring aan Enkhuizen. Het eindbeeld is overtuigend en de commissie kijkt uit naar de herontwikkeling van het Enkhuizerzand, waar ook andere initiatieven onderdeel van uitmaken.

Sfeerimpressie aan ’t water. RHO adviseurs

Huisje op ’t strand met zonwering en omkasting van installaties. RHO adviseurs

In 2023 heeft de Centrale Erfgoedcommissie van MOOI Noord-Holland geadviseerd over de erfgoedplannen van Enkhuizen. Onder meer adviseerde zij over ingrepen aan een rijksmonument aan de Westerstraat. Volgens de bouwhistorische verkenning stamt het casco van het huidige voorhuis met tweelaags gestapeld houtskelet uit de zestiende eeuw en de huidige lijstgevelgevel uit circa 1800. Het voorhuis is door de bouwhistoricus met uitzondering van interieuronderdelen voornamelijk hoog en positief gewaardeerd.

Het plan bestaat uit twee fasen, waarvan fase 1 uit een plan voor onderhoudswerkzaamheden aan en reconstructie van aantal gevelonderdelen bestaat en fase 2 wijzigingen aan het interieur, het toevoegen van daklichten en een nieuwe aanbouw aan achterzijde betreft. In de eerste aanvraag wordt gesproken over:
– het reconstrueren en weer schuifbaar maken van de onderste delen van de vensters in de voorgevel;
– het wijzigingen van de voordeur, grotendeels gebaseerd op de oorspronkelijke voordeur;
– het wijzigen van enkelglas naar isolatie glas, waarbij de ramen van de slaapkamer een iets hogere isolatiewaarde krijgen;
– het vervangen van de slechte delen van het kozijn- en raamhout;
– het wijzigen van de kleur en kleurstelling van het houtwerk.

De commissie is positief over de zorgvuldigheid waarmee het plan is vormgegeven. Ten aanzien van het wijzigen van de afzaten in de zijgevel door hardsteen wijst de commissie erop dat dit mogelijk schade zal aanbrengen aan het bestaande metselwerk, het gevelbeeld hierdoor wijzigt en dat de ingreep niet noodzakelijk is, omdat het metselwerk behandeld kan worden met een waterafstotende olie om het probleem op te lossen. Tevens vraagt zij om een kleurentrappetje uit te voeren om de voorgestelde kleurwijziging beter te onderbouwen, gezien deze van impact is op het gevelbeeld. In het aangepaste plan is hieraan gehoor gegeven en zijn aanvullende stukken aangeleverd. In overleg met de Erfgoedcommissie wordt tot een kleur gekomen die past bij het tijdsbeeld van het pand. De gemeentelijke adviescommissie heeft het advies van de Centrale Erfgoedcommissie overgenomen. Vanaf medio 2023 en in begin 2024 hebben de behandelingen over fase 2 plaatsgevonden.

Plan fase 1. TPAHG

Voorgesteld wordt om de bestaande uitvaartverzorging aan het Rode Paard in Enkhuizen uit te breiden en ter plaatse en bedrijfswoning te realiseren, in één complex. Het huidige complex bestaat uit verschillende bouwdelen met platte daken. Het voorstel bestaat in eerste instantie uit het handhaven van de platte daken en vooral in de gevels aanpassingen door te voeren. De locatie is gelegen nabij de ‘entree’ van Enkhuizen en alzijdig zeer goed zichtbaar. De commissie vraagt daarom om kwaliteit in volume, architectuur en terreininrichting.

Na een aantal overlegmomenten bestaat het eindbeeld uit een doorlopend volume met eenheid op de begane grond en hoogteaccenten op de verdieping ter plaatse van de aula en de woning. Het gebouw heeft een uitnodigende uitstraling gekregen en is aan de zijde van het fietspad geopend voor een vriendelijk aanzicht vanuit de openbare ruimte. Het terrein rondom het gebouw is meegenomen in de planvorming, de begeleiding vanuit het terrein naar de entree en de toevoeging van groen is zeer wenselijk voor deze plek. De commissie is positief over de gemaakte stappen gedurende de behandelingen en de kwaliteitsverbetering die plaatsvindt op deze plek.

Bestaande situatie met in het kader de uitbreidingslocatie. Breg + Breg

Impressie gebouw met terreininrichting. Breg + Breg

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals de plannen voor de Bloembuurt (binnenstad Enkhuizen) en Florapark (Enkhuizen/ Stede Broec) en de uitbreidingsopgave van Incotec (Westeinde, Enkhuizen). De commissie is positief over het feit dat zij steeds eerder bij de planvorming betrokken wordt. Op deze manier zijn laagdrempelige kwaliteitsgesprekken mogelijk.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Enkhuizen is door MOOI Noord-Holland gewerkt aan nieuw zonnepanelenbeleid. In 2023 is dit beleid vastgesteld en in gebruik genomen.

Bekijk hier de video

Enkhuizen kent een rijke historie aan bierbrouwerijen. Ooit waren er meer dan 25 in de stad te vinden. In 2016 en 2017 adviseerde de commissie over de herbestemming van een bedrijfshal uit 1920 op de scheepswerf aan de Paktuinen. Het gebouw werd verbouwd tot een brouwerij met proeflokaal. De commissie was zeer positief over het initiatief en de kwaliteitsverbetering die hierdoor zou ontstaan.

De bierbrouwerij met proeflokaal is inmiddels enige tijd in gebruik. Het gebouw heeft de industriële uitstraling van het voormalige bedrijfsgebouw behouden, met name aan de straatkant. Aan de waterkant is het gebouw meer geopend door middel van glaspuien. Aan deze zijde bevindt zich tevens het terras, met uitzicht op de Oude Haven en de bebouwing aan de Dijk.

In 2018 werd het plan genomineerd voor de Arie Keppler prijs van MOOI Noord-Holland, in de categoriën cultuurhistorie als inspiratiebron, herbestemming en hergebruik en stedelijke vernieuwing (meer via deze link). Het plan werd toen beschreven als een verrijking van de stad, stimulering van activiteiten in de haven, verbetering van het straatbeeld en bijdrage aan de gewenste stedelijke vernieuwing. De commissie is het eens met deze uitspraken.

Straatbeeld met zicht op de Drommedaris. Katja Effting

Interieur gezien richting de Oude Haven. Katja Effting

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op [datum] vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: [samenvatting invullen].

Overige aanbevelingen door de commissie
De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Enkhuizen doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In gemeente Enkhuizen zijn voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• In de gemeente Enkhuizen hebben veel aanvragen betrekking op een monument of ingreep in het beschermde stadsgezicht. Een erfgoeddossier vraagt om maatwerk en een zorgvuldigheid. Zo zijn er bij erfgoedplannen meestal specifieke gegevens nodig voor de beoordeling zoals een bouwhistorische rapportage. Niet elke zaakbehandelaar is hiervan op de hoogte waardoor dossier soms onvolledig worden aangeleverd bij de commissie en zij geen uitspraak kan doen. Zij licht uiteraard graag toe wat zij nodig heeft om tot een zorgvuldige planbeoordeling te komen.
• Bij de erfgoedplannen die aan de commissie worden voorgelegd zit (meestal) geen toelichting van de erfgoedmedewerker bijgesloten. In sommige gevallen is dit wel wenselijk.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Enkhuizen de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.