De Welstandscommissie Enkhuizen is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op.  Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld.  Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een brede taakomschrijving dan nu het geval is te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken.

Er is in de wet een belangrijkere plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie.

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden. Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur’.

Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi kan zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Het is balanceren, zoals Minister en Gedeputeerde terecht aangeven, van slim zijn én kwaliteit bewaren. Als adviesorganisatie voelen we ons bij dit balanceren, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.

De watersportwinkel aan de Compagnieshaven wordt herbouwd. Het nieuwe volume is qua situering meer georiënteerd op het water. De winkel krijgt een modern uiterlijk en bestaat uit 3 eenheden met een zadelkap. De gevels en het dak worden voorzien van sandwichpanelen in zinklook en zwarte kozijnen. De commissie kan zich de moderne architectuur op deze plek aan het water en vrijliggend in de haven goed voorstellen. Ze benadrukt daarbij wel het belang van een zorgvuldig uitgewerkte detaillering en het versterken van de alzijdigheid van het gebouw aan de kant van het water. Het eindontwerp bestaat uit een thermische structuur met daaromheen sandwichpanelen en zetwerk, in een matzwarte kleur. Het dak steekt over, in de gevels daaronder worden houten geveldelen toegepast. In de gevels zijn grote puien geplaatst.

De voor moderne jachthavens bestemde Compagnieshaven ligt net buiten de historische binnenstad. Het waterfront van Enkhuizen heeft op deze locatie een hoge potentie om bij te dragen aan de kwaliteit van de binnenstad, de presentatie van de stad aan het water en aan het gebruik en de beleving vanaf het water en vanuit de stad. De gesprekken gaan tijdens de overleggen met de architect dan ook over de inrichting van de openbare ruimte.  Momenteel overheerst de parkeerfunctie op een in potentie toplocatie. De eigenaar heeft voor de Compagnieshaven een Beeldkwaliteitplan opgesteld, dit is overigens niet vastgesteld door de gemeenteraad. Hierin is de inrichting van de openbare ruimte nog niet meegenomen. De commissie geeft dan ook aan om de terreininrichting nog met haar te bespreken als dit is uitgewerkt.

Schetsontwerp. ME-2 Architecten

Gevelontwerpen. ME-2 Architecten

Aan de Hoogstraat staat een gemeentelijk monument. Het is een half vrijstaande berging uit circa 1850 tussen twee rijksmonumenten en vlakbij het stadhuis. De voorgevel bestaat uit een rode bakstenen lijstgevel met smeedijzeren muurankers en boven de houten kroonlijst een zadeldak met rode Hollandse dakpannen, met de noklijn evenwijdig aan de Hoogstraat. Achter de berging bevindt zich een aanbouw met lessenaarsdak aankapping. Ooit heeft dit als woning dienst gedaan en vanaf 1954 was het in bezit van de gemeente Enkhuizen, die het inrichtte als fietsenstalling. In 2022 werd het verkocht om als woning in gebruik te nemen. De verbouwingsplannen werden aan de welstandscommissie en de Erfgoedcommissie voorgelegd.

De externe verbouwing betreft het plaatsen van een dakkapel op het voordakvlak en achterdakvlak en het plaatsen van dubbele deuren op de begane grond. De dakkapel aan de achterzijde doorbrak volgens de commissie teveel het doorlopende lessenaarsdak, temeer omdat deze vanaf de kant van het stadhuis goed zichtbaar is. Dat was mogelijk door in de plattegrond een aanpassing te doen. Ook werd meegegeven om op deze bijzondere plek geen hoge schutting te plaatsen, maar om het aanplanten van een groene haag om het perceel af te schermen. Ook hieraan kon worden voldaan. Zo heeft een kleine karakteristieke berging uit de negentiende eeuw weer een nieuw leven kunnen krijgen, met behoud van de historische waarden.

Eerste ontwerp voor de woning. RK Architectuur

Eindontwerp voor de woning. RK Architectuur

Enkele jaren geleden kreeg de commissie ter beoordeling het plan voor een nieuwbouwwoning aan de Prins Bernhardlaan voorgelegd. Een unieke ontwikkeling, waarbij een nieuwe woning werd toegevoegd tussen twee woningen in. Na een langdurig ontwerptraject stond de commissie achter het ontwerp. In 2022 komt de initiatiefnemer echter opnieuw terug bij de commissie met een nieuw ontwerp.

Met dezelfde zorgvuldigheid als in het eerdere traject zoekt de commissie naar een manier om hier een plek-gebonden woning te realiseren, die een hoge kwaliteit uitstraalt en goed is ingepast op het smalle kavel. Het nieuwe ontwerp roept in eerste instantie veel vragen op, het sluit onvoldoende aan op de karakteristieken van de omgeving. Vanwege de mogelijkheden die deze unieke ontwikkeling biedt dient het ontwerp een verbijzondering in de wijk te vormen. Door middels van ontwerpstudies wordt uiteindelijk tot een ontwerp gekomen met een bosachtig karakter, passend bij de rijk ontworpen villa’s en het groene aanzicht van de straat. De hellingshoek van het dak is wel nog een punt van aandacht, met een flauwere dakhelling wordt beter aangesloten op het straatbeeld. Ten overvloede raadt de commissie het aan om de tuin verder uit te werken in samenhang met het ontwerp, bomen zijn daarbij van groot belang.

Eerste ontwerp in 2022 voor de woning. BREG + BREG.

Eindontwerp voor de woning. BREG + BREG.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W, de exacte aantallen zijn niet bekend.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor gemeente Enkhuizen hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

Procesbegeleiding: Omgevingstafel (SED):
Vanaf maart 2022 is Sandra van Assen gemandateerde aan de omgevingstafel Florapark-Westeinde. Hier speelt een grootschalig woningbouwinitiatief en een economisch initiatief van een zaadverdelingsbedrijf. De gemeenten Stede Broec en Enkhuizen willen samen met de initiatiefnemers een integrale aanpak opzetten. De werkvorm van een omgevingstafel is nieuw en de gemeenten en de commissie benutten deze kans om te zoeken naar de juiste samenwerkingsvorm.

Er is in dit vroege stadium nog geen behoefte aan objectgerichte beoordeling van gebouwen, maar wel aan feedback op gebiedswaarden en structurerende keuzes. De aanwezigheid van een gemandateerde stedenbouwkundige namens de Welstandscommissie blijkt van toegevoegde waarde doordat zij vanaf het begin van het proces vanuit haar onafhankelijke rol kan meedenken met de gemeente en haar adviseurs over het landschappelijk en stedenbouwkundig raamwerk voor de ontwikkelingen.

Beleidsontwikkeling: Zonnepanelenbeleid:
De commissie merkt de afgelopen jaren dat het aantal aanvragen voor zonnepanelen in het beschermd stadsgezicht zienderogen toenam. De vraag naar verduurzaming strookt niet meer met de huidige regels in de welstandsnota dat zonnepanelen alleen geplaatst kunnen worden als ze niet zichtbaar zijn vanaf openbaar gebied. In haar vorige jaarverslag heeft ze al gewezen op een actualisering van dit beleid. MOOI Noord-Holland heeft in opdracht van de gemeente Enkhuizen gewerkt aan nieuw beleid voor zonnepanelen in het beschermde stadsgezicht van Enkhuizen. Op basis van voorbeelden elders in Nederland is gekomen tot een nieuw beleid. Dit bestaat uit een zoneringskaart voor gebieden en panden waar zonnepanelen wel en waar niet zichtbaar geplaatst mogen worden. Hieraan zijn regels verbonden die zorg moeten dragen voor een zo rustig mogelijke plaatsing van de zonnepanelen.

Beleidsontwikkeling: Erfgoedbeleid
In opdracht van en in samenwerking met de gemeente Enkhuizen heeft MOOI Noord-Holland in 2021 de nota ‘Erfgoed als Vliegwiel’ opgesteld. Deze nota bevat de gemeentelijke visie en ambities met betrekking tot het Enkhuizer erfgoedbeleid, alsmede een concreet uitvoeringsprogramma. In 2022 is dit erfgoedbeleid vastgesteld.

Tussen 2016 en 2018 heeft de commissie de ontwerpen voor herontwikkeling van een stolpboerderij en voormalig bollenbedrijf naar wooncomplexen beoordeeld. Het totale terrein is her-ontwikkeld tot 26 appartement in twee gebouwdelen: de bollenschuur en de stolpboerderij. Er is veel aandacht besteed om een energiezuinig project te realiseren. Zo is er in ieder gebouw een warmtepomp geplaatst en is het dak van de bollenschuur voorzien van 216 zonnepanelen.

“De gebouwen van het bollenbedrijf aan het Westeinde markeren het begin en de opbloei van deze bedrijfstak in West-Friesland en vertegenwoordigen daarom een lokaal historisch belang” – Vereniging Oud Enkhuizen

In de oude bollenschuur van ‘Tulpe Piet’ – gebouwd in 1929 – zijn zestien huurappartementen gerealiseerd. Het gebouw bestaat uit twee woonblokken met in het midden de centrale entree. De constructie van de centrale hal is een afgeleide van de oorspronkelijke constructie van de oude bollenschuur. In de nieuw gebouwde boerderij zijn tien huurappartementen gerealiseerd. De boerderij is constructief opgebouwd met een dubbel stalen vierkant waaraan de vloeren zijn opgehangen.

In 2018 adviseerde de commissie akkoord te gaan met de plannen. Daarna werd gestart aan de transformatiewerkzaamheden, in 2019 werden de gebouwen opgeleverd. In 2020 werd het plan genomineerd voor de Arie Keppler prijs van MOOI Noord-Holland.

Voorgevel voormalige bollenschuur. Stichting Mooiland

Centrale hal in de voormalige bollenschuur. Stichting Mooiland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 1 juni 2023 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2022. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 

Het evaluatiegesprek over 2022 over de gemeenten Stede Broec, Enkhuizen en Drechterland vindt gezamenlijk plaats.
Er wordt gewerkt aan een omgevingsvisie voor de drie gemeenten gezamenlijk. MOOI Noord-Holland geeft aan diverse handreikingen over de Omgevingswet & erfgoed te hebben gemaakt, o.a. over het omgevingsplan en de omgevingsvisie. Ze zal deze ter beschikking stellen.

De jaarverslagen over 2022 zijn bekeken. De wethouders geven aan de voorkeur te hebben voor beeldmateriaal uit de gemeente, geen algemene beelden van elders uit de provincie.
De commissie geeft aan prettig samen te werken met de zaakbeheerders van de gemeenten. Er is goed contact en plannen worden steeds vaker in een vroeg stadium aangeboden aan de commissie. Een verbeterpunt kan nog gevonden worden in het contact met de afdeling Ruimtelijke Ordening, met name bij bestemmingsplankwesties. In sommige gevallen wordt er vanuit de gemeente meegewerkt aan een afwijking van het bestemmingsplan, waar dit vanuit de ruimtelijke kwaliteit niet wenselijk is. Anderzijds denkt de commissie ook graag mee over waar wel mogelijkheden zijn tot afwijken.

De gemeenten werken sinds een tijdje met Omgevingstafels voor grote projecten. Gesproken wordt om ook intaketafels te realiseren voor het bespreken van kleinere plannen in een vroeg stadium met verschillende experts vanuit de gemeente en waarbij de (gemandateerde van de) commissie ook aanhaakt, eventueel met de ontwerpende architect erbij. Plannen waarbij afgeweken moet worden van het bestemmingsplan kunnen hierin ook een plek krijgen.

Aan de Zilverstraat zal een herontwikkeling plaats gaan vinden om woningen te realiseren. De commissie is een keer over de plannen hiervoor geïnformeerd. Het plan heeft daarna in de acquisitiefase gezeten en zal binnenkort weer gepresenteerd worden.
De wethouder is enthousiast over de Omgevingstafels, waaraan de stedenbouwkundige van de commissie deelneemt. Vanuit de gebiedsontwikkeling gaan alle plannen naar de Omgevingstafel. Wanneer dit plannen tussen de 12 en 100 woningen betreft is er sprake van een versneld proces met in principe één behandeling aan de Omgevingstafel. Bij plannen van meer dan 100 woningen volgen er meerdere behandelingen. De rol van de gemandateerde van de commissie aan de Omgevingstafel wordt als prettig ervaren. De gemeente vindt het positief dat de gemandateerde heeft gevraagd een bodem en water sturende opzet te gebruiken als onderlegger voor de ontwikkeling van Florapark.
In 2023 is er nieuw zonnepanelen beleid vastgesteld in de gemeente Enkhuizen. Dit beleid vormt een verruiming van het vorige beleid. Bij de vaststelling heeft de raad een motie vastgesteld waarin zij vraagt om nog meer verruiming. Handhaving is nog steeds lastig, de commissie heeft geregeld te maken met aanvragers die verwijzen naar illegaal geplaatste zonnepanelen waar niet op gehandhaafd wordt.  Dit kan worden meegenomen bij de verdere verruiming van het beleid. Het is ook raadzaam om na te denken over een inspraakronde.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstandscommissie Enkhuizen doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Samenwerking is het motto van de commissie. In het streven naar kwaliteit is samenwerking met alle partijen, in een complexe omgeving belangrijk om tot goede resultaten te komen. Dit kan het best door in een vroegtijdig stadium met elkaar in gesprek te gaan, zeker bij grote stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen. Zo kan meegedacht worden over passende oplossingen en het nastreven omgevingskwaliteit.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Een goede inpassing valt of staat bij een goede inrichting van de buitenruimte. De commissie heeft nu nog weinig ruimte om hier op te sturen. Dit wordt des te belangrijker omdat er een grote maatschappelijke opgave ligt in verband met klimaatverandering, hittestress, waterhuishouding en biodiversiteit. De gemeente kan bijvoorbeeld een erfbeplantingstool of subsidie voor vergroening van erf en tuin in het leven roepen.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Enkhuizen aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Arie Keppler Prijs 2022