De Welstands- en Monumentencommissie Edam-Volendam werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk hebben we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie mogen ontvangen.

Mede door de Coronapandemie zijn we met z’n allen meer thuis gaan werken waardoor de vraag naar kantoorruimten is afgenomen en kantoorpanden geheel of gedeeltelijk leeg komen te staan. Dit leidt in veel gevallen tot creatief ruimtegebruik, zo ook aan de Schepenmakersdijk waar de commissie in 2021 werd gevraagd te adviseren over het transformeren van het vergadercomplex van het Hoogheemraadschap. Om het vergadercomplex, dat werd gebouwd in 1977-1978, te behoeden voor sloop, werd het aangekocht door de oorspronkelijke architect, die het vergadercomplex met respect voor zijn eigen creatie, een nieuw leven geeft als appartementencomplex voor 13 woningen. Het complex is gebouwd als een hofjesstructuur en verwijst, door de aangebrachte parcelering, naar de pakhuizenarchitectuur. De omgang met de architectuur is onveranderd en de architect wil de pakhuisachtige uitstraling zoveel mogelijk behouden. Om dat te kunnen doen vraagt de commissie aandacht voor de voorgestelde bredere ramen en de transparante balkonhekken die de pakhuisarchitectuur enigszins aantasten. De architect is echter van mening dat de gewijzigde vorm van de balkons en de aangepaste ramen de functieverandering van kantoor naar appartementen duidelijk te maken. Wel wordt het advies van de commissie om daar waar gevelopeningen dichtgezet worden blindnissen te plaatsen ter harte genomen. Zodoende blijft de gevel zijn oorspronkelijke ritme behouden. De commissie uitte in de planbehandelingen veel waardering voor dit bijzondere voorbeeld van herbestemming en circulariteit.

Zuidgevel Schepenmakersdijk. Beeld: Tjeerd Dijkstra.

Het lint van Warder vormt de centrale as van het dorp, de bebouwing is  zorgvuldig, traditioneel en ambachtelijk gedetailleerd. Voor het karakter van het lint is de transparantie en solitaire plaatsing van bebouwing op de kavel karakteristiek. De wens is om de bestaande woning te slopen en daar een eigentijdse woning voor terug te bouwen.  In tegenstelling tot de bestaande woning wordt de nieuwe woning haaks op het lint geplaatst om het doorzicht naar het achterliggende landschap te behouden en te versterken. Het materiaalgebruik bestaat uit felsklik in een donkere kleurstelling dat als schil om de woning wordt getrokken en houten delen in verschillende diepte.

De commissie is zich bewust geweest van het feit dat de nieuwe woning op een bijzondere locatie aan het dorpslint komt te liggen en afwijkt van de karakteristieke, historische lintbebouwing van Warder. Volgens de commissie heeft het ontwerp echter voldoende overtuigingskracht als hedendaagse interpretatie van de traditionele vormgeving waarbij het wel van belang is om de hoofdkarakteristieken van wat in de omgeving gebruikelijk is zoveel mogelijk overeind te houden. Dit betreft met name het materiaalgebruik bestaande uit steen, hout en gebakken pannen. Het advies van de commissie is dan ook om een vlakke pan of leipan toe te passen in combinatie met hout zodat de bestaande architectonische en cultuurhistorische kwaliteiten van Warder behouden blijven. Aan dit advies is voldaan. De commissie is van mening dat het dorpslint van Warder deze eigentijdse architectuur bij wijze van uitzondering kan verdragen en het zal op den duur vanzelfsprekend in de dorpse bebouwing worden opgenomen.

Wel roept een dergelijke exoot tussen de oude bebouwing de vraag op; hoeveel kan het dorpslint aan? De commissie wijst op de fragiliteit van dorpslinten. Het is van belang dat er zoveel mogelijk streekeigen bebouwing blijft bestaan en dat wildgroei voorkomen wordt. Het dorpslint moet niet langzaam verzadigd raken met hedendaagse architectonische typologieën.

De zuid-west en de noordwest gevel. Beeld: Woonpioniers.

De noord-oost en de zuid-oostgevel. Beeld: Woonpioniers.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Het college is vijf keer contrair gegaan.

1.

De commissie heeft negatief geadviseerd over het vervangen en vergroten van een dakkapel op het voordakvlak van een twee-onder-één-kapwoning aan de Zijvend in Middelie. Beide woningen beschikken over een kleine, karakteristieke dakkapel in het voordakvlak. Een nieuwe dakkapel dient aan te sluiten op reeds bestaande dakkapellen in hetzelfde dakvlak. Het college van Burgemeester en Wethouders heeft geoordeeld dat de commissie de van toepassing zijnde criteria juist heeft geïnterpreteerd, maar dat met het vergunnen (contrair aan het advies van de commissie) van de dakkapel op nummer 9 (eenzelfde type twee-onder-één-kapwoning), waarbij deze dakkapel eveneens niet meer aansluit op de naastgelegen dakkapel op het perceel Zijvend 8, een precedent is geschapen. De gevraagde dakkapel is identiek aan de situatie op het perceel Zijvend 8 en 9.

Zijvend 6 en 7 in 2020. Beeld: Marc Steur, gemeente Edam-Volendam

Aanvraag Zijvend 6

Zijvend 6 en 7 in 2020. Beeld: Marc Steur, gemeente Edam-Volendam

2.

Het college is twee keer contrair gegaan bij een negatief advies van de commissie omtrent het legaliseren van het kozijn in de zijgevel en het herstel van het metselwerk van de zijgevel aan de H.J. Calkoengracht in Volendam. Het pand maakt deel uit van het eerst gebouwde, sociale woningbouwcomplex van Nederland en is als zodanig aangewezen als gemeentelijk monument. In de zijgevel is een vierkant kozijn geplaatst in afwijking van de vergunning. De commissie maakt bezwaar omdat de vormgeving en de uitwerking van het kozijn essentieel afbreuk doen aan het historische gevelbeeld en aan de eenheid van het ensemble. Het college van Burgemeester en Wethouders heeft geoordeeld dat het historisch gevelbeeld en de eenheid van het woningblok al veelvuldig is aangepast. In afwijking van het advies van de commissie heeft het college van B&W besloten in te stemmen met het aangebrachte kozijn met de voorwaarde dat het metselwerk onder het kozijn op een deskundige wijze wordt gecorrigeerd dan wel hersteld. Het laten terugbrengen van de oude kozijnen acht het college niet proportioneel en staat niet in verhouding met de aantasting van het nog aanwezige historische gevelbeeld en eenheid.

In verband met het herstel van het metselwerk onder het kozijn in de zijgevel geeft de commissie aan geen voorstander te zijn van het geheel vervangen van dit deel van de gevel. De commissie adviseert de delen die zijn ingeboet te vervangen door een oude, gebruikte bijpassende steen en het geheel te voegen met een bijpassende, kalkhoudende voeg.

In afwijking van het advies van de commissie heeft het College van B&W besloten de eigenaar op te dragen om de gehele strook rondom het zijraam opnieuw te metselen. Door het metselwerk op deze wijze te corrigeren is de kans op een rommelig aanzicht kleiner, dan wanneer de vervanging van het metselwerk zich beperkt tot het metselwerk onder het raam.

De strook dient te worden vervangen met een vooraf door de welstand -en monumentencommissie goedgekeurde steen.

Zijgevel H.J. Calkoengracht in Volendam. Beeld: Marc Steur, gemeente Edam-Volendam.

3.

De commissie heeft negatief geadviseerd over een dakopbouw die zonder vergunning gebouwd is aan het Oosteinde in Oosthuizen. Aan en opbouwen dienen ondergeschikt te zijn toegevoegd, of opgenomen te zijn in de hoofmassa. Platte daken zijn niet toegestaan en er dienen traditionele kleuren te worden gebruikt. Een belangrijk uitgangspunt is dat de contouren en het silhouet van het oorspronkelijke gebouw zichtbaar moeten blijven. De commissie is van mening dat de dakopbouw te dominant is, onvoldoende ongeschikt aan het hoofdgebouw en niet passend bij de architectuur van het hoofdgebouw.

Het college van Burgemeester en Wethouders heeft geoordeeld dat de commissie de van toepassing zijnde criteria juist heeft geïnterpreteerd. De aanbouw met dakopbouw is vanaf de straat zichtbaar, maar omdat deel terugligt ten opzichte van het hoofdgebouw niet bepalend voor het straatbeeld. De bebouwing aan het Oosteinde is zeer gevarieerd, niet alleen in typologie, maar ook in dakvormen, goot- en nokhoogten. Omdat het bouwwerk stedenbouwkundig gezien inpasbaar is op deze locatie heeft het college van B&W ingestemd met het gerealiseerde bouwwerken. Het advies om de dakopbouw in een donkere, gedekte kleur te schilderen is wel overgenomen.

Oosteinde, situatie 2018. Beeld: Marc Steur, gemeente Edam-Volendam.

Oosteinde, situatie 2022. Beeld: Marc Steur, gemeente Edam-Volendam.

4.

De commissie heeft negatief geadviseerd over de uitbreiding van de fietsenstalling aan het Egbert Snijderplein in Edam. De commissie betreurt dat er nog meer groen verdwijnt waardoor dit openbaar gebied steeds verder verkleind, versteend en versnipperd wordt.

Het college van B&W heeft gelet op het maatschappelijk belang besloten om, in afwijking van het advies van de commissie, in te stemmen met het verharden van de groenstrook en het plaatsen van de extra fietsparkeerbeugels. Het busstation in Edam is een regionaal busstation. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het zaak een goede openbaar vervoersvoorziening met bijbehorende fietsenstallingen voor burgers te faciliteren. Door de aanleg van extra fietsbeugels is sprake van een functionele verbetering van het gebied. Het ongewenst parkeren, ook in het groen, wordt daarmee tegengegaan.

Egbert Snijderplein 2022. Beeld: Marc Steur, gemeente Edam-Volendam.

Positief effect van welstand aan de Wester Ven. Op de locatie van een voormalige sporthal wordt een complex met 54 appartementen gerealiseerd. Het complex bestaat uit zes bouwlagen en trapt zowel links als rechts af naar vier bouwlagen. De buitenruimtes zijn aan de binnenzijde van het gebouw opgelost door middel van uitspringende balkons met geïntegreerde plantenbakken langs de galerijen, hierdoor wordt de galerijzijde een levendige gevel gecreëerd. De commissie is van mening dat in de voorgevel nog de nodige plasticiteit ontbreekt en geeft zij mee om af te stappen van het gebruik van twee materialen en één geleed volume te maken in baksteen. De betonnen kolommen die de balkons dragen zouden in samenhang ontworpen moeten worden met de balkonconstructie en daarbij verdient de oplegconstructie speciale aandacht. De plasticiteit in de voorgevel wordt gerealiseerd door ook aan de buitenkant van het pand balkons in een vrije compositie over de gevel aan te brengen en de betonnen kolommen worden voorzien van een verdikking in alle richtingen waardoor het knooppunt duidelijk wordt aangezet. De commissie heeft veel waardering voor het plan.

Artist impression Wester Ven. Beeld: TBE-ZA architecten & ingenieurs.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 werd de definitieve aanvraag omgevingsvergunning ingediend voor de bouw van 81 woningen aan de Baandervesting. Het plan was reeds uitvoerig besproken in het voortraject. Er wordt een stadsblok gecreëerd dat in verschijningsvorm aansluit bij het historische centrum van Edam. Het plan kenmerkt zich door individuele panden, variatie en diversiteit. In de verder uitwerking is het de ontwerpers gelukt om een afwisselend gevelbeeld met een dansend silhouet en hoogte verschillen tussen naastgelegen panden aan te brengen. Een delegatie van de commissie is tevens op locatie uitgenodigd om de materiaalmonsters te beoordelen aan de hand van een wandeling door de historische kern van Edam. Ook het inrichtingsplan voor de buitenruimte is aan de commissie voorgelegd en het vervangen van de kadeconstructie, waarbij op advies van de commissie de stalen damwand wordt voorzien van een houten bekleding en daarmee esthetisch gezien aansluit op de reeds bestaande houten kadeconstructies in het beschermd stadsgezicht van Edam.

Artist impression ‘t Marken, Baandervesting. Beeld: Mulleners + Mulleners Architecten.

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Edam-Volendam hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Beleidsontwikkeling: de commissie heeft geadviseerd over het aanpassen van de welstandscriteria betreffende De Krommert 1, 18 en 25 in Oosthuizen ten behoeve van de ontwikkeling van 21 seniorenwoningen aan de Watering in Oosthuizen.

Artist impression Watering Oosthuizen. Beeld: Ruben Wennekers Architectenbureau.