Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Drechterland.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Raadhuisplein Hoogkarspel in de avond. MOOI Noord-Holland

Het plan aan De Buurt bestaat uit de herontwikkeling van een industrieterrein tot woonerf met elf woningen. Het voorstel bestaat uit verschillende woningtypes, deels aan het dorpslint en deels verder naar achteren gelegen op het kavel. Gedurende de periode 2020 – 2023 is gesproken over de terreininrichting, inpassing en aansluiting op het dorpslint, architectonische types en energievoorzieningen.

In 2021 is een participatietraject met de buurt doorlopen en is het stedenbouwkundig plan gewijzigd. Naar aanleiding van dit traject is gekomen tot een “herberg” op de plek aan het lint waar ook een café heeft gestaan. De rest van het terrein wordt ingericht als boerenerf, met een stolpboerderij en schuurwoningen. Ten behoeve van deze ontwikkeling is een beeldkwaliteitsplan opgesteld, waarin de kaders zijn opgenomen ten behoeve van de beeldkwaliteit en het stedenbouwkundig plan.

Tijdens de laatste fase van de beoordeling is veel gesproken over de terreininrichting. De wijze waarop verharding wordt toegepast, de organisatie van parkeren en inrichting van groen vroegen om een zorgvuldige uitwerking zodat het geheel zou gaan tonen als erf. In de uitwerking van de architectuur is gezocht naar aansluiting op het agrarische en sobere karakter van dit lint. Om de massa van de herberg visueel te verkleinen waren enkele aanpassingen nodig. De architect zei daarover: “De studie naar de herberg was verrassend.” Het eindontwerp sluit goed aan op het karakter van De Buurt.

Inrichtingsplan openbare ruimte. B. Schuitemaker

Impressie de Herberg. B. Schuitemaker

In 2023 is de commissie om advies gevraagd over de sloop-nieuwbouw van een stolpboerderij in Oosterblokker. De historische boerderij is geen monument maar wel beeldbepalend in het straatbeeld. Het stolpenconsulent van MOOI Noord-Holland en de Boerderijenstichting zijn in een vroeg stadium betrokken geweest bij de advisering en planvorming met betrekking op deze locatie. De conclusie was dat sloop gezien de staat van de boerderij denkbaar was, maar onder voorwaarde dat kenmerkende elementen van de boerderij in het nieuwe plan terug moesten komen.

De uitwerking van de stolpboerderij op traditionele of moderne wijze was een discussiepunt tijdens de behandelingen van het plan. Een moderne uitwerking van de boerderij was voor de commissie alleen denkbaar wanneer dit consequent zou worden uitgewerkt. In eerste instantie hinkte het ontwerp nog teveel op twee gedachten, de moderne kozijnen in combinatie met traditionele details riepen bijvoorbeeld vragen op. In het eindontwerp is het moderne concept verder uitgewerkt. Kenmerkende onderdelen van de oorspronkelijke boerderij zoals de darsdeur aan de voorzijde zijn teruggebracht. Een aanvullend element is pde opgemetselde risaliet aan de voorzijde, welke is geïnspireerd op historische beelden van de stolp.

Hoewel de sloop van historische stolpboerderijen beter voorkomen kan worden, is hier op een zorgvuldige wijze invulling gegeven aan het nieuwbouwplan.

De Boerderij in 2023. © 2024 Google

Impressie ontwerp. Nieuweboer Architecten

In 2023 is de commissie om advies gevraagd in een plan voor de renovatie en verduurzaming van woningen aan de Ranonkellaan in Hoogkarspel. De ingrepen hebben betrekking op meerdere blokken, te weten vijf rijen met 33 huurwoningen.

Tijdens de behandelingen is gepresenteerd hoe het gevelsysteem in elkaar zit en hoe deze bevestigd wordt op de bestaande gevels. Er worden minerale steenstrips toegepast. De gevolgen voor bestaande details zijn inzichtelijk gemaakt. De gootklossen verdwijnen door de nieuwe gevels. Nieuw is de ranonkel op de kopgevels. Voor de kleurstelling zijn verschillende varianten aangedragen.

Na overleg met de commissie is gekomen tot een rustige kleurstelling (zonder bonte sortering). De ranonkels zijn iets verkleind ten opzichte van het eerdere plan, zodat deze een ondergeschikte toevoeging vormen. Hoewel de commissie het betreurt dat de gootklossen verdwijnen, is zij ook van mening dat de ranonkels een nieuwe kwaliteit toevoegen.

Het gemeentelijk beleid houdt de toepassing van minerale steenstrips niet tegen, maar de commissie vraagt zich wel af of de kwaliteit op lange termijn gewaarborgd is. Het materiaal is erg poreus en wordt door halsbandparkieten gebruikt voor nestgelegenheid. Over een paar jaar komt zij dan ook graag kijken naar de situatie.

Bestaande woningen. Bredels Architecten.

Kleurstelling nieuwe gevels. Breddels Architecten.

Werkzaamheden in uitvoering. R. Laan.

Werkzaamheden in uitvoering. R. Laan.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling, ondersteunende activiteiten
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zo zijn er meerdere beeldkwaliteitsplannen behorend bij grotere stedenbouwkundige ontwikkelingen voorgelegd aan de commissie. Daarnaast heeft de commissie zich onder meer bezig gehouden met:

• Deelname Omgevingstafels;
• Gemandateerde begeleiding/ advisering Landje van Fleur;
• Gemandateerde begeleiding/ advisering Molenerf;
• Gemandateerde begeleiding/ advisering Centrum-West Venhuizen.

De gemandateerde begeleiding van en advisering over grotere stedenbouwkundige opgaven wordt als positief ervaren. Deze werkwijze biedt de mogelijkheid om vroegtijdig het gesprek aan te gaan met de betrokken partijen. Een bijkomend voordeel is dat er over het algemeen sneller tot oplossingen wordt gekomen. De gemandateerde houdt de medecommissieleden telkens op de hoogte van hetgeen besproken is. Wanneer deze fase positief wordt afgesloten verloopt de behandeling door de plenaire commissie dan ook veelal soepel.

Tot slot hebben commissieleden deelgenomen aan bijeenkomsten over de Omgevingsvisie van de SED organisatie.

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen daarnaast meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor gemeente Drechterland heeft MOOI Noord-Holland onder meer het Stolpenconsulent ingezet.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op [datum] vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: [samenvatting invullen].

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie Ruimtelijke Kwaliteit Drechterland doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie blijft het belang van vroegtijdige gesprekken benadrukken. Plannen hoeven niet in detail te worden uitgewerkt om een gesprek te hebben. De commissie ervaart het juist als prettig wanneer zij in het schetsstadium al wordt meegenomen in de plannen en in overleg kan treden over de gekozen richting.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. Ook de welstandsnota van Drechterland is enigszins verouderd. De meeste gemeenten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In gemeente Drechterland zijn voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.

De commissie merkt dat er veel erfgoedplannen worden aangevraagd en er door vergunningverleners onder meer vragen worden gesteld over indieningsvereisten bij monumenten en de wijze van beoordeling. Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.