Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in de gemeente Diemen.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunden de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en meer vroegtijdige advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, fabrieksmatige bouw, klimaatadaptatie en natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zullen op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, -plannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland  versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni 2024 werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

Steeds meer inwoners van gemeente Diemen willen van het gas af en nemen daarom een warmtepomp, maar ook komen er meer aanvragen voor airco’s. Bij het aanbrengen van deze installaties is een buitenunit nodig. Gemeente Diemen heeft momenteel (nog) geen specifiek beleid voor deze buitenunits en bovendien zijn er ook een heel aantal buitenunits zonder vergunning geplaatst. De commissie ziet diverse aanvragen voorbijkomen waarbij de wit/grijze ‘kasten’ aan de voorgevels worden gehangen of op platte daken worden geplaatst, en waarbij dan verwezen wordt naar een buurpand of een ander pand in de straat die al een buitenunit heeft, weliswaar zonder vergunning geplaatst. Dit maakt dat per casus wordt bekeken wat mogelijk is en wat niet.

Bij de advisering over deze aanvraag kijkt de commissie altijd in hoeverre de buitenunit zich voegt binnen de omgeving. Volgens de commissie is hiervan voornamelijk sprake als de buitenunit uit het zicht van de openbare ruimte wordt geplaatst. Zo is voor Anne Frankstraat 20 geadviseerd om de buitenunit niet bovenop de erker in de voorgevel te zetten, maar juist aan de achtergevel te hangen of achter de haag de gemetselde borstwering van het balkon te plaatsen.

Er zijn ook ontwerpoplossingen voor buitenunits mogelijk, waarbij deze wel zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte, maar zich voegen binnen de architectuur van het pand en/of bouwblok. De commissie denkt daarom graag mee over criteria voor buitenunits voor in nieuw beleid, omdat ook zij de energietransitie een belangrijk onderwerp vindt.

Het afgelopen jaar zag de commissie een opmars aan bedrijfsunits en een enorme groei aan opslagloodsen. Deze gebouwen kenmerken zich aan een grote mate van repetitie, met veelal blinde gevels, kleurgebruik als uiting van reclame, en een grote hoeveelheid parkeerplaatsen. Daarbij zijn de planologische regels in de tijdelijke omgevingsplannen zeer ruim, en de criteria in de welstandsnota enigszins beperkt, waardoor de commissie vaak niet anders kan dan instemmen met grote stedenbouwkundige volumes langs bijzondere historische structuren, zoals de Stammerdijk en de Weespertrekvaart.

Bij initiatieven voor bedrijfsunits en opslagloodsen adviseert de commissie altijd aandacht te besteden aan sociale veiligheid. Dit kan door een duidelijke entree te ontwerpen of de kantoorruimte achter de voorgevel van het pand te positioneren. Gevelopeningen aan de straatzijde en levendigheid erachter zorgen namelijk voor een betere ruimtelijke aansluiting op de omgeving. Daarnaast probeert de commissie in de gesprekken die zij voert met initiatiefnemers ook de inrichting van het terrein mee te nemen. Gemeente Diemen heeft in haar omgevingsvisie en duurzaamheidsagenda namelijk opgenomen dat zij bedrijventerreinen wil vergroenen. Relatief gemakkelijke ingrepen die hieraan bijdragen zijn de parkeerplaatsen voorzien van halfverhadring, enkele bomen plaatsen, en groene erfafscheidingen aanbrengen.

Omdat de commissie voorziet dat de trend zich de komende jaren voortzet, adviseert zij de gemeente om een visie op de bedrijventerreinen op te stellen. Welke functies zijn waar gewenst? Welke kwaliteit wil de gemeente stellen aan de bedrijfspanden? En hoe kunnen de ambities van de gemeente vertaald worden in omgevingsplannen?

Schetsontwerp voor een bdrijfspand met opslagunits aan de Weesperstraat. Studio Lerkemika

Ontwerp voor een bedrijfpand aan de Stammerdijk. Vattentorn B.V.

Diemen heeft de ambitie om meer sociale huurwoningen te bouwen. Een initiatief dat bijdraagt aan deze ambitie is de bouw van twee appartementengebouwen met ca. 40 woningen aan de rand van de wijk Buitenlust. Voor deze zoeklocatie heeft de gemeente een conceptplan opgesteld, dat inzicht geeft in de omvang en ligging van het gebouw, en de indeling van de ruimte om het gebouw heen. De verkavelingsrichting van beide volumes sluit aan op de verkavelingsrichting van de wijk. Beide gebouwen worden in houtbouw gerealiseerd middels fabrieksmatig geproduceerde wanden en vloeren. Hetzelfde geldt voor de asymmetrische zadelkappen, die verwijzen naar de bestaande laagbouw in de wijk. Op de schakel tussen beide volumes staat een glazen hoofdtrappenhuis en op de koppen van de beide gebouwen bevinden zich vluchttrappen buiten het gebouwvolume.

Hoewel de commissie enthousiast was over het ambitieuze ontwerp en de duurzame bouwmethode, zag ze kansen om zowel de samenhang tussen de beide gebouwen onderling en met de wijk te versterken. De commissie adviseerde bijvoorbeeld om de trappenhuizen aanzienlijk beter te integreren in het totaalontwerp en om raamopeningen in de kopgevels te plaatsen, zodat de forse volumes een vriendelijkere uitstraling krijgen. Over de 2 meter diepe leefgalerij die in preadvies-stadium werd getoond, was de commissie enthousiast. Hoewel voor deze kleine appartementen geen individuele buitenruimtes verplicht zijn volgens de bouwregels, zorgt een galerij met ruimte om te zitten voor sociale cohesie tussen de bewoners. Een belangrijke woonkwaliteit. Helaas dreigde deze te sneuvelen in de verdere uitwerking, maar is op aandringen van de commissie toch nog zitruimte gecreëerd in 1,8m brede galerijen. Het ontwerp heeft er een flinke kwaliteitsimpuls mee gekregen en de commissie kijkt uit naar de realisatie.

Voorlopig ontwerp. AnA Architecten

Definitief ontwerp. AnA Architecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsteams en ondersteunende activiteiten
In 2024 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals het plaatsen en verbreden van bruggen in de openbare ruimte, en het adviseren over goede landschappelijke en stedenbouwkundige inpassingen van flexwoningen nabij de Gooiseweg. Ondanks de tijdelijkheid van de flexwoningen vindt de commissie het zeer van belang de bewoners in een fijne leefomgeving terechtkomen.

Daarnaast doen de adviseurs van MOOI Noord-Holland meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Zo nam Jeroen Hooyschuur in 2024 namens de commissie zitting in het kwaliteitsteam Holland Park, en was Hester Wessels betrokken bij de selectieprocedure voor de herontwikkeling van de Rietschuur. Ook ondersteunen wij vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit, bijvoorbeeld door een bijdrage te leveren aan een beleidsdocument. MOOI Noord-Holland is in 2024 gestart met het maken van een nieuwe nota omgevingskwaliteit en erfgoednota voor gemeente Diemen.

Al een aantal jaar adviseert er een kwaliteitsteam over alle ruimtelijke ontwikkelingen in Holland Park; van de inrichtingsplannen voor de openbare ruimte tot de gebouwen. Dit doet zij op basis van de vastgestelde beleidskaders, waaronder stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen. Namens de commissie neemt Jeroen Hooyschuur zitting in het kwaliteitsteam. Hij is daarmee een belangrijke schakel tussen het kwaliteitsteam en de commissie, omdat de commissie als laatste een definitief advies geeft over de uiteindelijke aanvraag omgevingsvergunning voor gebouwen in Holland Park. Het kwaliteitsteam adviseerde afgelopen periode over diverse deelgebieden. Onderstaand worden de belangrijkste punten uitgelicht.

In Holland Park West is de eerste bouwfase opgeleverd, waaronder de Brede School. Hiermee worden de eerste contouren van de nieuwe wijk zichtbaar. Naar aanleiding hiervan heeft het kwaliteitsteam de locatie opnieuw bezocht om te evalueren wat er goed ging, en wat beter kan. Deze verbeterpunten worden meegenomen in de volgende fasen, waaraan wordt gewerkt, zoals fase 4. Het programma voor deze fase is op een aantal onderdelen aangepast en de bouwvolumes zijn geoptimaliseerd. Het kwaliteitsteam buigt zich nu over de ontwerpen van de openbare ruimte en de gebouwen.

In Holland Park Campus is ruimte geboden om in de noordwestelijke hoek (Gooiseweg – Dalsteindreef) een gebouw van ca. 25 bouwlagen te ontwikkelen. Het kwaliteitsteam voerde gesprekken over de legitimatie van een dergelijk hoogteaccent binnen het gebied en kwam tot de conclusie dat een hoogteaccent denkbaar is, mits het uitzonderlijke kwaliteit bevat. Denk hierbij aan architectuur, massa, geleding en plastiek van de gevel, maar ook de aansluiting van het gebouw op het maaiveld en haar omgeving. Het kwaliteitsteam is erg benieuwd naar de vervolgstappen.

In Holland Park Zuid was het Steigerblok de eerste ontwikkeling. Afgelopen jaar is vanuit het stedenbouwkundig concept toegewerkt naar een voorlopig ontwerp. Het kwaliteitsteam vroeg aandacht voor o.a. de maat en schaal van het bouwblokken, de vormgeving van de plint, en een consistente vormgeving en detaillering. Ook benadrukte ze de importantie om groen toe te passen, omdat groen een belangrijke rol in het stedenbouwkundig concept heeft. Daarnaast adviseerde het kwaliteitsteam om de paviljoens in de binnengebieden van de bouwblokken te realiseren, omdat zonder de paviljoens de binnengebieden geen menselijke schaal bevatten, waardoor de gebruikswaarde ervan verloren gaat. Het kwaliteitsteam kijkt uit naar de volgende ontwerpstappen.

Een van de studiemodellen voor Holland Park West, afkomstig uit het stedenbouwkundig programma van eisen. De ontwikkelaars en ontwerpers worden op basis van de studiemodellen uitgedaagd om een plan met hoge kwaliteit te maken. Gemeente Diemen.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op woensdag 7 mei 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024.

Tijdens het evaluatiegesprek zijn de thema’s in het jaarverslag besproken. Bij de thema’s verduurzaming en bedrijventerreinen is iets langer stilgestaan. Onder andere de ruimte planologische mogelijkheden op de bedrijventerreinen, door de groei aan opslagloodsen en bedrijfsunits, pleit de commissie voor een visie op de bedrijventerreinen. Hoe ziet de gemeente de toekomst voor de bedrijventerreinen voor zich? Welke functies komen daar en welke kwaliteitsniveau is gewenst? Daarnaast is aangegeven dat er intern wordt gewerkt aan een addendum warmtepompen op de huidige welstandsnota. Het addendum zal met de commissie worden gedeeld, omdat het uiteindelijk een kader wordt waarop de commissie haar adviezen baseert.

De commissie hoopt altijd in een vroegtijdig stadium betrokken te worden bij ruimtelijke plannen. Zij staat als deelnemer van de omgevingstafel genoteerd, maar helaas is er nog geen geschikt plan geweest om bij aan te sluiten. De commissie hoopt dat dit in 2025 nog zal volgen. Ook kijkt zij uit naar een voortzetting van haar advieswerkzaamheden, en zet zich ook komende jaren met veel plezier in voor een goede omgevingskwaliteit in gemeente Diemen.

Overige aanbevelingen door de commissie
De gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het streven naar omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen, en in een vroegtijdig stadium met elkaar in gesprek gaan, belangrijk om tot een goed resultaat te komen. Dit geldt niet alleen voor bouwplannen, maar ook voor stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen. Zo kan vanaf het beginstadium meegedacht worden over passende oplossingen die de omgevingskwaliteit van een ontwikkellocatie bevorderen.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de gemeentelijke adviescommissie ruimtelijke kwaliteit Diemen aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.