Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Diemen.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten? Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan? De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

De voormalige locatie van transportbedrijf Saan aan de Weesperstraat krijgt een woningbouwbestemming. Het plan bestaat uit appartementengebouwen in het midden van het plangebied en laagbouw, waaronder twee-onder-een-kapwoningen. Op twee hoeken van het plangebied komen torens met appartementen, bestaande uit industriële baksteenarchitectuur. De rijwoningen aan de Weespertrekvaart zijn ontworpen met uniforme plattegronden en tonen zich als herenhuizen met ieder een eigen gevel.

De ambitie om het tuindorp uit de tijdsperiode van de industrialisatie als kapstok voor het ontwerp te gebruiken kon op waardering rekenen van de commissie, maar de uitwerking riep in eerste instantie vragen op. Het beoogde intieme karakter van een woonhof was niet overal herkenbaar, bijvoorbeeld ter plaatse van twee grote galerijflats, omzoomd met parkeerplekken. Omdat veel van deze punten al waren vastgelegd in het bestemmingsplan en stedenbouwkundig plan, heeft de commissie zich gefocust op de architectuur. Gevraagd werd om te zoeken naar oplossingen die de schaal verkleinen en een alzijdige woonkwaliteit toevoegen, en een passende aansluiting te zoeken tussen de herenhuizen en de achtergelegen woningen, zowel functioneel als architectonisch.

Gedurende het proces verwonderde de commissie zich over ontwerpkeuzes en het vrijelijk inzetten van historische referenties. Er zijn wel constructieve gesprekken met de architecten gevoerd, wat volgens de commissie heeft geleid tot een beter plan. De ambitie voor veel groenaanplant en de zorgvuldige uitwerking van de architectuur wel degelijk gewaardeerd. Er werd aandacht besteed aan een de groene inrichting van de hoven en hoogwaardige overgangen tussen privétuinen en de openbare ruimte. Ook zijn meer architectonische middelen ingezet om de schaal van de grotere gebouwen te verzachten, bijvoorbeeld door op de hoeken de kap over de gevel heen te zetten, en in de gemetselde gevels een knip te maken door per bouwlaag een andere kleurstelling te kiezen. Hierdoor sloot het flatgebouw beter aan op de laagbouw in het hof. Daarnaast kregen de hoektorens een wat luchtiger karakter met overhoekse ramen en zijn de galerijen van de flats opgewaardeerd met zitjes en veel gevelgroen. Al met al is de commissie blij met het eindresultaat en ziet zij uit naar de realisatie.

Het stedenbouwkundig ontwerp voor Hof van Saan. PPHP architecten

Impressie van de architectuur. PPHP architecten

Beelden van woningen in het hof. PPHP architecten

Binnen de gemeente Diemen, en zeker aan de Ouddiemerlaan, vormt De Oude Smidse een van de oudste nog bestaande gebouwen. Diemen is na de Tweede Wereldoorlog explosief gegroeid, een proces waarbij ook in de dorpskern veel is gesloopt en vervangen door moderne bebouwing. Daarom zijn juist de overgebleven historische gebouwen van groot stedenbouwkundig belang. Zij vormen de historische ankerpunten in het stedenbouwkundig weefsel en zijn dragers van de identiteit van de lokale gemeenschap.

Het gebouw van de smederij uit 1749 is een voorbeeld van een gecombineerde, eenvoudige werkplaats met woning. De historische bouwwijze, constructiemethode en materialen zijn er nog goed te zien, en de karakteristieke onderdelen van de smederij, zoals een dubbel smidsvuur, zijn nog intact. Hierdoor is het pand een gemeentelijk monument. De Oude Smidse is aan onderhoud toe, en de eigenaren willen dit combineren met een verbouwing. Zo worden de kozijnen gewijzigd en vervangen, en de keuken en badkamer verplaatst.

De commissie heeft veel waardering voor de passie en het ambitieniveau waarmee de eigenaren dit bijzondere monumentale pand willen herstellen en denkt graag actief mee de wensen van de eigenaar en de mogelijkheden die het monument biedt. Slechts op detailniveau was het nodig om de plannen bij te sturen. Zo is vervanging van een monumentaal raam gewijzigd in ‘herstel met achterzetraam’, de schoorsteenkappen zijn terughoudender vormgegeven, zodat deze beter aansluiten bij het historische karakter. Bij het in gebruik nemen van de bestaande deur als voordeur is de huidige klink gebruikt als deurknop en het hang- en sluitwerk afgestemd op het historische karakter van de deur.

Een foto van de huidige situatie. Dhr. Hoenderboom

Een foto van de huidige situatie. Dhr. Hoenderboom

Burgemeester de Kievietstraat ligt in een van de eerste uitbreidingsgebieden van Diemen en kenmerkt zich door kleinschalige langgerekte blokken die samen architectonische eenheden vormen. Bijzonder zijn de elementen die aan de langgerekte blokken zijn toegevoegd, zoals topgevels, schoorstenen en de hoeken van de bouwblokken. Burgemeester de Kievietstraat 110 ligt op zo’n hoek, en de initiatiefnemer wil graag een dakopbouw met dakterras realiseren. De gemeente wilde meewerken aan een afwijking op het bestemmingsplan, omdat aan de overzijde een soortgelijke dakopbouw is gerealiseerd.

Omdat het gebied waarin Burgemeester de Kievietstraat 110 ligt van cultuurhistorische waarde is, kijkt de commissie vooral naar de wijze waarop het plan zich voegt in het kleinschalige stedenbouwkundige karakter van de wijk en de architectonische kwaliteiten van de bestaande bebouwing. Daarom is geadviseerd om de gevelindeling van de opbouw af te stemmen op de bestaande panden, de daklijst verfijnder vorm te geven, minder contrasterend kleurgebruik toe te passen, geen dicht houten hekwerk te plaatsen en houten gevelbekleding te gebruiken in plaats van kunststof. Om de relatie tussen het bouwwerk en de straat te verbeteren, is gevraagd om een raam op de kop aan te brengen.

De eigenaar is meermaals bij de commissie langs geweest, waarbij telkens constructieve gesprekken zijn gevoerd over het plan. Het resultaat is een dakopbouw die zich in architectonische zin representeert als nieuwe tijdslaag in een cultuurhistorisch waardevol gebied, en ook aansluit bij de stedenbouwkundige structuur van de omgeving.

Eerste ontwerp voor de dakopbouw met dakterras. B. Tip Tekenwerken

Definitief ontwerp voor de dakopbouw met dakterras. B. Tip Tekenwerken

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Daarnaast zijn er een aantal nieuwe trends in het type aanvraag zichtbaar, voortkomend uit bredere (maatschappelijke) thema’s.

De afgelopen jaren heeft de commissie steeds meer advies gegeven over verduurzamingsmaatregelen, zoals het plaatsen van een warmtepomp-unit aan de gevel en het na-isoleren van woningen aan de buitenzijde. Een voorbeeld is hiervan is de hoekwoning aan Burgemeester de Kievietstraat 122. De huidige houten rabatdelen worden vervangen door stucwerk met daarachter isolatiemateriaal. De commissie staat altijd positief tegenover verduurzaming van bestaande gebouwen, maar adviseren is soms wat lastiger vanwege het ontbreken van criteria voor dergelijke ingrepen in de welstandsnota. De commissie heeft daarom vooral gekeken naar de wijze waarop de nieuwe gevel qua vormgeving en kleurstelling zoveel mogelijk kan aansluiten op de bestaande situatie. Ook zijn er technische vragen gesteld over de aansluiting van de nieuwe gevel op beeldbepalende gevelonderdelen, zoals goten.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsteams en ondersteunende activiteiten
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals de ontwikkeling van seniorenwoningen in de wijk Buitenlust. Daarnaast heeft de commissie de gemeente advies gegeven over het biedboek voor de Rietschuurhof, met daarin het stedenbouwkundig programma van eisen.

Daarnaast doen MOOI Noord-Holland en haar adviseurs meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Zo nam Jeroen Hooyschuur in 2023 namens de commissie zitting in het Kwaliteitsteam Holland Park. Daarnaast ondersteunt MOOI Noord-Holland vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud van de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Ook zijn vanuit het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland, een taak die MOOI Noord-Holland uitvoert in opdracht van de provincie, diverse bijeenkomsten over erfgoed en het werken met de Omgevingswet georganiseerd. Ook in 2024 staan wij weer voor uw gemeente klaar.

Burgemeester de Kievietstraat 122. De houten gevelbekleding wordt vervangen door stucwerk, met een nieuwe isolatielaag erachter. Google Maps

In het afgelopen jaar heeft de commissie over veel gevelwijzigingen geadviseerd. Op het oog zijn dit kleinschalige ingrepen, maar bij een veelvoud hebben zij – net als dakkapellen – een behoorlijke invloed op het aanzien van het pand, de straat en de wijk. Om te voorkomen dat er ongewenste precedenten ontstaan, worden de criteria in de nota nauwkeurig gevolgd. Uitgangspunt is daarom het behoud van samenhang en ritmiek in het straatbeeld.

De type aanvragen voor gevelwijzigingen verschillen; men wil bijvoorbeeld kunststof in plaats van houten kozijnen, omdat het onderhoud daardoor minder wordt, zoals wordt voorgesteld aan de Aristide Briandstraat 4 (zie beeld 16). En soms is de ingreep al uitgevoerd en wordt naderhand een vergunning aangevraagd. In al deze gevallen kijkt de commissie allereerst hoe de wijziging zich voegt in het straatbeeld. Zijn bijvoorbeeld dezelfde gevelopeningen gebruikt? Vervolgens wordt naar het uiterlijk van de kozijnen gekeken, bijvoorbeeld of dezelfde vlakverdeling van de kozijnen blijft bestaan en welke kleuren en materialen worden toegepast. Om de samenhang en ritmiek in het straatbeeld te bewaren, is het belangrijk dat de gevelwijzigingen afgestemd worden op de architectuur.

Veel aanvragen voor gevelwijzigingen voldoen nog niet aan de criteria in de nota, waardoor de commissie vaak adviezen meegeeft om ervoor te zorgen dat de plannen zich wel voegen binnen het bestaande straatbeeld en passen bij de architectuur. Deze plannen worden verder ambtelijk afgehandeld. Onderstaand worden enkele voorbeelden getoond.

Gevelwijziginen aan de Gustave Stresemannstraat. Links de situatie uit 2018 en rechts de voorgestelde situatie. Google Maps | Bewerkte foto door de eigenaar

De commissie heeft negatief geadviseerd over de gevelwijziging aan de Gustave Stresemannstraat, omdat de kenmerkende ritmiek tussen open en gesloten delen op de eerste verdieping, en het onderscheid tussen de kozijnstijlen en het raamhout – wat wordt ondersteund door zichtbaar kleurverschil – niet meer aanwezig is. Bovendien zijn de vlakverdelingen van de kozijnen veranderd, waardoor op al deze punten de samenhang met het straatbeeld en de ritmiek binnen het bouwblok wordt onderbroken.

Gevelwijzigingen aan de Knoopkruid. Links de bestaande situatie, rechts de nieuwe situatie. Architect Direct

De verticale tussenstijlen in de kozijnen ter plaatse van de begane grond zijn bepalend voor de ritmiek en samenhang binnen het bouwblok én de gevel van het pand zelf. De commissie heeft daarom geadviseerd om de verticale tussenstijlen bij het kozijn op de begane grond terug te brengen. Na dit advies kon de aanvraag verder ambtelijk worden afgehandeld.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op [datum] vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: [samenvatting invullen].

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstands- en Monumentencommissie Diemen doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het streven naar omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen, en het vroegtijdig in gesprek gaan met elkaar, belangrijk om tot een goed resultaat te komen. Dit geldt niet alleen voor de bouwplannen, maar ook voor de stedenbouwkundige plannen en de beeldkwaliteitsplannen. Zo kan vanaf het beginstadium meegedacht worden over passende oplossingen die de omgevingskwaliteit van een gebied versterken. De eerste stappen in een verbeterde samenwerking zijn gezet, onder andere door iedere maand een collegiaal overleg te houden met de stedenbouwkundige, en de commissie hoopt dit het komende jaar voort te zetten.
• De welstandsnota in Diemen is verouderd, waardoor niet alle criteria meer van toepassing zijn voor bepaalde projecten (o.a. dakkapellen). Zij adviseert daarom een nieuwe nota te maken, waarbij tevens ingespeeld kan worden op de nieuwe Omgevingswet.
• In het verlengde van bovenstaand punt vraagt de commissie aandacht voor verduurzaming en aanpassingen aan klimaatverandering. Deze actuele thema’s zijn steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig in de omgeving. De groeiende vraag naar onder andere zonnepanelen en warmtepompen heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstands- en Monumentencommissie Diemen de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.