De Gemeentelijke Adviescommissie Omgevingskwaliteit Den Helder werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Intussen is de inzendingstermijn voor de prijs voorbij, maar het zou mooi zijn als er ook inzendingen vanuit uw gemeente zijn gekomen.

In oktober ontving de commissie een adviesaanvraag met betrekking tot de bouw van tien grondgebonden woningen gelegen ter plaatse van de driesprong Koningstraat, Koningsplein en Oostslootstraat. De architect heeft na een grondige analyse van de historie van deze plek gekozen voor een pandsgewijze benadering, waarbij elk gebouwdeel reageert op de directe omgeving. Aan de Koningstraat is gekozen voor twee bouwlagen met een kap en aan het Koningsplein voor twee lagen zonder kap, in verband met de aansluiting op het monumentale voormalige Belastingkantoor.

De entree naar de Oostslootstraat wordt aan beide zijden gemarkeerd door stevigere hoekpanden, die uit drie lagen zijn opgebouwd. Aan de Oostslootstraat, die kleinschaliger van opzet is, worden twee woningen gebouwd met een bouwmassa van één laag met kap.

De woningen zijn ontworpen in een historiserende stijl. Hoewel individueel benaderd vormen deze toch een onderlinge familie door het gebruik van een natuurstenen plint, decoratieve daklijsten, grote ‘winkelpuien’, gemetselde erkers, diepe neggen en overige architectonische accenten.

De gevels worden uitgevoerd in baksteen met bruine, zalmroze en een gemêleerde zandsteenkleur.

De commissie heeft complimenten voor de zorgvuldige inpassing van het bouwplan. Om de kwaliteit in de toekomst te waarborgen adviseert zij erfafscheidingen en dakkapellen mee te nemen in het ontwerp.

Koningstraat (Stadshart cluster A). Beeld: Braaksma & Roos Architecten

Den Helder heeft een aantal grachten binnen het beschermd stadsgezicht met een “achterkant”, een minder prominente zijde met bijgebouwen, zoals garages. Een voorbeeld hiervan is de Keizersgracht achter de Zuidstraat. In 2021 zijn diverse aanvragen binnengekomen om een dergelijke achterkant te wijzigen naar woonruimte of om een bestaande garage op te toppen.

Omdat deze grachten bij inwoners nog een omage van achterkant hebben, zijn aanvragers zich niet altijd bewust dat ook hier wordt toegewerkt naar een zekere kwaliteit. De discussiepunten zijn dan ook vaak de kwaliteit van het tekenwerk en de materialen die worden voorgesteld. De commissie heeft inmiddels een aantal voorwaarden gesteld voor deze bouwwerken. Zo vraagt zij keramische pannen te gebruiken in plaats van betonpannen en een getimmerde goot in plaats van een kunststof goot. Bij verbouwing van een garage tot (boven) woning wordt daarnaast ook gekeken naar het verbeteren van de bouwkundige staat.

Aan deze achterkanten heeft de commissie met relatief weinig middelen een zichtbare invloed op de kwaliteit. Hoewel er hier en daar nog “rotte kiezen “ tussen zitten, worden de grachten stap voor stap opgeknapt, ook aan de achterkanten.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W, over de exacte aantallen is geen informatie bekend.

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit.

De commissie in actie in Microsoft Teams.

Werkwijze en periodieke wethoudersoverleggen

• Den Helder heeft in het najaar van 2020 voor de advisering een doorstart gemaakt met een nieuwe commissie (GAO) met een ander mandaat en andere commissieleden. Den Helder was hiermee een van de eerste gemeenten met het nieuwe type commissie, de Gemeentelijke Adviescommissie Omgevingskwaliteit (GAO) uit de Omgevingswet. Deze heeft een sterkere nadruk op cultuurhistorie en erfgoed dan de eerdere CRK en een kleiner werkgebied.
• In de afgelopen twee jaar zijn met toenmalig wethouder Heleen Keur afspraken gemaakt over een transparante werkwijze, open communicatie en tussentijds overleg. Het is van belang dat commissie en wethouder(s) elkaar goed informeren en dat lijnen kort blijven. Dit wordt met de nieuwe wethouders graag doorgezet. De wethouders spreken de wens uit om binnenkort een commissievergadering bij te wonen, als toehoorder.
• In het voorjaar wordt een presentatie aan de gemeenteraad voorbereid over wonen, de nieuwe Omgevingswet, etc. Daar wordt ook meer verteld over de brede wijze van adviseren op kwaliteit, evenals de functie en werkwijze van de GAO. Er is wel degelijk veel veranderd. Veel plannen worden nu ambtelijk behandeld. De GAO adviseert vierwekelijks in de grote commissie en doorlopend gemandateerd. Het is laagdrempeliger en constructief. Ook is het goed om tijdens deze presentatie de raad te tonen hoeveel Den Helder met zijn stakeholders de laatste tijd heeft bereikt op het gebied van ruimtelijke ordening. Het is iets om trots op te zijn.

Mogelijkheden advisering en collegiaal overleg

• Een van de gevolgen van de veranderingen is dat er vaker grote, complexe en unieke plannen en meer aanvragen voor monumenten voorbij komen. Er is meer dialoog. Hierdoor worden de vergaderingen meer een gesprek en er wordt integraal geadviseerd en daadwerkelijk kwaliteit toegevoegd.
• De commissie biedt daarnaast meer mogelijkheden om plannen voor te bespreken of tussentijds van richtinggevend advies te voorzien. Eventueel worden locaties fysiek bezocht. De commissie is zo nauw betrokken bij de plannen.
• Commissie kan zowel gevraagd als ongevraagd adviseren.
• Wanneer de gemeente het haar vraagt, kan zij ook adviseren op plannen buiten de vastgestelde gebieden. Bijvoorbeeld bij ingewikkelde of complexe projecten.

Jaarverslag 2021

Het jaarverslag 2021 wordt kort besproken. Er worden geen wijzigingen voorgesteld. Het document is onderdeel van de verplichting om verantwoording af te leggen aan de Gemeenteraad. Het wordt tegelijk gepresenteerd met het jaarverslag van 2020, omdat dit eerder wel was aangeboden, maar niet gepresenteerd. Deze presentatie wordt gecombineerd met de raadspresentatie.