Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Castricum.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze. Vooruitlopend is de vernieuwde Nota Omgevingskwaliteit in 2023 vastgesteld en is Castricum één van de eerste gemeentes die de oude welstandsnota vervangen heeft en voorsorteert op een nieuwe aanpak. Het is een heldere nota, overzichtelijk en met heldere handvatten. Jammer is dat de Reclamenota nog apart is. In de nota is een kopje trendsetters opgenomen met daaronder geschreven dat sneltoetscriteria niet van toepassing zijn wanneer er een trendsetter is. Dit is voor de ruimtelijke kwaliteit een heldere volgorde. In de praktijk blijkt het voor indieners en commissie vaak onmogelijk of heel lastig om er achter te komen welk bouwwerk nu de trendsetter is van de straat. Zeker wanneer er ook bijvoorbeeld dakkapellen zonder vergunning zijn geplaatst. Het is daarom heel belangrijk dat de trendsetters bij de gemeente bekend zijn. Aandachtspunt blijft het terugkerende vraagstuk ten aanzien van het stuken van bakstenen gevels (vaak in combinatie met isoleren aan de buitenzijde).

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Tussen het station Castricum en de duinen liggen onder andere de voormalige terreinen en gebouwen van Kaptein Kaas, de kaas- en boterfabriek, die enige jaren geleden vertrokken is naar Heiloo. Hier wordt Zanderij Zuid gebouwd: een ambitieus plan met losse woningen in een nieuw duinlandschap. Om het beeld van een open landschap te waarborgen is het belangrijk dat in het bestemmingsplan (inmiddels omgevingsplan) goed wordt vastgelegd waar de gebouwen staan en waar niet (vergunningsvrij) bijgebouwd kan worden. Tevens is er een landschapsplan ontworpen dat niet alleen zorgt voor passende duinbegroeiing, maar ook het type erfafscheidingen en de manier waarop er geparkeerd wordt. Want behalve door de afstand tussen de gebouwen wordt de openheid vooral bepaald hoe die tussenruimte gebruikt wordt en hoe het eruit ziet. Er moet dus veel worden vastgelegd zodanig dat het er organisch en natuurlijk uitziet en niet te zeer ontworpen.

In het beeldkwaliteitplan wordt de ambitie vertaald naar kleuren en materialen voor eenheid in verscheidenheid. De commissie heeft veel waardering voor de ambities van het beeldkwaliteitplan en de manier waarop dit is vastgelegd met een mooie, subtiele schakering van kleurpaletten en materialen met enkele accenten. De eerste woningen voor het plan zijn inmiddels ontworpen en geeft vertrouwen in het uiteenduidelijke beeld.

Gebiedsthema’s, beeld Leeuwenkamp Architecten

Beplanting, beeld Boom Landscape

Bekijk hier de video van het slaan van de 1^e paal

De woningbouwontwikkeling aan de Startingerweg is de laatste fase in gegaan. Het plan is echter in een laat stadium aan de commissie voorgelegd, gelijk als vergunningsaanvraag. Elke opmerking en advies van de commissie is dan een ernstige verstoring van het proces en kan dan niet alleen leiden tot frustratie bij de initiatiefnemer en andere betrokkenen, maar late aanpassingen kosten vaak geld. Zeker voor een dergelijk groot en ingrijpend plan. De commissie waardeert daarom de opstelling van de ontwikkelaar en architect die oplossingsgericht waren, de adviezen van de commissie ter harte namen en zich hebben ingespannen het in het plan te verwerken. Het ging daarbij vooral om de afwisseling in het lint te borgen en om het grote appartementengebouw in het midden niet een anonieme, stenen plek te laten zijn. De aanpassingen zorgen voor een goede omgevingskwaliteit en een plek waar het straks fijn wonen is.

Vogelvlucht, beeld Peter van Duyn

Appartementengebouw, beeld Peter van Duyn

Straatbeeld, beeld Peter van Duyn

In het centrum van Akersloot, naast het groene kerkhof staat een geschakelde woning met een kenmerkend scherp zadeldak haaks op de straat. In eerste instantie was de opbouw op de garage in een geheel nieuwe en expressieve architectuur ontworpen met een gebogen dak. Hierdoor was het te opvallend, concurreerde het te veel met het hoofdhuis en onvoldoende ondergeschikt. Een ander passend plan leek eenvoudig te ontwerpen, maar bleek door het bestemmigsplan toch niet mogelijk te zijn. In verschillende ontwerpstudies heeft de architect een goede oplossing bedacht die ook recht doet aan de wensen van de opdrachtgever.

1e ontwerp, RAAD architecten

Definitief ontwerp, RAAD architecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij ruimtelijke plannen, zoals het beeldkwaliteitplan voor Zanderij (zie elders in het jaarverslag).

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Castricum hebben we samen met de stedenbouwkundige beleidsmedewerker van de BUCH de nieuwe nota omgevingskwaliteit geschreven die in 2023 is aangenomen en van kracht is geworden.

Een commissielid is betrokken in enkele Kwaliteitsteams, zoals Zandzoom Limmer Linten, Duin en Bosch en Marelsdal. Het grote voordeel hiervan is dat een goede estafette-advisering geborgd is. Op het moment dat een plan dat al besproken is in een kwaliteitsteam als uitgewerkt vergunningsaanvraag in de commissie wordt behandeld wordt er alleen nog gekeken of het laatste advies van het kwaliteitsteam is verwerkt en of de uitwerking in lijn is met het eerdere ontwerp. Vaak is een dergelijk plan dan akkoord met een kleine makkelijk te verwerken opmerking.

Marelsdal, beeld ZVA

Op de plek aan het Duinpad waar vroeger een recreatiewoning stond is enkele jaren geleden een houten huis gebouwd. De opdrachtgevers waren ambitieus en hebben een jong architectenbureau uit Rotterdam gevraagd  dat naam had gemaakt met circulaire en milieubewuste architectuur. Het huis is helemaal van hout gemaakt, zowel constructie als binnen- en buitenafwerking met een zeer lage CO2-voetafdruk. De commissie had indertijd waardering niet alleen voor de duurzame aanpak, maar ook voor het ontwerp van een samengesteld volume dat zich met de kapvormen en de gevels met houten shingles voegt in het landschap. Nu het gebouwd is bewijst de praktijk de theorie en laat het zien dat gebouwen en natuur heel goed samen gaan, als dat vanaf het begin is ontworpen.

Duinhuis, foto Studio Architectuur Maken

Duinhuis, foto Studio Architectuur Maken

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 15 juli 2024 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek met wethouder Slettenhaar plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• De wethouder is tevreden over het verslag en het werk van de commissie.
• Er zal een vroegtijdige afstemming zijn vanuit de gemeente over grote of belangrijke ontwikkelingen, zodat de commissie de uitgangspunten en belangen kent op het moment dat de eerste ontwerpen worden voorgelegd.
• Een directe afstemming met de betreffende projectleider of gemeentelijke dienst is een pragmatische manier van integraal werken voor plekken zoals bij Castricum aan Zee waar een integrale ruimtelijke visie of plan ontbreekt en niet snel mogelijk is.

Overige aanbevelingen door de commissie

De commissie Castricum doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het Omgevingsplan kun je ook straatbeelden vastleggen, zoals groen lanen en ruimte tussen gebouwen. Zorg dan wel voor een goede koppeling en samenhang met de nota Omgevingskwaliteit en het Omgevingsplan.
• Vanwege het beeldbepalende karakter van bomen, hagen en struiken en vanwege hun belangrijke rol in biodiversiteit, verkoeling en waterberging (sponswerking wortelstelsel) spelen bomen, hagen en struiken een belangrijke rol in goede en gezonde omgevingskwaliteit. De commissie adviseert om beleid over het kappen van bomen af te stemmen op de doelen in het omgevingsplan en het kappen van bomen tegen te gaan.
• In Castricum aan Zee komen uiteenlopende functies samen op een beperkt gebied in de duinen en aan het strand. De commissie mist een samenhangende visie en beveelt aan om dit op korte termijn te maken.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In Castricum is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog geen criteria in de nieuwe nota opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Castricum de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Natuurgebied langs N203, beeld gemeente Castricum