De Welstandscommissie Castricum is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op.  Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld.  Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken.

Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie.

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden.  Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Het is verheugend dat de rijksoverheid de regierol wil nemen en hierbij een belangrijke rol toekent aan de doelstelling van ruimtelijke kwaliteit, goed verwoord in het programma MOOI Nederland.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.

Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi kan zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Het is balanceren, zoals Minister en Gedeputeerde terecht aangeven, van slim zijn én kwaliteit bewaren. Als adviesorganisatie voelen we ons bij dit balanceren, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.

De Woude Castricum, MOOI Noord-Holland

Langs het Alkmaardermeer in Akersloot vindt een grote transformatie plaats. De commissie heeft al eens het gebied “De Skulper” ter beoordeling gekregen en nu is een volgende ontwikkeling aan bod. Op de plaats van een oud haventerrein komen negentig appartementen en veertien arken. De diverse bouwblokken kennen verschillende typen architectuur. De commissie had graag het project eerder gezien. Ze heeft namelijk zorgen over de zichtlijnen vanaf de Geesterweg en de plaatsing van de arken in het ontwerp. Voor beide zijn intussen de kaders vastgesteld. Voor de architectuur vraagt de commissie om de concepten consequent uit te voeren. Zo lijkt bijvoorbeeld de straatkant te refereren aan het maritieme, maar tegelijkertijd sluit het weer bij de straat aan in materialisatie. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden. In de overleggen worden ook de kleuren besproken. De commissie adviseert om het niet te somber te laten worden. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de arken: die dreigen op een zwarte, platte koek te gaan lijken. Misschien kan er in hoogte differentiatie komen of meer diversiteit in de kappen. Er is ook nauwelijks ruimte tussen de twee rijen arken. Alleen een wijziging van materiaal is niet voldoende. Er komt een aangepast plan waarbij de daken van de woonarken van wit bitumen zijn. De arken liggen nu ook meer verspreid. De ingrepen hebben volgens de commissie een positief effect op het beeld.

Het te ontwikkelen terrein, TPAHG architecten

Aanzicht vanaf de straat, 1e ontwerp, TPAHG architecten

Aanzicht vanaf de straat gewijzigd ontwerp, TPAHG architecten

Aanzicht vanf het water, 1e ontwerp, TPAHG architecten

Aanzicht vanaf het water, gewijzigd ontwerp, TPAHG architecten

Beeld met woonarken 1e plan, TPAHG architecten

Beeld met woonarken aangepast plan, TPAHG architecten

De architect laat een plan zien voor de transformatie van een voormalig bankkantoor op een prominente locatie in van het centrum van Castricum. Het is een zorgvuldig ontwerp, maar de commissie mist nog teveel de verbinding met het dorpse karakter van het gebied. Er ligt nu een kans om dit te herstellen. In de dorpse omgeving is er de kans om voor schaalverkleining te zorgen van twee lagen met daarboven een opbouw. In gevelmateriaal en in compositie zouden de lagen op elkaar afgestemd moeten worden. De kleuren moeten niet te somber worden. Het plan wordt viermaal behandeld in de commissie vergadering. Commissieleden gaan op locatie om de situering goed te bekijken. Het resultaat van al het overleg laat een meer dorpse schaal zien met een mansardekap, andere gevelindeling, houten bekleding voor de bovenste laag. De kleuren op de verdiepingen krijgen meer samenhang. Zink wordt nu alleen als kapmateriaal gebruikt.

Impressie 1e plan, Bureau Fruitema

Gewijzigd plan, Bureau Fruitema

Gewijzigd plan, Bureau Fruitema

In eerste instantie wordt het ontwerp voor de woning zonder aanwezigheid van de architect beoordeeld. Vanwege de belangrijke ligging van de woning aan het water, nodigt de commissie de architect uit voor overleg. Het ontwerp heeft een heldere hoofdvorm, maar dit wordt verzwakt door de vele en verschillende aanbouwen. In het overleg daarna, in aanwezigheid ook van de aanvrager, geeft de architect aan dat het bestemmingsplan toestaat dat er voor de voorgevel gebouwd mag worden. Een deel mag volgens het bestemmingsplan niet, maar is vergunningsvrij wel weer mogelijk. In het overleg worden verschillende mogelijkheden besproken om meer samenhang in het ontwerp te krijgen. Het gewijzigd ontwerp laat een versobering zien, hetgeen het geheel ten goede komt. Er worden minder middelen, materialen en kleuren gebruikt.

Woning 1e plan, Taats Architecten & Bouwkundigen

Woning gewijzigd plan, Taats Architecten & Bouwkundigen

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Een bijzonder advies betrof een nieuwbouw woning op een groot lommerrijk perceel. Het plan was eerder in het Q-team besproken. Hier werd aandacht gevraagd voor de samenhang van bouwwerken en het groen. De Welstandscommissie acht het ontwerp voor de woning voorstelbaar, maar ziet het als een kans om van de bestaande kwaliteiten van de locatie optimaal gebruik te maken. De nieuwe woning wordt in het voorstel pontificaal in het midden gezet, waarbij er groen moet verdwijnen. Aangezien de woning geheel buiten het bouwvlak komt, moet er een nieuw bestemmingsplan voor de locatie gemaakt worden. De  commissie vraagt om de woning meer te verschuiven. In het nieuwe bestemmingsplan kan de bestemming tuin anders worden gepositioneerd, bijvoorbeeld meer naar het westen. Hiermee behoud je de bestaande boomclusters.

Bestaande situatie, RAAD Architecten

Nieuwe situatie, RAAD Architecten

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Castricum zit het gemandateerd architectlid in de kwaliteitsteams “Duin en Bosch” en in “Zandzoom Limmer Linten”.

Verdere ondersteunende activiteiten die door stichting MOOI Noord-Holland kunnen worden uitgevoerd zijn:

• procesbegeleiding: supervisie, deelname aan een projectteam of werkgroep, ervenconsulent en stolpenconsulent;
• beleidsontwikkeling: ondersteuning in verschillende fasen van beleidsontwikkeling. Agenderen, stimuleren, (ontwerpend) onderzoek, visievorming, regelgeving, beleidsnota’s, opstellen van procedures, evaluatie en actualisatie;
• deelname van ambtenaren aan bijeenkomsten, voor de BUCH bijvoorbeeld bij de landschapstalks en de energie opgave langs de A-9.

handreiking Oer-IJ, MOOI Noord-Holland

Op 22 november 2022, een artikel in het Noord-Hollands Dagblad:

“Het kan nu echt; wonen in het oude café De Vriendschap”.

De uitbaters hadden, na veertig jaar, drie jaar geleden het café gesloten. Sindsdien stond het leeg. Geen wonder dat het een bijna juichende kop was in het dagblad. In het voormalige horecapand zijn nu elf appartementen gerealiseerd.

Toen de commissie het eerste plan zag, had ze opmerkingen over de rechterzijgevel. De commissie adviseerde om dakkapellen te plaatsen, zodat de oude stolp herkenbaar blijft. De strenge herhaling van gevel en dakopeningen kon wat meer doorbroken worden door variatie in (de situering van) de gevelopeningen. Bij de inrichting van het terrein zou aandacht moeten komen voor groene afscheidingen aangezien de tuinen bepalend zijn voor het beeld. Het parkeerterrein kon minder stenig gemaakt worden met een strook groen aan de kopgevel of een aantal bomen, bijvoorbeeld. bij het water. Hierdoor wordt de buitenruimte meer aantrekkelijk.

Het resultaat roept gemengde gevoelens op. De loggia’s lijken vanaf de straat gelukkig meer op dakramen, maar de grote dakkapel aan de voorkant komt vrij dominant over. Dit heeft ook te maken met het forse boeiboord, hetgeen op de impressies nog een daktrim was. Het voorerf is geheel betegeld en draagt niet bij tot een kwaliteit aan de openbare ruimte. Het plein aan de voorkant kan ook wel enig aandacht krijgen om een meer aangename verblijfskwaliteit te verzorgen. Gezien de klimaatgevolgen met bijvoorbeeld clusterbuien zou hier een meer groene wereld gemaakt kunnen worden.

Krantenartikel, Noord-Hollands Dagblad 26 november 2022

Impressie voorzijde met dakkapel en loggia’s, Swan Artbuild

Zicht rechterzijde vanaf de straat, MOOI Noord-Holland

Plein voor het gebouw, MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op dinsdag 11 april 2023 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek plaats met wethouder Slettenhaar. Het jaarverslag 2022 is daarbij besproken en de voorbeelden in het verslag zijn waar nodig toegelicht. Wederzijds is kennis genomen van inzichten met betrekking tot de betekenis van de advisering over ‘goede omgevingskwaliteit’ in het algemeen en de wijze van opereren van de adviescommissie in het bijzonder. De afgelopen jaren zet de commissie in haar adviezen ook accenten waar het gaat om duurzaamheid, klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen zowel wat betreft het bouwen als wat betreft het inrichten. De onderlinge samenwerking zowel bestuurlijk als ambtelijk wordt over het algemeen als plezierig ervaren en de portefeuillehouder kon zich goed vinden in hetgeen over het advieswerk in het jaarverslag is opgenomen. Afgesproken is om waar nodig met de stedenbouwkundige vroegtijdig te overleggen over de kaders van nieuwe ontwikkelingen. Op deze manier kan de commissie bij belangrijke ontwikkelingen eerder adviseren, passend bij de komende Omgevingswet.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstandscommissie Castricum doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De beoordeling van de bebouwing zou altijd integraal met de onbebouwde omgeving dienen plaats te vinden om zo opgaven op het gebied van water, bodem en biodiversiteit direct mee te kunnen nemen.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• In het omgevingsplan zullen oude kaders meegenomen worden. Deze kaders dienen dan wel vastgesteld te zijn als beoordelingskaders voor de ARK.
• Warmtepompen en zonnepanelen horen intussen bij nieuwe woningen en kleine windmolens kunnen worden aangevraagd als energievoorziening. Ze kunnen grote impact hebben op de omgevingskwaliteit. De commissie mist richtlijnen en zou graag zien dat de gemeente beoordelingskaders opstelt om dergelijke installaties goed te kunnen beoordelen.
• Op veel plekken wordt gezocht naar verdichting, hetgeen voorstelbaar is. Dit moet echter wel gepaard gaan met een goede inrichting openbare ruimte om de leefkwaliteit te waarborgen.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Castricum aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Commissievergadering met bezoek en toehoorder

Arie Keppler Prijs 2022