De Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op.  Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld.  Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken.

Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie.

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden.  Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Het is verheugend dat de rijksoverheid de regierol wil nemen en hierbij een belangrijke rol toekent aan de doelstelling van ruimtelijke kwaliteit, goed verwoord in het programma MOOI Nederland.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: ‘Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.

Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi kan zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Het is balanceren, zoals Minister en Gedeputeerde terecht aangeven, van slim zijn én kwaliteit bewaren. Als adviesorganisatie voelen we ons bij dit balanceren, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.

In juli werd de herontwikkeling en verduurzaming van het sportcomplex aan de Henk Lensenlaan als principeverzoek aan de commissie voorgelegd. Naast de realisatie van nieuwe sportvelden wordt ook nieuwbouw gerealiseerd.. Bij het bestaande dorpshuis wordt een nieuw sportpaviljoen geplaatst. Dit volume bestaat uit twee aaneengesloten delen: een gesloten en transparant deel. Tegen de gevels worden pergola’s en gevelbegroeiing.

De commissie spreekt haar waardering uit voor de ambitie van het plan en de inzet om de volumes meer eenheid mee te geven. Zij staat positief tegenover de pergola als verbindend element. In het vooroverleg vraagt de commissie aandacht voor installaties, waarbij het ook wenselijk is de bestaande installaties uit het zicht te plaatsen. Om meer kwaliteit te behalen en in het kader van klimaatadaptatie vraagt de commissie aandacht voor de transparantie aan de zuidkant in combinatie met de zonwarmte en raadt zij het aan hier meer gevelbegroeiing te plaatsen. Voor de gevelbeplanting, dat onlosmakelijk onderdeel uitmaakt van het ontwerp, vraagt de commissie om een beplantings- en onderhoudsplan. Deze stukken volgden en de commissie kijkt uit naar de realisatie van dit maatschappelijke en duurzame initiatief.

Oostgevel sportpaviljoen. Moederscheim Moonen

Impressie oostgevel sportpaviljoen. Moederscheim Moonen

In 2022 wordt als principeverzoek de restauratie, renovatie, verduurzaming en uitbreiding van de rijksmonumentale woning aan de Duinlustweg voorgelegd. De woning, voormalige portierswoning maakt onderdeel uit van de historische Buitenplaats Duinlust. De Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed is tevens gevraagd om advies. De visie bij de ingrepen is om het aanzicht van 1907 zoveel mogelijk terug te brengen met hedendaagse aanvullingen.

De commissie spreekt haar waardering uit voor het voorstel. In algemene zin vraagt de commissie wijzigingen (in aanzicht) en nieuwe toevoegingen alleen aan de achterzijde plaats te laten vinden, waar tevens een deel van het rijksmonument wordt gesloopt. Het bouwhistorisch onderzoek, het onderzoek naar de bouwkundige staat van dit deel en het positieve advies van de rijksdienst vormen voor de commissie voldoende onderbouwing om mee te gaan in de sloop-nieuwbouw. Echter, de verschijningsvorm is een aandachtspunt De nieuwbouw is nog te dominant en geeft een onrustig beeld in combinatie met het monument. De commissie vraagt hier meer ingetogenheid, subtiliteit en rust in te brengen zodat het volume zich ondergeschikt bij het monument voegt. Door middel van een ontwerpstudie is tot een aangepast ontwerp gekomen dat voldoende ongeschikt bij het monument werd gevonden.

De commissie ziet het initiatief als een passend voorbeeld van de wijze waarop een volledig dossier en goede afstemming met de betrokken partijen en welwillendheid van aanvragers en architecten tot een prettig gesprek, efficiënte advisering en meer kwaliteit kan leiden.

De toegangspoort en de woning van de tuinbaas van de buitenplaats Duinlust. Foto uit 1897. Noord-Hollands Archief

ontwerpstudie nieuwbouw uitbreiding. e.d.b.a.

In maart wordt als vooroverleg de verbouw van een villa voorgelegd. De bestaande woning wordt voorzien van een woninguitbreiding met een gevel die hoofdzakelijk bestaat uit houten delen, een gevelmateriaal dat ook in de huidige villa wordt toegepast. De onderbouw wordt transparanter gemaakt. Tevens worden er ‘groene’ daken voorgesteld.

De commissie geeft in eerste instantie aan de uitbreiding voorstelbaar te vinden maar dat het ontwerp nog niet overtuigend is. De villa is gelegen in het beschermde dorpsgezicht van Bloemendaal en in de dubbelbestemming cultuurhistorie. Bij een ontwikkeling op deze locatie vraagt de commissie meer aansluiting op de bestaande karakteristieken en kwaliteiten, van zowel het gebied als van de huidige villa. Als oplossingsrichting geeft de commissie daarom mee een analyse te maken van de oorspronkelijke vorm van de villa en daar op voort te bouwen met hedendaagse ingrepen. De commissie geeft aan de kapvorm, de ronde ramen en het keimwerk als typerend voor de villa te zien.

De architect reageert hierop door een analyse van het bestaande en nieuwe volume aan te leveren en de dakvorm en afwerking aan te passen. De commissie is van mening dat hiermee tot een evenwichtig ontwerp is gekomen en kijkt met vertrouwen uit naar de aanvraag Omgevingsvergunning.

Bestaande woning vanaf de straat. Maps data © 2023 Google

Ontwerp in vogelvlucht. Kentie en Partners Architekten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling, ondersteunende activiteiten
In 2022 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen. Daarnaast heeft de commissie in 2021 en 2022 de gemeente geadviseerd om criteria voor duurzaamheidsingrepen op te stellen, omdat zij geregeld initiatieven ter beoordeling voorgelegd kreeg waar geen goede handvaten voor waren, voor zowel de burgers als de commissie. Na enkele gesprekken met, onder meer medewerkers ruimtelijke ordening, vergunningverlening en duurzaamheid van de gemeente Bloemendaal om van gedachten te wisselen, is de gemeente in 2022 gestart met het opstellen van een addendum duurzaamheid, dat wordt toegevoegd aan de huidige welstandsnota uit 2013. Hoewel de commissie hoopt dat de gemeente onder de Omgevingswet tevens de huidige welstandsnota zal herzien, is zij zeer positief over de gemaakte stappen en de wijze waarop zij bij het opstellen van het beleid wordt betrokken.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Bloemendaal hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Procesbegeleiding: deelname aan kwaliteitsteams, zoals Park Vogelenzang.
• Beleidsontwikkeling: onderzoek naar de Atlantikwall, onderzoek naar de monumentwaardigheid van wederopbouwpanden en ondersteuning bij de inventarisatie van potentieel vooroorlogs en militair erfgoed.
• Beleidsontwikkeling: ondersteuning bij het opstellen van het addendum duurzaamheid. Naast de commissieleden waren hier beleidsmedewerkers van MOOI Noord-Holland bij betrokken.
• Namens de commissie en MOOI Noord-Holland heeft Dorine van Hoogstraten deelgenomen aan het ‘rond de tafelgesprek’ van Ons Bloemendaal over historische interieurs.

In 2018 wordt aan de commissie en het kwaliteitsteam Bloemendaal aan Zee de bouw van een jaarrond strandpaviljoen voorgelegd. Het gebouw heeft een ‘vlindervorm’, is naar de zee toe driemaal getand en naar de duinen toe recht. De gevels zijn voorzien van staande houten delen. De commissie stuurt – aansluitend op het beeldkwaliteitsplan – gedurende de behandelingen op een beeldbepalend en gedetailleerd dak. Daarbij vraagt zij om goede landschappelijke profielen die de situatie rondom het gebouw weergeven, omdat het gebouw nabij het duinlandschap komt te liggen. Het dak wordt vervolgens aangepast. De materiaalkeuze voor het dak is gewijzigd in aluminium met een donkergrijze coating. Markant in het licht hellende dakvlak zijn de 40 centimeter hoge ribben. Zowel het kwaliteitsteam als de commissie zijn positief over het eindbeeld en in 2019 wordt de vergunning verleend.

Architect: “Het is een eigenzinnig ontwerp geworden wat zich dan ook vooral in het dak manifesteert.”

In 2020 wordt het gebouw gerealiseerd en wordt Republiek Bloemendaal geopend. Het initiatief wordt datzelfde jaar genomineerd voor de Arie Keppler prijs. Het gebouw is nu twee jaar in gebruik en buiten dat het gebouw en bijbehorend terras een populaire bestemming is voor strandgangers, wordt de locatie veel gebruikt voor fotoshoots.

Exterieur strandkant. Ossip van Duivenbode

Interieur. Anne Claus interiors

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 22 juni vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2022. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 

Wethouder Heijink heeft kennis genomen van het jaarverslag en de daarin opgenomen aanbevelingen. Naast de complimenten voor inhoud en vormgeving bespreken we enkele punten uit het verslag:

• De wethouder concludeert dat de gemeente nog meer gebruik kan maken van de expertise die in de commissie aanwezig is en is voornemens dat te doen.
• Plannen met een grote stedenbouwkundige impact kunnen het beste in een vroeg stadium aan de commissie worden voorgelegd.
• Zeker voor complexe plannen loont het om (een afgevaardigde van) de commissie in een vroeg stadium te informeren / aan te haken, zodat bij de daadwerkelijke behandeling de commissie al op de hoogte is en bepaalde kaders op voorhand door de commissie kunnen worden gesteld.
• De gemeente gaat graag in op het aanbod van MOOI Noord-Holland om te helpen bij het (her)definiëren van de kaders in de omgevingsvisie en het omgevingsplan.
• Anita Blom wordt voorgedragen als nieuwe voorzitter van de ARK Bloemendaal. Een kennismakingsgesprek wordt ingepland. Tot ze door de gemeenteraad formeel wordt benoemd zal ze vanaf september optreden als plaatsvervangend voorzitter.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie zou graag vaker overleggen met de stedenbouwkundige van de gemeente. Architectuur en massa komen namelijk vaak samen in de ruimtelijke kwaliteit. De commissie beveelt de stedenbouwkundige aan om regelmatig aan te schuiven bij de commissie, zoals bij mogelijke precedentwerking of bij complexe aanvragen voor afwijken van het bestemmingsplan. Anderzijds zal de commissie wanneer zij dat nodig acht de stedenbouwkundige uitnodigen voor toelichting en overleg.
• De commissie constateert dat afwijkingsmogelijkheden binnen bestemmingsplannen in veel aanvragen al worden meegenomen. Daarom adviseert de commissie aan de gemeente om te onderzoeken of dat wenselijk is. Als het niet wenselijk blijkt adviseert de commissie bij de ontwikkeling van het omgevingsplan te voorkomen dat de afwijkingsmogelijkheden standaard worden meegenomen in het omgevingsplan.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• De commissie raadt aan om onder de Omgevingswet de huidige welstandsnota uit 2013 aan te passen tot nota Omgevingskwaliteit, hét integrale beleidskader voor ruimtelijke kwaliteit.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Arie Keppler Prijs 2022