De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal werkt in opdracht van de gemeente en op basis van de door de gemeente vastgestelde beleidskaders aan het behoud en de totstandkoming van een goed functionerende, aantrekkelijke en toekomstbestendige leefomgeving. Daarbij wordt respectvol omgegaan met de goede kwaliteiten uit het verleden.

Met het jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering. We lichten niet alleen de werkwijze en de cijfers toe, maar we proberen vooral ook te beschrijven en illustreren wat het maatschappelijke effect is van onze inspanningen.

Eerder in de planontwikkeling

We hechten eraan te vermelden dat we in vrijwel alle gevallen in staat zijn om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering. Niet zelden wordt onze inbreng, ook door initiatiefnemers, zeer op prijs gesteld. Uiteraard lukt dit niet altijd.

De commissie waardeert het zeer dat in de afgelopen jaren het gesprek over omgevingskwaliteit en de afstemming met stedenbouw en ruimtelijke ordening in een eerder stadium van de planontwikkeling op gang worden gebracht. De komende periode staan er binnen de gemeente ook wat betreft de begeleiding van initiatieven grote veranderingen op stapel.

Het Grote Huis op landgoed Elswout, Overveen. Beeld: MOOI Noord-Holland.

Adviseren en inspireren

De invoering van de Omgevingswet is aanstaande, en of deze nu op 1 juli 2022 wordt ingevoerd of niet, de voorbereidingen in uw en andere gemeenten zijn in volle gang. Of het nu gaat om de inrichting van de omgevingsvisie of om de geleidelijke voorbereidingen op de ombouw naar het omgevingsplan; duidelijk is dat dit voor de gemeente een flinke kluif is, zelfs als de gemeente besluit de meeste zaken beleidsneutraal over te zetten naar het tijdelijke omgevingsplan.

Het goede nieuws is dat de beoogde cultuurverandering, die voor de invoering van het nieuwe stelsel nodig zou zijn, langzaam maar zeker op gang komt. Dit heeft met name betrekking op een meer faciliterende inzet van de lokale overheid, die met een ‘ja mits’-houding zo constructief mogelijk aan de totstandkoming van plannen gaat werken. Adviseren en inspireren aan de voorkant komt in de plaats van louter toetsen achteraf.

Instellingsbesluit en verordening

Er is de afgelopen periode door de gemeente, samen met MOOI Noord-Holland, intensief gewerkt aan de voorbereiding op de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. U heeft daar in de vorige jaarverslagen al uitgebreid over kunnen lezen. Voor invoeringsdatum van de Omgevingswet moet de  gemeenteraad deze commissie bij verordening instellen. Er is in de wet terecht een belangrijke plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. Daarnaast kiezen vrijwel alle gemeenten ervoor om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken (zoals het in de wet is genoemd).

In de vast te stellen verordening, gebaseerd op de modelverordening die door de VNG is uitgebracht, wordt, in lijn met de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Tweede Kamer, ingezet op een bredere, integrale, en meer vroegtijdige advisering. Hoe vroegtijdiger de betrokkenheid van de commissie, hoe constructiever haar advies wordt ervaren. De advisering zal oplossingsgerichter zijn en meer voelen als hulp.

VNG handreiking

In de VNG handreiking is het volgende schema opgenomen waarin wordt geïllustreerd in welke fasen de advisering kan plaatsvinden. Veel van de advisering is de laatste jaren geleidelijk verschoven van het beoordelingsgerichte (toetsende) aan het eind – in de donkerblauwe kolom – naar meer opgave- en ontwerpgerichte advisering – in de lichtblauwe kolommen.

Kennis maken

De nieuwe gemeenteraad zal in 2022 de gemeentelijke adviescommissie instellen. Wellicht een mooie gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of een werkbezoek aan één of meer inspirerende locaties.

Arie Keppler Prijs 2022

In het komende jaar vragen we ook uw aandacht voor de Arie Keppler Prijs 2022, dé Noord-Hollandse prijs voor omgevingskwaliteit. Hopelijk hebben we ook uit uw gemeente inzendingen voor deze editie mogen ontvangen.

De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal houdt zich naast de beoordeling van bouwplannen ook bezig met andere vraagstukken die van invloed zijn op de ruimtelijke kwaliteit van Bloemendaal. In 2021 heeft gemeente Bloemendaal twee projecten geïnitieerd met betrekking op de aanwijzing van potentiële monumenten. De projecten gingen in op de Atlantikwall en de wederopbouw. Diverse panden, objecten, ensembles en landschappen werden onderzocht. Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekers van MOOI Noord-Holland. Vanuit de gemeente was de stedenbouwkundige betrokken.

In verschillende fasen werden de onderzoeksresultaten, in de vorm van redengevende omschrijvingen, voorgelegd aan de commissie voor advies. De commissie schreef haar bevindingen over de monumentwaardigheid van de onderzoeksonderwerpen op in een officiële brief aan het college. In de brief aangaande de Atlantikwall deed zij ook een aantal aanbevelingen voor het vervolgproces. De commissie heeft begrepen dat een vervolgproject reeds in gang is gezet en prijst het feit dat de gemeente actief bezig is met haar erfgoed.

Locatiebezoek duinen Bloemendaal. Beeld: MOOI Noord-Holland.

“Het is naar mijn weten uniek in Nederland dat de gemeente Bloemendaal het erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw – dat zo onlosmakelijk met elkaar verbonden is – gezamenlijk en op zo’n grote schaal heeft laten inventariseren en waarderen”.

Reinier Mees (onderzoeker MOOI Noord-Holland)

Wederopbouwarchitectuur in de Waterleidingduinen. Beeld: MOOI Noord-Holland.

In april wordt het ontwerp voor het uitbreiden en verduurzamen van de vrijstaande woning als preadvies voorgelegd aan de commissie. De commissie is enthousiast over de beoogde kwaliteitsslag. Voor de verdere uitwerking geeft zij een aantal opmerkingen mee, onder andere met betrekking op de buitenisolatie en het stuken van de gevels. De commissie ziet de laatste jaren veel bestaande huizen, met zekere architectonische kwaliteiten,  aan de buitenkant geïsoleerd en gestukt worden. Andere vormen van isolatie hebben de voorkeur van de commissie, om daarmee de vernieuwing meer dienstbaar te laten zijn aan de aanwezige ruimtelijke kwaliteiten en de kenmerkende bakstenen gevel van de woning. In de daaropvolgende behandelingen worden aangepaste ontwerpen voorgelegd.

Het zorgvuldige ontwerpproces van de architect en de omgang met de opmerkingen van de commissie zorgde voor prettige behandelingen waarin grote stappen werden gemaakt. Het eindontwerp, waarbij de woning aan de binnenzijde werd geïsoleerd en aan de buitenzijde wordt voorzien van keimwerk, vormt niet alleen een kwaliteitsslag voor het pand zelf, maar levert ook een hoogwaardige bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteit van de omgeving.

Bestaande woning, zuidgevel. Beeld: Draw Architecten.

Ontwerpvoorstel met gekeimde gevels en gevelklok, zuidgevel. Beeld: Draw Architecten.

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2021 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. (Over het precieze aantal is geen informatie bekend).

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling

In 2021 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke initiatieven, waaronder de stedenbouwkundige ontwikkelingen in Vogelenzang en de aanwijzing van gemeentelijke monumenten in gemeente Bloemendaal.

Ondersteunende activiteiten

De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor gemeente Bloemendaal hebben wij verschillende ondersteunende activiteiten uitgevoerd, zoals deelname aan Kwaliteitsteams (Park Vogelenzang, Park Brederode, Bloemendaal aan Zee) en advisering omtrent beleidsopgaven, waaronder bijvoorbeeld de aanwijzing van gemeentelijke monumenten in het kader van onderzoek naar de Atlantikwall en de wederopbouw.

Sfeerbeeld brug in Overveen. Beeld: MOOI Noord-Holland.

Commissiebezetting:
Midden 2021 zijn adviseurs Egon Kuchlein en Anke Zeinstra vervangen door Eddo Carels en Daan Knijnenburg. In 2022 zal voorzitter Freek Schmidt de commissie gaan verlaten. Marjorie Verhoek wordt voorgedragen om deze rol in te vullen.

Bloemendaals erfgoed:
In 2021 heeft de gemeente Bloemendaal onderzoek gedaan naar haar militaire erfgoed en erfgoed uit de wederopbouwperiode. De commissie licht toe op welke wijze zij te maken krijgt met dit erfgoed. De commissie wordt om advies gevraagd over de monumentwaardigheid van onderzochte objecten en doet daarbij geregeld aanbevelingen voor vervolgonderzoek of -stappen. Verder geeft zij aan in het verleden geregeld – onbeschermde – wederopbouwpanden langs te hebben zien komen bij bouwaanvragen, onder andere in het kader van woninguitbreidingen of verduurzaming. De commissie is positief over het initiatief dat de gemeente genomen heeft hier verandering in te brengen, omdat bebouwing uit deze periode vaak onderhevig is aan wijzigingen.

Duurzaamheid:
Ruimtelijke kwaliteit versus verduurzaming blijft in de praktijk een lastig onderwerp. Duurzaamheid is ook een vorm van ruimtelijke kwaliteit. De commissie geeft aan geregeld gesprekken te voeren met aanvragers en architecten over verduurzamingskwesties. Verduurzaming blijft een lokale opgave, de problemen die in Bloemendaal spelen zijn lokaal, denk aan de grote villa’s die om een verduurzamingsslag vragen.
Vanuit de commissie, aanvragers en ontwerpers bestaat de wens voor meer handvaten met betrekking op duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit. Het lastige is dat verduurzaming vooral maatwerk is en de duurzaamheidswereld zich blijft ontwikkelen. Dit vraagt om beleid dat is gebaseerd op procesafspraken, in plaats van specifieke criteria, gezien deze al gauw achterhaald zullen zijn en niet algemeen toepasbaar. De commissie gaat in gesprek met de duurzaamheidsadviseur van de gemeente in het kader van een duurzame welstandsnota.

Ervaringen digitaal en hybride vergaderen:
Gedurende het jaar 2021 heeft de commissie digitaal vergaderd. In 2022 is het vergaderen op locatie weer opgestart. De vergaderingen zijn hybride, waarbij bezoekers de keus krijgen om fysiek of digitaal langs te komen. De hybride vergaderingen, en dan specifiek de behandelingen waarbij de commissie op locatie is en bezoekers digitaal, hebben niet de voorkeur van de commissie. Voor de vergaderdynamiek en communicatie is het prettiger om met iedereen aan tafel te zitten of iedereen op het scherm te hebben.

Station Bloemendaal. Beeld: MOOI Noord-Holland.

Overige aanbevelingen door de commissie

De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie heeft geconstateerd dat bij grootschalige bouwopgaves geldende bestemmingsplannen niet altijd worden aangepast op de situatie na voltooiing van het bouwplan, waardoor er bouwmogelijkheden ontstaan die onwenselijk zijn voor de ruimtelijke kwaliteit. De commissie dringt daarom aan op het herijken van bestemmingsplannen of werken met postzegelbestemmingsplannen.
• Gezien de ontwikkelingen en noodzaak voor verduurzaming en de interesse van de inwoners van Bloemendaal in het verduurzamen van hun woonomgeving heeft de commissie de aanbeveling gedaan om aanvullend op de reeds bestaande criteria uit de welstandsnota criteria op te stellen voor verduurzamingsmaatregelen en installaties. Inmiddels heeft de gemeente stappen genomen voor een aangepaste welstandsnota. De commissie nodigt de gemeenteraad uit wanneer de nieuwe welstandsnota wordt gepresenteerd.
• Het afgelopen jaar heeft de commissie diverse aanvragen gehad die betrekking hebben op erven. Het inspiratiedocument Hekken en Hagen biedt een uitgebreidere en duurzamere visie op niet alleen erfafscheidingen maar het erf in het algemeen. De commissie beveelt het aan dit inspiratiedocument onderdeel te maken van de welstandsnota voor oplossingen die meer bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Vóór de invoeringsdatum van de Omgevingswet moeten gemeenteraden een gemeentelijke adviescommissie instellen. De gemeentelijke adviescommissie zal de opvolger worden van de bestaande adviescommissie voor welstand en monumenten. De gemeente Bloemendaal heeft de nieuwe adviescommissie reeds ingesteld.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

 

Voormalig Raadhuis. Beeld: MOOI Noord-Holland.

Tot slot

Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bloemendaal aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2022 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.