Dit jaarverslag biedt een overzicht van de activiteiten van de gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit in 2024 en onze inspanningen voor omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Het verslag, wettelijk voorgeschreven, wordt jaarlijks aangeleverd aan de gemeenteraad en dient om inzicht te geven in onze adviserende rol voor een kwalitatief goede leefomgeving in gemeente Beverwijk.

Omgevingswet en Adviescommissie
2024 markeerde een overgangsjaar voor de ruimtelijke ordening in Nederland, vooral door de invoering van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet brengt veranderingen in werkwijze en cultuur binnen gemeenten met zich mee. Wij ondersteunden de gemeente bij de oprichting van de nieuwe wettelijke adviescommissie, gestart op 1 januari 2024. Met de bredere en meer vroegtijdige advisering over omgevingskwaliteit, worden ook nieuwe thema’s zoals verduurzaming, klimaatadaptatie, natuurinclusief en biobased bouwen vaker een onderwerp aan onze gesprekstafel. Meestal, zo valt in dit verslag te lezen, leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

Werkwijze en Samenwerking
De commissie heeft een belangrijke taak in het bevorderen van omgevingskwaliteit, met extra aandacht voor cultuurhistorie. Meerdere deskundigen op dat gebied zijn opgenomen in de commissie, en waar nodig raadplegen we specialistische kennis via MOOI Noord-Holland. Als onafhankelijk, multidisciplinair team helpen we publieke en private belangen zorgvuldig af te wegen binnen de kaders van het gemeentelijk beleid. Onze adviserende rol is constructief en gericht op inhoudelijke ondersteuning, in nauwe samenwerking met de gemeentelijke diensten. Dankzij trainingen en een vernieuwd adviesformat via MOOI Noord-Holland kunnen we effectief adviseren binnen de nieuwe kaders.

Veranderingen binnen de gemeente
De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. Er is een cultuurverandering gaande waarbij meer faciliterend naar initiatieven wordt gekeken. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal gevorderd.

Blik op de Toekomst
De werkzaamheden van de nieuwe commissie zullen op den duur ook samenhangen met de vormgeving van het nieuwe beleidsinstrumentarium onder de Omgevingswet met nieuwe instrumenten als: Omgevingsvisies, -plannen, -programma’s en vergunningen. Hierin krijgt het nieuwe begrip ‘goede omgevingskwaliteit’ als maatschappelijk kerndoel van de nieuwe wet gestalte. In de memorie van toelichting op de wet wordt ‘goede omgevingskwaliteit’ gekoppeld aan aspecten als cultureel erfgoed, architectonische kwaliteit van bouwwerken, stedenbouwkundige kwaliteit en kwaliteit van natuur en landschap.

Ambities en kernwaarden
De komende periode gaan wij als adviescommissie ook graag met u in gesprek over de ambities en kernwaarden van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. De grote maatschappelijke opgave in de leefomgeving waar we de komende jaren voor staan moet opgelost. Maar naast vlot en betaalbaar moet het toch ook van goede kwaliteit zijn en lang houdbaar. Uw gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit speelt hierbij graag een constructieve en ondersteunende rol.

Ontwikkelingen bij MOOI Noord-Holland
MOOI Noord-Holland, de stichting die de commissie faciliteert, heeft haar verbinding met de gemeenten in Noord-Holland versterkt door statutenwijziging, waardoor aangesloten gemeenten nu extra toezicht hebben op strategische besluiten. Op 28 juni 2024 werd voor het eerst een vergadering van aangesloten gemeenten georganiseerd, waar ook uw portefeuillehouder bij uitgenodigd was. Deze nauwere betrokkenheid doet geen afbreuk aan het uitgangspunt dat de door de gemeenteraad benoemde commissieleden onafhankelijk kunnen blijven adviseren.

De herbestemming van kerkgebouwen was afgelopen jaar een belangrijk thema binnen de advieswerkzaamheden van de commissie, en zal de komende jaren een belangrijk thema blijven. De commissie heeft in 2024 geadviseerd over de plannen voor de herbestemming van de OLV Goede Raadkerk, waar onder andere de Voedselbank een nieuwe plaats krijgt, en een horecagelegenheid wordt gerealiseerd, deels in een nieuw tuinpaviljoen ten noordwesten van de kerk, en verschillende ambachtsruimten en appartementen worden gemaakt. Eerste schetsplannen voor de herbestemming van de Grote Kerk zijn daarnaast aan de commissie voorgelegd, die in 2025 verder zullen worden uitgewerkt, en in dat jaar volgt tevens de herbestemming van de Sint Odulphuskerk in Wijk aan Zee.

De herbestemming van kerkgebouwen past binnen een landelijke trend, waarbij steeds meer religieus erfgoed leeg komt te staan en op zoek is naar een nieuwe, duurzame toekomst. Het standpunt van de commissie hierin is dat een nieuwe functie noodzakelijk is om een gebouw te kunnen behouden voor de toekomst, waarbij gestuurd wordt op oplossingen welke enerzijds ruimte bieden aan een nieuwe functie, maar anderzijds de monumentale waarden van deze gebouwen respecteren. Het beleefbaar houden van de ruimtelijkheid is hierbij een belangrijk thema, evenals de omgang met de hoofdstructuur van de kerk en de invulling van de gevels. Belangrijke aandachtspunten voor de commissie vormden in de behandeling van het plan voor de OLV Goede Raadkerk bijvoorbeeld de omgang met monumentaal glas-in-lood en de zoektocht naar passende buitenruimtes. De commissie kijkt ernaar uit om ook komend jaar met deze uitdagende opgaven aan de slag te gaan.

De commissie op locatiebezoek. Bron: MOOI Noord-Holland

De Breestraat is een van de oudste straten van Beverwijk met een opvallend breed wegprofiel, die al vanaf de Middeleeuwen werd bewoond. De meeste panden aan de Breestraat stammen echter uit de vorige eeuw, en er zijn 7 panden aangewezen als monument (rijksmonument en gemeentelijk monument). Onder de rijksmonumenten vallen de panden die ouder zijn dan de 20^e eeuw.

De Breestraat is al jaren in ontwikkeling, en ook dit jaar heeft de commissie over meerdere plannen in de Breestraat geadviseerd. Vaak gaat dit om plannen waarbij een volumevergroting plaatsvindt, hetzij door sloop-nieuwbouw of het optoppen van een bestaand pand. Door de breedte van de Breestraat werkt de gemeente mee aan het realiseren van hogere volumes. Ook wordt de commissie om advies gevraagd voor dergelijke ontwikkelingen in de Breestraat, omdat de straat staat aangemerkt als cultuurhistorisch waardevol gebied.

Per aanvraag probeert zowel de gemeente als de commissie maatwerk te bieden. Vaak wordt medewerking verleend aan nieuwe panden van vijf tot zes bouwlagen hoog, maar de nabijheid van beschermde panden heeft hier ook invloed op. De commissie kijkt altijd hoe de aansluiting met het monument is, zowel qua schaal van de gebouwen als de architectuur. Ook is parcellering een belangrijk punt in de advisering. De Breestraat kenmerkt zich door een pandsgewijze architectuur, waardoor wordt gestuurd om een afwisselend architectonisch beeld in plaats van nieuwe panden met één lange horizontale gevel.

De bouwplannen voor Breestraat 36 t/m 40 en Breestraat 56 zijn exemplarisch voor de transformatie van de Breestraat. Het eerstgenoemde project is nieuwbouw van drie panden met vijf bouwlagen, die ieder een historische uitstraling krijgen met rijke detaillering en materiaalgebruik. De commissie heeft in haar adviezen met name gestuurd op architectonische elementen zoals de vormgeving van plinten, balkons en vensters. De nieuwbouw voor Breestraat 56 krijgt een meer eigentijdse uitstraling, wat volgens de commissie denkbaar is, maar wel onder voorwaarde dat er een passend volume met kap wordt gerealiseerd. De commissie heeft geadviseerd over diverse volumestudies en in 2025 gaat zij verder met het adviestraject.

Nieuw ontwerp voor Breestraat 36 t/m 40. Bron: Studio Architectura

Studie naar een nieuw volume op de locatie Breestraat 56. Bron: Ronald Janssen Architecten

De afgelopen jaren is er steeds meer behoefte aan grotere woningen. De commissie heeft in 2024 dan ook diverse uitbreidingsplannen gezien, ook voor woningen in het beschermde dorpsgezicht van Wijk aan Zee. Veel van deze uitbreidingsplannen voldeden niet aan de planologische criteria in het (tijdelijke) omgevingsplan, maar de gemeente had in veel gevallen wel de wens om medewerking te verlenen. Aan de commissie de taak om gezamenlijk met de ontwerper en eigenaren tot een passende oplossing te komen.

In de publicatie Wijk aan Zee. Bouwstenen voor een gemeentelijk beschermd dorpsgezicht staat de historische ontwikkeling van Wijk aan Zee omschreven, de ligging en het karakter, de cultuurhistorische waarden, en de kenmerken die in ieder geval behouden moeten blijven bij ruimtelijke ontwikkelingen. Deze informatie vormt het uitgangspunt voor de advisering van de commissie. Met name het uitgangspunt ‘behoud en versterk de kleinschalige dorpsstructuur’ is van belang bij dergelijke uitbreidingen. De commissie adviseert daarom altijd een uitbreiding ondergeschikt te maken aan de bestaande woning, en daar waar nodig een ontwerpstudie uit te voeren van verschillende ondergeschikte uitbreidingsopties.

Een voorbeeld hiervan is Dorpsduinen 15. Er werd voorgesteld om de kapverdieping te vergroten door de nok te verhogen (recht omhoog). Volgens de commissie was er geen sprake van een ondergeschikte toevoeging, waardoor de ontwerper een schetsmatige studie heeft uitgevoerd naar uitbreidingsmogelijkheden die aansluiten bij de woonwensen van de eigenaren én passen binnen de kleinschalige dorpsstructuur. Uiteindelijk is er voor een type dakopbouw waarbij het voorste dakvlak naar achteren wordt verlengd, en op het voordakvlak een dakkapel wordt geplaatst. De commissie is blij met het eindresultaat en heeft het ontwerp aangeduid als precedent voor vergelijkbare panden in de straat.

Ontwerpen voor Dorpsduinen 15. Boven het eerste ontwerp en onder het gewijzigde ontwerp. Bron: Dekker Bouwbegeleiding

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2024 is de het college van B&W contrair gegaan aan een van de adviezen. Hierbij gaat het om het vervangen van alle voegen van Huize Westerhout.

Beleidsadviezen
De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit doet meer dan alleen advies geven over bouwplannen. Afgelopen jaar heeft zij de gemeente geadviseerd over de aanwijzing van een aantal gemeentelijke monumenten aan de Zeestraat in Wijk aan Zee. Dit doet de commissie op basis van een redengevende omschrijving; een document waarin de waarden van een potentieel monument staan beschreven. Allereerst gaat de commissie na of de redengevende omschrijving voldoet aan de richtlijn ‘waarderingscriteria’ voor bouwkunst, opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daarna maakt de commissie een afweging of de vijf waarden, zoals omschreven in de redengevende omschrijving, dermate hoog zijn om het pand aan te wijzen als gemeentelijk monument. Hierbij gaat het om cultuurhistorische waarden, situationele en ensemblewaarden, architectuurhistorische waarden, gaafheid en herkenbaarheid, en zeldzaamheid. Voor beide panden aan de Zeestraat concludeerde de commissie dat deze voldoende waarden bevatten om aangewezen te worden als monument. De gemeente heeft beide panden aangeduid als voorlopig gemeentelijke monument.

Zeestraat 341 in Wijk aan Zee, aangewezen als voorlopig gemeentelijk monument. Bron: foto is afkomstig uit de redengevende omschrijving.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit en vanuit het Steunpunt Cultureel Erfgoed, een taak die MOOI Noord-Holland uitvoert in opdracht van de provincie, zijn diverse bijeenkomsten over onder ander actuele erfgoedthema’s en werken met de Omgevingswet georganiseerd.

De commissie ontvangt veelvuldig aanvragen voor het verduurzamen van monumenten. Gelet op de bewustwording aangaande milieuvraagstukken en de stijgende energieprijzen verwacht de commissie dat deze aanvragen in aantal zullen toenemen. De middelen die door de aanvragers voor verduurzaming worden ingezet variëren van het aanbrengen van isolatie bij vloeren, gevels en daken tot het vervangen van beglazing en aanbrengen van warmtepompen en zonnepanelen. De commissie is zich bewust van deze noodzaak, maar hanteert bij haar adviezen voor monumenten het uitgangspunt ‘behoud gaat voor vernieuwing’.[1] Zo wordt voor het aanbrengen van isolatie bijvoorbeeld gekeken naar de monumentale waarden van interieurafwerkingen en op welke wijze deze worden gerespecteerd. In sommige gevallen is het goed mogelijk afwerkingen te verwijderen en na aanbrengen van isolatie terug te plaatsen, zoals bij Prinsesselaan 17 het geval is. Daar wordt de historische lambrisering teruggebracht nadat de wanden zijn geïsoleerd.

Het vervangen van beglazing is in nagenoeg alle gevallen maatwerk. De fijne detaillering van raamhout en roeden laat slechts een beperkte glasdikte toe. Dubbele beglazing is dan vaak niet mogelijk. Een voorbeeld hiervan is Groenelaan 69. De ramen waren voorzien van dermate dunne eiken roedes, waardoor dubbele beglazing niet ging passen zonder de ramen aan te passen. De ramen waren echter historisch, waardoor de commissie heeft geadviseerd achterzetbeglazing toe te passen, of BENG beglazing in de huidige raamprofielen aan te brengen. BENG beglazing is een voorbeeld van een dun glassoort met verrassend hoge isolatiewaarden.

De commissie verwacht ook de komende jaren veel verduurzamingsaanvragen voor monumenten. Zij verwijst de aanvragers regelmatig naar het document Een warme jas, over het mooi en goed verduurzamen van oude huizen, dat vrij op internet is te raadplegen, maar adviseert ook de gemeente om na te denken over verduurzamingsbeleid voor monumenten.

[1] Het uitgangspunt ‘behoud gaat voor vernieuwing’ is conform de restauratieladder van Stichting ERM. Dit instrument wordt landelijk gebruikt is gebaseerd op het Charter van Venetië, een internationaal handvest voor de restauratie van monumenten.

De commissie op locatiebezoek bij Groenelaan 69. Commissieleden Kees en Marcel bekijken de huidige staat van de ramen n.a.v. de vraag om de ramen te vervangen en dubbel glas toe te passen. Bron: MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op vrijdag 11 juli 2025 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2024.

Tijdens het evaluatiegesprek zijn de thema’s in het jaarverslag besproken. De commissie ziet veel erfgoed gerelateerde ontwikkelingen in Beverwijk op verschillende schaalniveaus, van herbestemmingen en grootschalige restauraties tot de verbouw en verduurzaming van monumentale woonhuizen, en heeft ook een toelichting van haar werkwijze gegeven. Om de monumenteigenaren nog beter van dienst te zijn, heeft de commissie gepleit voor duurzaamheidsbeleid en de gemeente de suggestie gedaan om na te denken over een tegemoetkoming richting de monumenteneigenaren door bijvoorbeeld legeskosten te verlagen of kwijt te schelden, of een abonnement van de Monumentenwacht te financieren.

Daarnaast kwamen een aantal belangrijke ontwikkelingen voor gemeente Beverwijk ter sprake. De wethouder benoemde Meerplein, Ankies Hoeve en Bazaarstad. Omdat laatstgenoemde ontwikkeling zich in de attentiezone van de Stelling van Amsterdam bevindt, is de commissie ook op de hoogte gebracht. Zij ziet de ontwikkeling van de Bazaarstad als kans om meer omgevingskwaliteit aan het huidige gebied toe te voegen. Om dit te kunnen waarborgen en gezien de omvang en het belang van de ontwikkeling voor Beverwijk, pleit zij voor een vorm van advisering over omgevingskwaliteit dat verder gaat dan alleen cultuurhistorie en erfgoed. Het is namelijk van belang dat er een fijne wijk ontstaat voor Beverwijkers waar zij kunnen wonen, werken, winkelen en recreëren, en een geslaagd voorbeeld zet de toon voor de toekomstige (gebieds-)ontwikkelingen binnen gemeente Beverwijk.

Overige aanbevelingen door de commissie
De gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Beverwijk doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het streven naar goede omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen van belang, evenals het vroegtijdig in gesprek gaan met elkaar. In het kader hiervan kan een beroep worden gedaan op een (van onze) adviseurs om aan te schuiven bij een omgevingstafel. Daarnaast denkt de commissie ook graag mee met het borgen van cultuurhistorie in bijvoorbeeld stedenbouwkundige visies.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om beleid voor verduurzaming (van erfgoed) te maken. Gemeente Beverwijk heeft hier geen beleid voor, maar de commissie adviseert om actief aan de slag te gaan met verduurzamingsbeleid. De RCE heeft bijvoorbeeld een afwegingskader Verduurzaming van monumenten opgesteld; richtlijnen die een op een over zijn te nemen in beleid. Uiteraard is de commissie ook bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Steeds vaker krijgt de commissie via monumenteneigenaren of potentiële eigenaren vragen over de mogelijkheden voor het verbouwen, restaureren en verduurzamen van monumentale woningen. Om deze inwoners nog makkelijker van dienst te zijn, doet de commissie de aanbeveling om een monumentenspreekuur in te stellen. Tijdens dit spreekuur kunnen de inwoners zonder afspraak een van de leden van de commissie benaderen om al hun inhoudelijke en procesmatige vragen te stellen.
• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2025 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.