Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Aalsmeer.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten? Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan? De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Als hoeksteen van de Stommeerkade en de Burgemeester Kasteleinweg is een woongebouw gepland. Bijzonder aan de locatie is de overgang tussen de kleinschalige bebouwing aan de Stommeerkade en de grotere volumes aan de provinciale weg. Het ontwerp van het woongebouw beoogt een overgang te maken tussen deze twee karakteristieken.

Het ingediende ontwerp is vormgegeven als een in drieën gelede massa op een gedeelde plint van donkere bakstenen. De geleding van de hoofdmassa werd door de commissie positief bevonden, maar het gehele ontwerp miste samenhang door een veelheid aan elementen, belijningen in het metselwerk, en materiaalkeuzes. Ook werd gevraagd om de vormgeving van de balkons en glazen geluidsschermen meer integraal te benaderen. Voor een vriendelijke uitstraling adviseerde de commissie om de borstweringen van de gevelkozijnen in helder glas uit te voeren en ook de entree zo transparant mogelijk te ontwerpen.

Het resultaat is een gebouw met een heldere volumeopbouw, een ingetogen architectuurstijl met rustige gevels en enkele verbijzonderheden, zoals het metselwerk rondom de kozijnen. Dit geeft het gebouw ook van dichtbij kwaliteit.

Het eerste ontwerp. Urban Design & Architecture by Carmen

Het definitieve ontwerp. Urban Design & Architecture by Carmen

Nabij het Schinkelbos in Aalsmeer wordt een bestaand pand gesloopt om een twee-onder-één-kapwoning te realiseren. Deze ontwikkeling is kenmerkend voor de huidige tijd; tussen de karakteristieke en traditionele bebouwing, zo nu en dan met een agrarische functie, komt nieuwbouw. Belangrijk is dat de nieuwe bebouwing zich voegt in de huidige omgeving, wat vraagt om zorgvuldige ontwerpen met overwegend traditionele kenmerken. De architect heeft daarbij de vrijheid om te bepalen hoe dit in het ontwerp worden verwerkt.

Het eerste gepresenteerde plan voegde zich onvoldoende in de omgeving, omdat er een hoofdvorm was gekozen die niet kenmerkend is voor de omgeving. Ook representeerde het gebouw zich als een daadwerkelijke twee-onder-één-kapwoning vanwege twee nadrukkelijk vormgegeven voordeuren in de voorgevel. Kenmerkend aan de omgeving is juist dat bebouwing zich als een individueel woonhuis toont. De commissie heeft de architect gevraagd onderzoek te doen naar de kenmerken van de omgeving, met als resultaat een volume met mansardekap, en nog maar één voordeur in de voorgevel. De andere voordeur werd in de zijgevel gepositioneerd. Vervolgens heeft de commissie gestuurd op het aanbrengen van meer verbijzonderingen in de gevels, zoals het toepassen van een plint en hanekammen boven de kozijnen. Al deze elementen zijn overwegend traditioneel en dragen bij aan de inpassing van het nieuwe gebouw in de bestaande omgeving. De architect heeft dit op passende wijze in het uiteindelijke ontwerp verwerkt en de commissie is blij met het eindresultaat.

Eerste ontwerp Mr. Jac. Takkade 33. Mulderbouw architecten

Definitief ontwerp Mr. Jac. Takkade 33. Mulderbouw architecten

De aanleiding voor het opstellen van dit beeldkwaliteitsplan (BKP) is de herontwikkeling van het terrein van de voormalige basisschool “De Hoeksteen”, gelegen aan de Ophelialaan 230 in Aalsmeer. De gemeente is eigenaar van de betreffende gronden en gebouwen. In de huidige situatie worden de gebouwen gebruikt door maatschappelijke organisaties. De gemeente heeft zowel de voormalig basisschool als de woning aan de Jac. P. Thijsselaan 2 in eigendom, waardoor zij de ambitie heeft om beide locaties samen te voegen tot één plangebied en dit te herontwikkelen.

Het plangebied maakt onderdeel uit van het gemeentelijk beschermd dorpsgezicht “Berkenlaan, Jac. P. Thijsselaan en Kastanjelaan”. Het behoud van de ruimtelijke samenhang binnen het buurtje en de beleving van het straatbeeld staan voorop. Daarbij gaat het om de bebouwingskarakteristieken, architectonische stijl, de samenhang tussen huis en erf en de relatie tussen groen, openbare ruimte, erf en bebouwing. Het streven is om het groene beeld en de ruime opzet van de buurt te behouden. De heldere ruimtelijke hiërarchie tussen hoofdvolume en eventuele aanbouwen is kenmerkend.

Bij de herontwikkeling wordt gedacht aan transformatie van het hoofdgebouw van de voormalige school. Met aandacht voor de historisch waardevolle kenmerken worden in de vrijgekomen interne ruimten acht nieuwe grondgebonden woningen gecreëerd. De aangebouwde delen uit 1978, 1995 en 2001 en de woning aan de Jac. P. Thijsselaan worden gesloopt. Op het vrijkomende terrein is ruimte voor maximaal 12 grondgebonden woningen en langs de Jac. P. Thijsselaan 2 grondgebonden woningen.

De commissie heeft gewezen op de functie van het BKP: deze is om ontwerpers handvatten, randvoorwaarden en inspiratie te bieden bij het ontwerp. Daarnaast dient het als beoordelingskader voor de CRK. Hoe helderder de voorwaarden zijn omschreven, hoe beter het werkt. Daarnaast heeft de commissie geadviseerd om de waardenstelling van het gemeentelijk beschermde dorpsgezicht Berkenlaan, Jac. P. Thijsselaan en Kastanjelaan onderdeel uit te laten maken van het BKP, omdat de landschappelijke, stedenbouwkundige en architectonische kenmerken van het beschermde gezicht belangrijke actoren zijn om rekening mee te houden in deze ontwikkeling. Daarnaast is geadviseerd in het algemeen een hoge, duurzame kwaliteit van materialen en detaillering voor te schrijven en dat met inspirerend, hoogwaardig beeldmateriaal te illustreren.

Hierop is het BKP aangevuld, waarmee het beter aansluit bij de beschreven karakteristieke sfeer van kleinschalige, sobere woningen in een informele, traditionalistische jaren dertig architectuur. De referentiebeelden, die de nagestreefde ambitie ondersteunen, zijn herzien en van toelichtende tekst voorzien en de omgang met buitenbergingen en erfafscheidingen is beschreven. De commissie is tevreden met het eindresultaat en ziet de daadwerkelijke bouwplannen graag tegemoet.

Indicatief inrichtingsplan ‘De Hoeksteen’. Gemeente Aalsmeer

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Het afgelopen jaar heeft de commissie veel verschillende ontwerpen gezien. Sommigen maken een grote stedenbouwkundige en architectonische ontwikkeling door, en komen dan ook meerdere malen bij de commissie langs. Een voorbeeld hiervan is de woning aan Hornweg 2019. Omdat het beleid in Aalsmeer erop is gericht dat woningen zich in haar omgeving moeten voegen, heeft de commissie per schaalniveau adviezen meegegeven; voor de hoofdvorm, de gevelcomposities, architectonische stijlmiddelen, materialen en kleurstellingen. Ondanks dat een dergelijk adviestraject meer tijd kost, blijft de commissie graag meedenken met de initiatiefnemers, zodat uiteindelijk een positief advies gegeven kan worden. Op de volgende pagina worden de verschillende ontwerpen weergeven, en de afbeelding linksonder is op hoofdlijnen akkoord bevonden. Dit komt onder andere vanwege de volumeopbouw. Doordat de kap vanaf de eerste verdieping begint, sluit het qua goothoogte aan bij de andere panden in de straat. Ook is gekozen voor een eenduidige vormgeving van de kozijnen en zijn er verbijzonderingen in het metselwerk aangebracht. Wel heeft de commissie nog een opmerking gemaakt over het kader rondom het kozijn in het dakvlak; deze is te grof vormgegeven. De architect zou dit in de aanvraag omgevingsvergunning aanpassen.

Ontwerpen Hornweg 219 (linksboven het eerste ontwerp en rechtsonder het laatste ontwerp). Allure Bouw

Ruimtelijke adviezen
De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit adviseert niet alleen maar over gebouwen, maar ook over veranderingen in de omgeving. Denk hierbij aan het realiseren van een horecaterras, het plaatsen van beschoeiingen, insteekhavens en poorten, en het bouwen van een fietsenstalling; allemaal in gebieden die volgens de welstandsnota bijzonder zijn. Deze ingrepen zijn relatief klein, maar wel zeer bepalend voor het beeld van de openbare ruimte. Een beschoeiing van één meter hoog is bijvoorbeeld atypisch in een lint waar normaliter de kavel een groene overgang heeft richting het water, en een zeer gesloten fietsenstalling geen kwaliteit toevoegt aan het openbare karakter van een plein. Daarom maakt de commissie bij al deze ingrepen een zorgvuldige afweging tussen functionaliteit en esthetiek; hoe kunnen deze ingrepen voorzien in de behoefte van de aanvrager, en zich tegelijkertijd voegen in de bijzondere gebieden?

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit en vanuit het Steunpunt Monumenten en Archeologie, een taak die MOOI Noord-Holland uitvoert in opdracht van de provincie, zijn diverse bijeenkomsten over onder andere actuele erfgoedthema’s en werken met de Omgevingswet georganiseerd.

In gemeente is er een trend gaande met betrekking tot schaalvergroting in het lint. Niet alleen worden veel kleine karakteristieke huizen vervangen door grotere exemplaren, maar ook geeft de commissie regelmatig advies over het vergroten van bestaande gebouwen. Er komen veel verschillende type plannen voorbij en dat heeft te maken met de ontwerpbenadering van de aanvragers en de architect. De een kiest voor een beduidend modern vormgegeven uitbreiding en de ander gaat voor een traditionelere aanbouw. Omdat de uitbreidingen vaak binnen het bestemmingsplan passen, en de welstandsnota ruimte laat voor een traditionele én modernere ontwerpinterpretatie, denkt de commissie binnen deze kaders graag mee met de initiatiefnemers en architecten.

Bij dergelijke aanvragen vraagt de commissie zich altijd af hoe de uitbreiding kan worden geïntegreerd in het lint én kan aansluiten bij de hoofdvorm, en in hoeverre er een eenduidige keuze is gemaakt in de ontwerpbenadering. Wanneer gekozen wordt voor een modern vormgegeven uitbreiding, adviseert de commissie vaak ander materiaal ten opzichte van het hoofdvolume toe te passen en de detaillering zorgvuldig en strak uit te werken, zodat de uitbreiding een modern en strak volume blijft. Bij een traditionele uitbreiding kijkt de commissie in hoeverre karakteristieke elementen in het ontwerp terugkomen, zoals (de profilering van) de goot, de vormgeving van de kozijnen, de toepassing van plinten en hanekammen etc. Deze elementen zetten de ontwerpbenadering kracht bij en zijn essentieel voor een goede aansluiting op het hoofdvolume. Onderstaand worden een aantal voorbeelden getoond van uitbreidingen waar de commissie het afgelopen jaar over heeft geadviseerd.

Uitbreiding Aalsmeerderweg 254a. Een moderne ‘doos’ achter kleinschalige lintbebouwing. Studio S3

Uitbreiding Hornweg 142. Er is gekozen om de daklijn en de dakpannen hetzelfde te houden, maar de gevels te voorzien van ander materiaal. NOW.A Design Studio

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op [datum] vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: [samenvatting invullen].

Overige aanbevelingen door de commissie
De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Aalsmeer doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Met de intrede van De Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• In het streven naar omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen, en het vroegtijdig in gesprek gaan met elkaar, belangrijk om tot een goed resultaat te komen. Dit geldt niet alleen voor bouwplannen, maar ook voor stedenbouwkundige plannen. Zo kan vanaf het beginstadium meegedacht worden over passende oplossingen die de omgevingskwaliteit van een gebied versterken. De commissie, of een van de leden, sluit daarom graag aan bij omgevingstafels, of andere vroegtijdige overlegmomenten.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In gemeente Aalsmeer is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog geen criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Ook vraagt de commissie aandacht voor het behoud van de linten gezien de cultuurhistorische waarde van deze gebieden. Kleine ingrepen hebben een relatief grote impact op het karakter en de stedenbouwkundige schaal van de linten, maar vaak geeft het bestemmingsplan wel mogelijkheden om fors uit te breiden / nieuw te bouwen. De commissie adviseert dan ook een lintenvisie op te stellen, zodat er meer handvaten ontstaan om het bijzondere karakter te waarborgen.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Aalsmeer de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.