Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Purmerend.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze. Zo is in gemeente Purmerend sprake van samengevoegd beleid. De Nota omgevingskwaliteit Purmerend 2020 en Omgevingsnota Beemster 2012 zijn met de fusie van de gemeenten Beemster en Purmerend samengevoegd in de Nota omgevingskwaliteit Purmerend 2021.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

MOOI Noord-Holland

In het Kwadijkerpark, tegen de noordelijke gemeentegrens nabij het lintdorp Kwadijk, worden 340 woningen gebouwd. Het plan is al in een vroeg stadium aan de commissie voorgelegd. Op hoofdlijnen werden de uitgangspunten voor de stedenbouwkundige opzet, de landschappelijke inrichting en de architectuur besproken. Voor het stedenbouwkundig plan is de bestaande groenstructuur van het park in beschouwing genomen. Er wordt een terpenstructuur gecreëerd waarbij de woningen op verhogingen in clusters om de bestaande beplanting heen worden gesitueerd. De bebouwing bestaat grotendeels uit grondgebonden woningen. Aan de rand van het plangebied komt een aantal appartementengebouwen.

In de loop van 2022 en 2023 is het plan verder uitgewerkt en met de commissie besproken in het vooroverlegstadium en in de fase van vergunningverlening. Tijdens de planbehandelingen is voornamelijk aandacht besteed aan de kapvorm van het appartementencomplex. De kap wordt gebruikt om de benodigde installaties aan het zicht te onttrekken. De commissie is er in eerste instantie niet van overtuigd dat vanuit het openbaar gebied niet zichtbaar zal zijn dat het om een schijnkap gaat. Als reactie daarop zijn de dakschilden verder naar achteren doorgetrokken. Bij de grondgebonden woningen is met name aandacht besteed aan de optionele dakkapellen, de positionering van de zonnepanelen op de daken en de erfafscheidingen.

Grondgebonden woningen. FKG architecten

Appartementengebouw. FKG architecten

Op Middenweg 12 in Noordbeemster heeft een stolp gestaan die in 1978 is verwoest door een brand. Tegenwoordig staat er een woning met een zadelkap en lage dwarskap en wat opstallen aan de achterzijde. De initiatiefnemer is voornemens om de woning te slopen en daarvoor in de plaats een stolp te bouwen met een grondvlak van 15 bij 15,5 meter. De architect heeft een zorgvuldig ontwerp gemaakt met een groot voorhuis en grijs gesmoorde dakpannen.

Conform de Nota omgevingskwaliteit gebruikt de commissie bij de planbehandeling van nieuwbouw stolpen dezelfde criteria als voor bestaande stolpboerderijen. Aangezien er in het verleden op het perceel een stolp heeft gestaan is het voorstelbaar dat er een wordt teruggebouwd. Kenmerkend voor de stolptypologie is het verschil tussen het representatieve woonhuisgedeelte en de informele achterzijde. De commissie is van mening dat deze karakteristiek goed in het nieuwe ontwerp naar voren komt. Ook is er goed nagedacht over de installaties. De beeldbepalende piramidevormige kap blijft vrij van zonnepanelen, omdat er al voldoende op de schuur liggen en de warmtepomp wordt in het bijgebouw ondergebracht. De dakdoorvoeren voor de warmte terugwin installatie komen in het achterdakvlak.

Ontwerp voor de voorgevel. Maarten Koning

Ontwerp voor de rechter zijgevel. Maarten Koning

Ter weerszijden van het langgerekte park tussen de Luitje Broekemastraat en het Purmer Zuidlaantje (Purmer-Zuid) zal door middel van systeembouw een appartementengebouw verschijnen. In het complex aan de noordoostzijde van het park worden 53 sociale huurwoningen gerealiseerd met in de plint een maatschappelijke voorziening. In het gebouw aan de andere zijde van het park komen elf appartementen.

In de vooroverlegfase werd naast de ruimtelijke kwaliteit van het plan aandacht besteed aan participatie. De expertise van de commissie is door de architect ingezet om te bedenken op welke onderdelen van het gebouw het best om de mening van omwonenden gevraagd kan worden. De commissie stuurt daarbij op de overgangen tussen privé en openbaar, zoals de balkons. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is het voorkomen van het dichtzetten van de balkonhekken ten behoeve van privacy. Als elke bewoner dit op een andere manier doet zal al snel een rommelig beeld ontstaan.

Op basis van de uitkomsten van de participatie zijn de balkons voorzien van glas met een zeefdruk. De zeefdruk moet inkijk voorkomen. Ook is op het advies van de commissie aandacht besteed aan de andere overgangen tussen privé en openbaar door de buitenruimtes ter plaatse van de begane grond met een haag te omzomen.

Koggenland ter hoogte van de maatschappelijke ruimte. KOW architecten

Ontwerp voor Luitje Broekemastraat. KOW architecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Voor de sloop en nieuwbouw – met hergebruik van bepaalde onderdelen – van een stolp aan de Westerweg heeft het college afgeweken van het advies van de commissie. Zij adviseerde negatief, omdat bij stolpen behoud het uitgangspunt is. Alleen als sloop onvermijdelijk is kan overgegaan worden tot herbouw van de stolp. De commissie was er op basis van de aangeleverde stukken niet van overtuigd dat sloop onvermijdelijk zou zijn. Het college heeft besloten om van dit advies af te wijken op basis van de uitkomsten van een bouwhistorische verkenning die in opdracht van de gemeente is uitgevoerd. Behoud van de stolp zou met te hoge kosten gemoeid gaan vanwege de bouwkundige staat van de stolp. In de vergunning wordt geborgd dat het dubbele vierkant, de dakpannen en de ornamenten in de voorgevel worden behouden.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij diverse ruimtelijke plannen, zoals bij het beeldkwaliteitsplan voor het Integraal Kind Centrum (IKC) in De Keyser en de omgang met kunst in de openbare ruimte.

De commissie heeft een beleidsadvies gegeven op het beeldkwaliteitsplan voor het realiseren van een IKC in deelplan 6B van de nieuwbouwwijk De Keyser in de Middenbeemster. Er wordt een grote mate van vrijheid aan de architect gegeven om een ontwerp te maken op de planlocatie, waarover de commissie enthousiast is. Het advies van de commissie heeft met name betrekking op het parkeerterrein en de manier waarop de woningen daarop aansluiten. Concreet stelt zij voor om de woningen aan het parkeerterrein tweezijdig te oriënteren, ten behoeve van de sociale veiligheid van het parkeerterrein.

Door de afdeling stedenbouw is de expertise van de commissie ingezet om te onderzoeken hoe de gemeente om kan gaan met schilderkunst in de openbare ruimte. Verschillende transformatorhuisjes zijn door een kunstenaar gebruikt als leeg canvas voor een schildering. Eén van de beschilderingen is aangebracht op een verdeelstation dat als een cultuurhistorisch bijzonder element is aangemerkt naar aanleiding van een onderzoek naar de groeikernen van Purmerend. De commissie adviseert om in het beleid voor de omgang met kunstuitingen in de openbare ruimte onderscheid te maken tussen de cultuurhistorisch waardevolle objecten en de reguliere transformatorhuisjes. Voor de reguliere transformatorhuisjes zou een architectonische oplossing moeten komen, waardoor men geen aanleiding ziet om deze op te vrolijken met beschilderingen. Een andere denkrichting is het werken met een kunstcommissie zodat de kunstuitingen echt een toegevoegde waarde kunnen hebben.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Purmerend hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• Supervisie door MOOI Noord-Holland adviseur Richard Colombijn in het kwaliteitsteam van Baanstee-Noord, een hoogwaardig bedrijventerrein.
• Supervisie door MOOI Noord-Holland adviseur Dana Ponec in het kwaliteitsteam KopWest, een nieuwbouwwijk in ontwikkeling.
• Supervisie door de voorzitter van de commissie, Ben Ewals, voor de herontwikkeling van Wheermolen Oost.
• In opdracht van de gemeente is MOOI Noord-Holland betrokken bij het opstellen van stolpenbeleid.

Onderdeel van de herontwikkeling van Wheermolen Oost is de renovatie van een aantal flatgebouwen. De flats aan de Citerstraat, de Gouwzeestraat en de Rudolf Garrelstraat vormen een reeks van drie identieke flats aan de Where. De eerste flat die aan de commissie werd voorgelegd, D’ Rode Garrels, is inmiddels gerenoveerd. Naast het isoleren van de gevels en het vernieuwen van de balkons en de kozijnen, zijn er op de begane grond twaalf woningen gerealiseerd in twee bouwlagen. Voorheen bestond de plint uit garageboxen en door het toevoegen van woningen ontstaat er meer levendigheid, wat de commissie toejuicht en ook graag terug ziet komen bij de andere twee flats in de reeks.

Ook de renovatie van de tweede flat in de reeks, D’ Blauwe Gouwe, is inmiddels tot uitwerking gekomen. De vormgeving van het plan is grotendeels gelijk aan de eerste flat. Wel heeft de flat een eigen kleurstelling gekregen. Het is nog onduidelijk welk programma er in de plint komt. Op het advies van de commissie is desondanks de vormgeving van de plint bij ongewijzigd programma wel meegenomen in het ontwerp. Hetzelfde geldt voor D’ Groene Citer, de laatste flat in de reeks.

D’ Rode Garrels met woningen in de plint. DOOR architecten

De flats gezien vanaf de Purmeredijk. MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 3 juni 2024 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• De samenwerking tussen de medewerkers van de gemeente en de commissie verloopt prettig en constructief.
• De commissie zou graag het periodiek overleg met een stedenbouwkundige van de gemeente herintroduceren.
• Vanuit de gemeente wordt toegelicht dat het traject waarin het omgevingsplan wordt uitgewerkt wordt voorbereid. Het idee is om de gemeente in een aantal gebieden te verdelen en om te starten met de Wheermolen, omdat dit een ontwikkelgebied is.
• In de verordening op de gemeentelijke adviescommissie staat dat in het omgevingsplan wordt vastgelegd wanneer de commissie in elk geval om advies gevraagd moet worden. We bevelen aan om dat in samenspraak met de commissie in te richten.
• De Nota omgevingskwaliteit Purmerend 2021 is een samenvoeging van de Nota omgevingskwaliteit Purmerend 2020 en de Omgevingsnota Beemster 2012. De gemeente is aan het onderzoeken of de Nota omgevingskwaliteit Purmerend 2021 aangepast moet worden door het beleid van het Purmerend gedeelte en het Beemster gedeelte te harmoniseren. De commissie is van mening dat de huidige nota nog goed werkbaar is, maar dat zij zich een harmonisatie goed kan voorstellen om bepaalde onderwerpen beter op elkaar aan te laten sluiten. Conform onderstaande aanbevelingen adviseert de commissie om dan ook onderwerpen als verduurzaming en klimaat mee te nemen.
• Het aantal plannen dat aan de commissie wordt voorgelegd is gedaald ten opzichte van 2022. Dit is een landelijke trend. De gemeente licht toe dat er wel nog wat plannen in de pijplijn zitten, maar dat het soms stagneert bij de gemeente en soms bij corporaties.
• Het conceptueel bouwen van NH Bouwstroom wordt besproken. Een aandachtspunt zijn de minerale strips die een punt van discussie vormen.

Overige aanbevelingen door de commissie
De commissie ruimtelijke kwaliteit Purmerend doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• Installaties die nodig zijn voor verduurzaming zoals zonnepanelen en warmtepompen worden vaak pas in het traject van handhaving aan de commissie voorgelegd. De commissie beveelt aan om hier vooraf op te sturen, bijvoorbeeld door middel van ontwerpuitgangspunten.
• Met de intrede van de Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. Het gaat hierbij niet alleen om installaties, maar ook om veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen ten behoeve van biodiversiteit. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een vanzelfsprekend moment om de nota’s te vernieuwen. De meeste gemeenten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. We bevelen aan om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Het is aan te bevelen om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten zodat de afstemming tussen de Omgevingstafel en de commissie wordt geborgd.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het gebied van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot

Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit Purmerend de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.