Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Ouder-Amstel.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

Het industrieterrein rond de Ambachtenstraat ziet er op dit moment enigszins gedateerd uit. Dat is niet onbegrijpelijk, gegeven de geschiedenis van het terrein, maar het is goed als er een start gemaakt wordt met de herontwikkeling, waardoor er een nieuw elan kan ontstaan.

Op de hoek van de Ambachtenstraat, naast de gemeentewerf, is een perceel onbebouwd. De eigenaar van de loodsen ernaast wil op deze hoek een autoshowroom over twee verdiepingen bouwen. Een gebouw met een afgeschuinde kant op de hoek, geaccentueerd door een wit kader. De schuine kant bevat veel glas, antraciet plaatmateriaal en verticale houten delen rondom de entree. Het plaatmateriaal en het hout worden doorgezet op de bestaande naastgelegen loodsen.

De commissie was verheugd met het getoonde ambitieniveau, omdat het bedrijventerrein een dergelijke kwaliteitsimpuls zeker kan gebruiken. De commissie had echter haar vraagtekens bij het witte kader, omdat het qua vormgeving en kleurstelling onvoldoende aansloot bij de andere gevels, en er twijfels waren over de maakbaarheid ervan. Kon het getoonde beeld wel daadwerkelijk uitgevoerd worden? Het kader is uiteindelijk antraciet geworden, en de architect heeft de commissie overtuigd van de uitvoerbaarheid door detailtekeningen aan te leveren, waaruit blijkt hoe het kader gemaakt gaat worden. Samen met de verlichting en de beplanting zet het gebouw een positieve toon aan de Ambachtenstraat en leidt het tot een waardevolle kwaliteitsimpuls.

Ontwerp voor een nieuw bedrijfspand aan de Ambachtenstraat. Dhr. Houtkamp

Aan de Rijksstraatweg staat een voormalig schoolgebouw dat een ensemble vormt met de naastgelegen kerk en de schoolmeesterswoning. Het voormalig schoolgebouw is een gemeentelijk monument en was in bezit van de gemeente tot het verkocht werd. De huidige eigenaar wil het pand transformeren tot een woning, en tegelijkertijd het voormalig schoolgebouw verduurzamen.

De commissie heeft meermaals haar waardering uitgesproken voor het ambitieniveau en de wijze waarop de eigenaren met het monument beogen om te gaan. Met veel zorgvuldigheid is een plan ontworpen, waarbij de indeling is afgestemd op de structuur van de oorspronkelijke klaslokalen. Zo worden de slaapvertrekken en badkamers als losse units in de ruimtes geplaatst, zodat ook de ruimtelijke beleving van de klaslokalen intact blijft. De later toegevoegde aanbouw wordt verbouwd en voorzien van meer glasopeningen. Omdat het een ingreep in de bestaande wanden betreft, heeft de commissie gevraagd deze terughoudender vorm te geven en een aansluiting te zoeken met de bestaande architectuur van het pand.

Ook verduurzaming was een belangrijk thema binnen de herbestemming. De aanvragers waren echter zoekende wat wel en niet mogelijk was voor dit monument, waardoor de commissie uitgangspunten heeft meegegeven voor de verduurzamingsingrepen. Voor het plaatsen van zonnepanelen zijn de criteria in de Nota Omgevingskwaliteit gevolgd; een zorgvuldig ingepast ontwerp (zwarte zonnepanelen in een rechthoekig vlak, met minimaal 0,5 meter afstand vanaf de dakranden), dat geen hinderlijk aanzicht vanaf de openbare weg oplevert. Voor het vervangen van het glas was behoud van de bestaande kozijnen het uitgangspunt, waardoor de aanvragers hebben onderzocht of dubbel glas binnen de bestaande kozijnprofielen past. Dat was het geval.

De herbestemming van het voormalig schoolgebouw zorgt ervoor dat het pand komende jaren weer in gebruik is, en daarmee wordt doorgegeven aan volgende generaties. Door de zorgvuldige omgang met het monument, is de commissie blij met het eindresultaat.

Eerste ontwerp voor het plaatsen van nieuwe kozijnen in de bestaande aanbouw. Studio YAA

Definitieve ontwerp voor het plaatsen van kozijnen in de bestaande aanbouw. Studio YAA

Legplan voor de zonnepanelen. Op basis van deze tekening is nog geadviseerd om het type ‘all black’ zonnepanelen toe te passen. Studio YAA

Rondehoep Oost is een karakteristiek dijklint met historische bebouwing. Maar er zijn ookook hedendaagse panden te vinden, die ter vervanging van de wat kleinschaligere, authentieke woningen zijn gebouwd. Bij Rondehoep Oost 19 staat dit ook te gebeuren; daar wordt een woning van ruim 100 jaar oud gesloopt. Op de kavel wordt een modern houten huis teruggebouwd. Het ambitieniveau van het ontwerp voor de nieuwe woning is hoog; er worden referentiebeelden getoond van een eigentijds en abstract vormgegeven woning met rondom een houten afwerking. De nieuwe woning bestaat uit twee lagen, waarvan één deels verdiept, en een zadelkap. Het volume is opgeknipt door een glazen strook in het midden van de woning en de linker zijgevels zijn schuin toelopend richting de entree geplaatst. De gevels en kap worden voorzien van houten gevelbekleding en rondom wordt een betonnen plint toegepast.

Doordat de architect de eerste keer een maquette meebracht, kon de commissie eerst adviseren over het volume en met de architect spreken over de architectonische uitgangspunten. Om ervoor te zorgen dat de woning zich zorgvuldig kan voegen in het lint, is geadviseerd om de voorgevel representatief vorm te geven, maar wel met een wat traditionelere hiërarchische opbouw. Ook is gevraagd naar een eenduidige benadering van de abstracte vormgeving door het gebouw niet letterlijk ‘op te knippen’, maar één hoofdvorm te realiseren met een accent in het midden van de zijgevels. En het advies was om de hoeveelheid stijlmiddelen te verminderen. Het resultaat is een abstract volume, afgeleid van de karakteristieke eenlaagse bouwvolumes met zadelkap, een representatieve en modern vormgegeven voorgevel, en een glazen achtergevel. De commissie kijkt uit de verdere uitwerking van het plan.

De maquette van het eerste ontwerp. iWOOD Projecten en Architecten

Het ontwerp dat op hoofdlijnen akkoord is bevonden door de commissie. iWOOD Projecten en Architecten

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn bijna adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W, op één na.

De eigenaren van Overweg 189 hadden een plan ingediend voor het plaatsen van een warmtepomp-unit op de dakkapel in de voorgevel. De Nota Omgevingskwaliteit bevat duidelijke criteria voor warmtepomp-units; niet op een dakkapel of op het dakvlak aan de voorzijde, tenzij de unit zorgvuldig wordt ingepast en past bij het gebouw. Hier was volgens de commissie geen sprake van, onder andere omdat de warmtepomp-unit was niet geïntegreerd in het hoofdvolume en de kleurstelling niet aansloot. De commissie zag mogelijkheden om de warmtepomp-unit tegen de achtergevel te plaatsen of in samenhang met de architectuur van het pand vorm te geven. Echter, de betrokken wethouder besloot om af te wijken van het advies van de commissie. De gemeente heeft aangegeven dat de criteria voor warmtepomp-units worden herzien. De commissie denkt hier graag in mee.

Adviezen ruimtelijke plannen en ondersteunende activiteiten
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij diverse plannen voor bouwwerken met een functionele of recreatieve functie, bijvoorbeeld de batterijopslag aan de Middenweg of de bouw van een uitkijktoren langs de Polderweg. Daarnaast brengt de commissie op verzoek van de gemeente locatiebezoeken, bijvoorbeeld als het om een complex plan gaat. Zo is Vredelust het afgelopen jaar meermaals door commissielid Jeroen Hooyschuur bezocht.

MOOI Noord-Holland en haar adviseurs doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Vanuit het Steunpunt Cultureel Erfgoed, een taak die MOOI Noord-Holland uitvoert in opdracht van de provincie, zijn diverse bijeenkomsten over onder andere actuele erfgoedthema’s en werken met de Omgevingswet georganiseerd.

Het bedrijventerrein Amstel Business Park transformeert geleidelijk naar een stedelijke mix waarin werken en wonen samenkomen. Bij de ontwikkeling van Wenckebachweg 144 maakt een kantoorgebouw plaats voor een groot appartementencomplex met in de plint commerciële en maatschappelijke functies. Het plan toont zich als een stedelijk volume met twee woontorens op een dubbelhoge plint. In het midden van het gebouw ligt een verhoogde gemeenschappelijke tuin die met een tweetal brede doorgangen verbonden is met de openbare ruimte. Binnen het adviestraject voor de ontwikkelingen in Werkstad OverAmstel is supervisor Tess Broekmans verantwoordelijk voor de adviezen over de stedenbouwkundige opzet en adviseert de commissie over de architectuur.

De ambitie in het ontwerp is hoog, maar het miste naar mening van de commissie nog aandacht voor de menselijke schaal, passend bij een woongebouw. De vlakke aluminium gevels met repeterende kozijnen oogden te veel als een kantorenkolos. De commissie adviseerde dan ook met balkons diepte aan de gevels toe te voegen en om het kleurenpalet te verzachten. Ook vroeg de commissie aandacht voor de sociale veiligheid in de doorgangen naar het binnenterrein door het toevoegen van meer ramen. Plinten vormen de overgangszone tussen de straat en gebouwen en bepalen de beleving op straat. Een aantrekkelijke plint zorgt ervoor dat zowel gebouwen en straten beter functioneren. Daarom adviseerden wij om meer kwaliteit en verfijning aan te brengen in de plint. Onder andere door de gevelbeplating te vervangen door hoogwaardig, robuust materiaal, door de entrees duidelijk herkenbaar vorm te geven en door de reclames alvast mee te ontwerpen.

De commissie is enthousiast over het eindresultaat. Door op alle schaalniveaus weloverwogen keuzes te maken zijn de ontwerpers erin geslaagd om het forse programma op een intelligente manier te vervlechten in het dynamische stedelijke weefsel.

Overzichtsbeeld van het definitieve ontwerp. Cruz-y-Ortiz

Hoekperspectief van het definitieve ontwerp. Cruz-y-Ortiz

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op [datum] vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: [samenvatting invullen].

Overige aanbevelingen door de commissie
De Commissie voor Welstand en Monumenten Ouder-Amstel doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het streven naar omgevingskwaliteit is samenwerking met alle betrokken partijen van belang, evenals het vroegtijdig in gesprek gaan met elkaar. In het kader hiervan kan een beroep worden gedaan op een (van onze) adviseurs om aan te schuiven bij een Omgevingstafel. Daarnaast blijft de commissie graag adviseren over beeldkwaliteitsplannen, omdat deze documenten beleidskaders worden die aan de basis staan van de adviezen.
• Met de intrede van de Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor de biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De Nota Omgevingskwaliteit bevat al criteria voor duurzaamheidsingrepen, maar de commissie adviseert ook om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van duurzaamheidsingrepen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Commissie voor Welstand en Monumenten Ouder-Amstel de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.