Dit jaarverslag biedt inzicht in de activiteiten van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in 2023 en onze inzet voor omgevingskwaliteit in uw gemeente. De gemeenteraad heeft ons opdracht gegeven om te adviseren volgens de gemeentelijke beleidskaders. Jaarlijks publiceren we dit verslag, niet alleen vanwege de wettelijke rapportageplicht, maar ook omdat we ons werk en de impact ervan graag belichten. Hierdoor kunnen we algemene informatie delen over de waarde van een goede omgevingskwaliteit en hoe dit wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Het jaarverslag geeft de gemeenteraad en anderen hopelijk inzicht in onze inspanningen voor een goede omgevingskwaliteit in de gemeente Landsmeer.

Naast bespreking van bemensing, werkwijze en statistieken, illustreren we ons werk aan de hand van voorbeeldplannen, zowel klein als groot. Dit geeft de gemeenteraad inzicht in onze interacties met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenteambtenaren. Meestal leidt dit tot positieve adviezen, waarbij we de wensen van de initiatiefnemer zoveel mogelijk in evenwicht brengen met gemeentelijke beleidsdoelen.

De introductie van de Omgevingswet in 2024 betekent een nieuw tijdperk voor gemeenten. Gemeenten passen nieuwe instrumenten, kaders en processen toe. De noodzakelijke cultuurverandering die cruciaal werd gevonden voor een succesvolle introductie van de nieuwe wet is al geleidelijk op gang gekomen. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal vergevorderd. Hierbij zijn natuurlijk lokale verschillen te ontdekken die aansluiten op de gemeentelijke organisatie en werkwijze.

Het jaar 2023 stond voor ons en onze gemeentelijke collega’s in het teken van het instellingsbesluit dat de gemeenteraad heeft moeten nemen ter introductie van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie onder de omgevingswet. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie op tijd voltooid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken. Op grond van de wet moeten enkele leden van de commissie monumentendeskundige zijn. Cultuurhistorische aspecten spelen een belangrijkere rol, en we hebben deskundigen op dat terrein opgenomen in de commissie, waar nodig doen we een beroep op bijzondere specialismen via MOOI Noord-Holland.

De gemeentelijke adviescommissie kan als onafhankelijk, deskundig en multidisciplinair team bijdragen aan de zorgvuldige afweging van publieke en private belangen en deze proberen zo goed mogelijk bij elkaar te brengen. Dit is fundamenteel anders dan de toetsende rol die commissies in het verleden hadden. Onder de Omgevingswet wordt het stellen van doelen belangrijker dan het voorschrijven van gedetailleerde regels. Hierbij is er meer behoefte aan een behulpzame constructieve vorm van adviseren, aan deskundige interpretatie van de spelregels en zorgvuldige inhoudelijke motivering. Hier ligt een belangrijke taak voor de onafhankelijke gemeentelijke adviescommissie.

Graag gaan uw adviseurs in de gemeentelijke adviescommissie de komende periode met u in gesprek over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Welke waarden en ambities staan centraal. Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten. Hoe landt dit in de nieuwe instrumenten als omgevingsvisie en omgevingsplan. De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een omvangrijke opgave. Als commissie dragen we daar graag aan bij.

 ‘Tegelijkertijd stelt het programma Mooi Nederland ruimtelijke kwaliteit centraal bij de aanpak van maatschappelijke opgaven – op de korte en de lange termijn (2030, 2050 en 2100). Met het programma Mooi Nederland borg ik de belevingswaarde, gebruikswaarde én toekomstwaarde bij het ordenen van de ruimte. Door de grote vraagstukken in de toekomst te verkennen, deze samen te brengen in integrale toekomstbeelden en te vertalen naar concrete inrichtingsoplossingen op gebiedsniveau laten we zien hoe we ons land kunnen inrichten met toevoeging van ruimtelijke kwaliteit.’

Kamerbrief bij contourennotitie Nota Ruimte 6-10-2023 Hugo de Jonge, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

In oktober 2023 zond Minister De Jonge de Contourennotitie Nota Ruimte naar de Tweede Kamer, als voorbereiding op de nieuwe Nota Ruimte. Deze notitie belicht de urgente keuzes voor overheden op het gebied van energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur en geeft een eerste richting voor rechtvaardige verdeling van de ruimte.

De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Heel Nederland moet benut én recht gedaan worden om de schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat door synergie tussen de herkomstwaarde, gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een plek of gebied.

Herkomstwaarde gaat over de ontstaansgeschiedenis en identiteit van een plek in beeld. Gebruikswaarde gaat over effectief, efficiënt en meervoudig ruimtegebruik. Belevingswaarde stelt schoonheid, eigenheid en onderscheidende kwaliteit centraal. Toekomstwaarde draait om duurzaam, aanpasbaar en robuust ingerichte ruimte. Ontwerp speelt een essentiële rol, niet alleen in strategische verkenningen maar ook in concrete plannen en uitvoering.

Net als voor brede welvaart geldt bij ruimtelijke kwaliteit dat de uitwerking van plek tot plek verschilt. De grote verscheidenheid binnen ons land, in landschappen en stedenschoon, maar ook tussen stad en open landschap, is een kwaliteit en heel belangrijk voor het vestigingsklimaat. Werken aan ruimtelijke kwaliteit is daarom ook werken aan versterken van onderscheidende gebiedskwaliteiten.

MOOI Noord-Holland

Langs één van de historische linten richting het landelijk gebied van Landsmeer werd een aanvraag ingediend voor de sloop en nieuwbouw van een vrijstaande woning. Het is de wens van de opdrachtgever om een woning te realiseren die vijf meter naar achteren ligt ten opzichte van de huidige woning. In dit plan worden de gevels voorgesteld in wit stucwerk boven een plint van steenstrips in de kleur antraciet.
In de overleggen met de opdrachtgever en de architect heeft de commissie met name aandacht besteed aan de situering van de woning en aan het materiaalgebruik. Op haar advies is de woning in lijn met de woning van de buren geplaatst. Zo wordt de historische bebouwingslijn van het historische lint van Landsmeer zo veel mogelijk gehandhaafd. Door de bebouwing in het lint in de rooilijn te plaatsen krijgt het gebied een heldere en samenhangende uitstraling. Op basis van het materiaal dat voor dit gebied kenmerkend is zoals beschreven in de welstandsnota wordt in het uiteindelijke plan gebruikgemaakt van thermisch verduurzaamd bamboe voor de gevels boven een plint met steenstrips.

Schetsontwerp. Finnhouse

Definitief ontwerp voorgevel. Finnhouse

Op de hoek van de Aalscholverstraat en de Van Beekstraat worden drie woningen, ondergebracht in twee volumes, gerealiseerd. Met een aantal overleggen is er een plan ontwikkeld dat zich in de context voegt met respect voor het naastgelegen voormalige eierenpakhuis. Aanvankelijk waren de twee bouwvolumes zodanig gepositioneerd dat het nu vrije zicht op het eierenpakhuis werd geblokkeerd. Dit voormalige eierenpakhuis is van cultuurhistorische en stedenbouwkundige waarde en is opgenomen in de erfgoedinventarisatie van de gemeente als voorbeschermd gemeentelijk monument. Op het advies van de commissie om hier in de ontwikkeling rekening mee te houden is de twee-onder-een-kapwoning naar achteren verplaatst ten opzichte van de Van Beekstraat.

Tijdens de planbehandelingen werd ook aandacht besteed aan de opbouw van de volumes. Beide woningen werden in eerste instantie van een gebroken kap voorzien; een mansardedak met twee knikken. Doordat het onderste deel van de knik eigenlijk een gevel was waar verticaal dakpannen werden toegepast en doordat er sprake was van twee knikken, was de kap naar mening van de commissie niet goed in verhouding. Dit is in het uiteindelijk op hoofdlijnen akkoord bevonden plan aangepast door de woningen van een mansardekap (met één knik) te voorzien.

Massastudie van de te realiseren woningen. Jaap Visser

Situatietekening. Jaap Visser

Het plan voor de verbouw en uitbreiding van een vrijstaande woning aan de Van Beekstraat, één van de historische linten van Landsmeer, wordt al in de fase van vooroverleg aan de commissie voorgelegd. Het plan bestaat dan uit het verduurzamen van de hoofdwoning en het verlengen van één van de bijgebouwen. De andere twee bijgebouwen worden gesloopt en in plaats daarvan wordt een nieuw bijgebouw gerealiseerd met een zadelkap. Deze wordt aan de hoofdwoning verbonden met een plat afgedekt verbindingselement.

De commissie constateert dat bij het verduurzamen van de woning de voorgevel in houten delen wordt voorgesteld. Op haar advies wordt toch het metselwerk in de voorgevel behouden om het karakteristieke beeld van de woning aan de straat te behouden. Ook wordt op haar advies de verbinding tussen hoofd- en bijgebouw ondergeschikt gemaakt, zodat er een heldere volumeopbouw ontstaat. Het laten vervallen van de dakkapellen op het rechter dakvlak van het bijgebouw (de zichtzijde vanaf de straat), draagt hier ook aan bij. In de uitwerking besteedt de commissie ook aandacht aan het materiaal- en kleurgebruik, dat op haar advies rustiger wordt gemaakt.

Definitief ontwerp. Studio Floris

Luchtfoto van de huidige situatie. Google Earth

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2023 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Het effect van de advisering aan de Wederikstraat
De wens van de eigenaar van de vrijstaande woning aan de Wederikstraat betreft het uitbreiden van de woning door middel van een dakopbouw. De huidige woning bestaat uit twee bouwlagen met een zadelkap. In eerste instantie werd voorgesteld om de nok van het bestaande volume te verhogen. De commissie is van mening dat de opbouw in verhouding te tot de woning te groot zou worden. Na een onderzoek van de ontwerper en in overleg met de commissie wordt het plan zodanig aangepast dat het hoofdvolume integraal wordt uitgebreid door de nok- en goothoogte te vergroten waarmee de zadelkap steiler wordt. Deze oplossing is naar mening van de commissie passend in het straatbeeld.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2023 is de commissie betrokken geweest bij enkele ruimtelijke plannen, zoals bij de bouw van een woongebouw bij de entree van Landsmeer, ter hoogte van de kruising van het Zuideinde en de IJdoornlaan. In een vooroverlegstadium is het plan aan de commissie voorgelegd. Daarbij werd door de commissie onder andere aandacht besteed aan de relatie tot het lint Zuideinde en de inrichting van het maaiveld. Omdat het parkeren half verdiept zou moeten worden gerealiseerd is een goede landschappelijke inrichting noodzakelijk.

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Landsmeer hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

• MOOI Noord-Holland biedt gemeente Landsmeer ondersteuning in het proces van het aanstellen van een burgerlid.
• De commissie heeft ter bevordering van het planproces van een aanvraag voor een omgevingsvergunning een werksessie op locatie georganiseerd samen met de initiatiefnemers van het plan, de adviseurs van de initiatiefnemers, de ontwerpers en de wethouder.

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 28 mei 2024 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2023. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:

• Na een voorstelronde wordt het jaarverslag besproken.
• Het aantal plannen waarop de commissie heeft geadviseerd is gedaald ten opzichte van 2022. Vanuit de gemeente wordt aangekondigd dat de hoeveelheid en de grootte van de plannen naar verwachting zal toenemen door de woningbouwopgave waar we voor staan. Er zijn ook plannen die even hebben stilgelegen en nu weer worden opgepakt.
• Nu de opgaven groter worden en de Omgevingswet nieuwe mogelijkheden biedt voor het borgen van goede omgevingskwaliteit beveelt de commissie aan om het beleid op basis waarvan zij adviseert te actualiseren. Op dit moment is de gemeente al bezig met het opstellen van een omgevingsvisie waarbij inwoners van de gemeente en andere belanghebbenden worden betrokken. De commissie ziet het als een kans om in het verlengde daarvan een nota omgevingskwaliteit op te stellen, die tevens als bouwsteen kan dienen voor het later op te stellen nieuwe omgevingsplan..
• Het ontwikkelen van een nieuwe nota omgevingskwaliteit is ook een natuurlijk moment om het erfgoedbeleid opnieuw onder de loep te nemen. De gemeente wil hier graag mee aan de slag, maar de vrijwillige basis voor het aanwijzen van monumenten ligt ook gevoelig. De commissie probeert vanuit haar enthousiasme en deskundigheid initiatiefnemers te overtuigen om potentiële monumenten aan te wijzen en gewenste aanpassingen aan te laten sluiten bij de monumentale waarden. Echter, doordat passend erfgoedbeleid ontbreekt heeft zij hiervoor geen juridische handvatten. Zij benadrukt dat het erfgoed in de gemeente ernstig onder druk staat door de vrijwillige basis voor het aanwijzen van gemeentelijke monumenten.
• Ook het proces van de advisering door de commissie wordt besproken. De commissie wordt graag in een zo vroeg mogelijk stadium betrokken. Er zou bijvoorbeeld eens in de maand een overleg ingepland kunnen worden met een medewerker van de gemeente die op de hoogte is van de te verwachten ontwikkelingen en projecten. Momenteel komt het voor dat er in bestemmingsplannen stedenbouwkundige aspecten worden vastgelegd die van invloed zijn op de advisering door de commissie en tegenstrijdig zijn met wat zij zou adviseren met betrekking tot het in stand houden en bevorderen van goede omgevingskwaliteit.
• Het idee wordt geopperd om een keer een vergadering voor de deur van het gemeentehuis van Landsmeer te organiseren waaraan bewoners en geïnteresseerden deel kunnen nemen.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Welstands- en Monumentencommissie Landsmeer doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• De commissie beveelt aan om de vrijwillige basis ten aanzien van monumentenaanwijzing te heroverwegen. Hetzelfde geldt voor de tegemoetkoming die aan eigenaren van een potentieel monument wordt geboden in de vorm van een verruiming van de planologische mogelijkheden.
• Met de intrede van de Omgevingswet werken gemeenten aan nieuw instrumentarium op het gebied van een goede omgevingskwaliteit. Uw commissieleden hebben al ervaring met het ontwikkelen van nieuwe, minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen gebaseerde kaders. Graag stellen we deze knowhow ter beschikking.
• Verduurzaming en het klimaat zijn actuele thema’s die steeds zichtbaarder en ingrijpender aanwezig zijn. De groeiende vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en windmolens heeft impact op de bebouwde omgeving, maar ook veranderingen in gebruik van materialen (duurzaam geproduceerd en hernieuwbaar) en maatregelen voor biodiversiteit brengen steeds nadrukkelijker veranderingen met zich mee. De invoering van de Omgevingswet is voor veel gemeenten een logisch moment om de nota’s te vernieuwen. De meesten kiezen ervoor om de gelegenheid aan te grijpen als een kans om hier ook beleid op het gebied van duurzaamheid in op te nemen. In Landsmeer is voor dergelijke ingrepen op dit moment nog onvoldoende criteria opgenomen. De commissie adviseert om actief aan de slag te gaan en na te denken over de gevolgen en inpasbaarheid van deze veranderingen bij het opstellen van bijvoorbeeld beeldkwaliteitsplannen en nota’s. Uiteraard is de commissie bereid om mee te denken over het thema en te ondersteunen waar mogelijk.
• Veel gemeenten zijn aan het werk (oefenen) met de Omgevingstafel. Doet uw gemeente dit ook? Het is aanbevelingswaardig om een lid van de commissie hierbij aan te laten sluiten.
• Mochten er vragen zijn over de Omgevingswet, de rol van de commissie of bent u benieuwd naar onze werkzaamheden? U bent welkom om aan te sluiten bij onze vergaderingen, of wij komen graag bij u langs.
• Als u hulp nodig heeft op het vlak van beleid over erfgoed, dan kunt u contact opnemen met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Hier proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstands- en Monumentencommissie Landsmeer de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.